Таырып-1. Оытуды дістері. Саба, оан ойылатын талаптар.

Азіргі мектептегі оытуды интерактивті дістері» пні бойынша дрістер кешені.

Дріс таырыбыны масаты:Оытуды дістері жне саба, оан ойылатын талаптар жайлы студенттерді таныстыру.

арастырылатын негізгі сратар:

Оытуды йымдастыру трлері.

діс ымы, оытуды дістері

Саба, оан ойылатын талаптар.

Оытуды жзеге асыруда білім мен оытуды йымдастыруда оны модернизациялау кзделеді. «Трлері» деген ым латын тілінен аударанда «fоrmа» сыры крініс дегенді білдіреді, сырты сызы-белгілі орныан тртіп. Философия пнінде «трлері» ішкі мазмнды йымдастыру деген ыммен аныталады.

Яни «трлері» ішкі байланысты білдіреді жне йымдастыру тсілдері, зара былыс, сырты жадайлармен де сабатастыта. Былайша айтанда, оытуды трі-оу материалын мегерудегі оушыларды зара рекеті. Оыту трі: діспен, амалдара, ралдарга оушыларды іс-рекетіне туелді болады. Педагогтік іс-рекет бір-бірімен, зара байланысты ыпалдасты, сер етушілік, белгілі бір тапсырманы орындау кезіндегі оушылармен малімні арым-атынасыі (Чередов И.М.). Оытуды трі оыту рдісіні рылымы-малім ызметі: белгілі бір оу материалын игеру барысындаы оушыны оу іс-эрекетін басару жэне оу тсілдерін мегерумен сабатас. Сабаты сырты крінісі оку материалыны ішкі бліктеріні басын біріктіріп жне дидактикалы категория ретінде оу рдісін йымдастырудын сырты пішінін белгілейді, мны зі оушыларды білім сапасыны крсеткіші мен тетін уаыты жне орны, оны жзеге асырылу тртібі секілді жадайлармен байланысты.

Педагогика тарихында лы педагогтарды тжырымдары жне оуды йымдастыруды ртрлі тсілдері белгілі. Оны дамып, жетілуі оамны ажеттілігі мен сранысыны талап-мддесіне атысты. Оытуды йымдастыруды трлері негізінен былай жіктеледі. Оушыны саны мен рамы,жмыс орны, оу жмысыны затыы. Осыан арап оытуды трі былайша блінеді:

- жеке ( бір ана оушымен жмыс істейді);

- жеке-жпты ( оушы – оушы, малімні оушымен арым- катынасы, азіргі жадайда оушымен арым-атынасы жеке оушыны зірлік рдісіндегі ызметі мен айындалады);

- жеке-топты топ мектепте жмыс істейді, біра бір мектепте оытылатын оушыларды жасы р шаманы райтын топ болады (оытуды бл трі орта асыр мектептерінде олданылан).

- зара бірлесіп оыту, (аталан оыту жйесі Англияда пайда болан, атауы-беланкастер жйесі);

- саралап оыту, оытуды бл трі оушыларды абілетіне карай тіледі (Мангейм жйесі);

- бригадалы оыту,тапсырманы бригада алады: бір сыныпта 5-6 оушы йымдасады, есеп беруші-бригадир оытуды бл трі XX асырды 20-жылдарына тн);

- американдык «Винетка-жоспар», «Трампа-жоспар» жне т.б.

- оытуды микротопты жйесі (фронтальді, жымды жмыс
жне т.б.).

Оыту трлеріні сыныпты-саба жйесі ХІІ асырда туысан туелсіз мемлекеттерді Богемия, Украина, Белоруссия елдеріні мектептерінде
е кп тараан жне ш жзжылды уаыт бойы лі дамып келе жатыр. Сынып дегеніміз-жас ерекшелігіне арай траты, бірге оитын оушыларды рамы, бл жйеде оушылар маліміні тапсырмасын саба барысында жэне йге берілген тапсырманы орындайды. Оытуды бл жйесіні теориялы таылымын ХІІ асырда – ататы чех педагогы Ян Амос Коменский жасаан. Баса оытуды трлерімен салыстыранда, сыныпты-саба жйесіні кптеген тымды тстарын атап туге болады: саба рылымын тиімді етіп ру, барлы оу трбие рдісін тртіптеуді амтамасыз ету, оны арапайым дрежеде басару, оу мселесін талылаанда, оушыларды бір-бірімен арым-атынаса тсу ммкіндігін пайдалану, белгілі міндеттерді шешу барысында жымды ізденіс жасау, уаыт немдеу, саба стінде р оушыны рухани санасын арттыруа лшынысыны бсекеге тсуі, жйелілікті жне кезедік реттілікті жзеге асырып, оны одан рі дамуына, білімсіздіктен білімділікке жетіліп отыруына мтылу. Бл оытуды трінде де кемшіліктер кездеседі: сыныпты-саба жйесі лгерімі орташа дегейдегі оушыа баытталан, сйтіп, бір жаынан лгерімі нашар дегейдегі оушыны абілеті жетпейтін крделі тапсырмалар келсе, екінші жаынан те талапты оушылар шін ыайланан оу объектісі болмайды, р оушыны жеке абілеті ескерілмейді, нтижесінде, малім осы ш трлі дегейге жекелеген жмысты йымдастыру амалын арастыруы кзделеді жне оытуды дістері мен арын млшерін дл межелей алу шеберлігі болуы талап етіледі.

Брін есептей келгенде, рине сыныпты- саба жйесі траталып, жаппай озы іс-тжірибелер жинаталады деуге длеліміз бар. Жастары бір шамадаы сынып оушыларын бірге оуыны таы бір жаымды тсы- ол оушыларды йымдасан анытыты жне зіліссіз оу жмысын, сонымен атар міндетті оу мен сабатан тыс жмысты амтамасыз етеді.
Сыныпты – саба жйесі зіне кптеген оу рдісін йымдастыруды біратар кешендерін осып алады. Оан жататындар: экскурсия, оу шеберханасындаы сабатар, тжірибелер, ебек жіне ндіріс трлері, сыныптан тыс жмыстарды трлері (пн йірмелері, студия, ылыми оамы, олимпиада, байаулар, конференциялар).
Оытуды осы трі ауымында жмысты жымды, топты, жеке даралап жне саралап оыту немесе арапайым мазмндаы трлері йымдастырылады. Сыныптаы барлы оушылара бір тектес тапсырмалар берілгенде (жазбаша, зертханалы жне тжірибешілік немесе практикалы сабатар), онда саралап оыту жмысы жргізілмейді, ал сыныпта топтар эртрлі тапсырмалар орындаса, бір мселені шешсе, бірге отырып барлыы таырыпты мегереді, міне сол арылы жмысты рі жымды фронтальды, топты трлері іске асады.

діс– оу-трбие жмыстарыны алдында тран міндеттерді дрыс орындау шін малім мен оушыларды бірлесіп жмыс істеу шін олданатын тсілдері. діс арылы масата жету шін істелетін жмыстар ретке келтіріледі. Оыту дістері таныма ызыушылы туызып, оушыны аыл-ойын дамытады, ізденуге, жаа білімді тсінуге ыпал етеді. Оытуда е басты нрсе – оушыларды танымды жмыстары. Оыту дістері е аны фактілерді білуді амтамасыз етеді, теория мен тжірибені арасын жаындатады.
Тсіл – оыту дісіні элементі. Жоспарды хабарлау, оушыларды зейінін сабаа аудару, оушыларды малім крсеткен іс-имылдарды айталауы, аыл-ой жмыстары тсілге жатады. Тсіл оу материалын тсінуге лес осады.

Оыту тсілдеріні трлері:

• ой, зейін, ес, абылдау, иялды жасарту тсілдері;

• мселелі жадаят тудыруа кмектесетін тсілдер;

• оушыларды сезімдеріне сер ететін тсілдер;

• жеке оушылар арасындаы арым-атынасты басару тсілдері.

Сонымен тсілдер оыту дістеріні рамына кіреді, дісті жзеге асуына кмектеседі.
Оыту дістеріні басты ызметі - оыту, ынталандыру, дамыту, трбиелеу, йымдастыру.
Оыту ралдары - білім алу, іскерлікті жасау кзі. Олар: крнекі ралдар, оулытар, дидактикалы материалдар, техникалы оыту ралдары, станоктар, оу кабинеттері, зертханалар, ЭЕМ жне ТВ, наты объектілер, ндіріс, рылыс.

Оыту дістері жне оларды жіктеу мселесі. дістер белгілі бір негіз бойынша топтара блінеді.

XIX асырды 20-30 жылдарында Б.Е.Райков, К.П.Ягодовский тсіндіру, тжірибелік, зерттеу, зертханалы дістерін жетілдірді.

Оушылар сзден, кітаптан, крнекіліктен, тжірибелік жмыстардан білім алады. Осыны ескеріп 20-30 жылдарда Н.М.Верзилин, Е.Я. Голант сздік, тжірибелік, крнекілік дістерін сынады. азір компьютерлік жйелер арылы білім алу ммкіндігі бар.
М.А.Данилов (1899-1973), Б.П.Есипов (1899-1967) дидактикалы масата жету шін олданылатын дістерді топтастырды. Олар: білім алу, іскерлік жне дадыларды алыптастыру, білімді олдану, шыармашылы іс-рекет, бекіту, білім, іскерлік, дадыларды тексеру. Аталан авторларды пікірлері бойынша оыту дісі - дидактикалы масата жету шін оушыларды іс-рекетін реттеп, йымдастыру тсілдері. Бл саралауда дістер оытуды алдында тран міндеттермен сйкестендірілген.
И.Я.Лернер, М.Н.Скаткин оыту дістерін оушыларды танымды жмыстарыны тріне арай топтастыран. Авторлар балалара аыл-ой жмысыны, з бетімен білім алуды жолдарын крсетеді.
Оытушыны басшылыымен жмыс істейтін оушыларды танымды белсенділігі ртрлі.
Репродуктивтік діс арылы оушы "дайын" білімдерді есінде сатап, кейін атесіз айтып бергенмен, оны аыл-ой белсен ділігі тмен болады.

Эвристикалы діс арылы аыл-ой жмысы кшейеді, оушы білімді зіні танымды іс-рекеті арылы алады. Бл діс бастауыш мектептерге де таралан. Біра сабаты траты трде мселелік, эвристикалы, зерттеу дістерімен ткізу ммкін болабермейді.
Ю.К. Бабанский оу-танымды іс-рекетті ынталандыру дістерін топтады. Ол іс-рекет 3 бліктен: йымдастыру, ынталандыру, баылаудан тратынын атап крсетіп, дістерді оу-танымды іс-рекетті йымдастыру, ынталандыру, баылау дістері деп бледі.
М.И.Махмутов оыту дісіне сйкес келетін оу дістерін і іріктеген. Оыту дістері: а) апарат беру дісі, ) тсіндіру дісі, б) ынталандыру дісі, в) тжірибелік діс.
Сабаа ойылатын азіргі талаптар

1. рбір сабата білім беру, даму жне трбиелеу масаттарыны бірлігі саталуы керек. рбір саба оыту процесіні басты задылытарын жзеге асыруа ыпал етуі ажет. Сабата белгілі бір білімді баяндай отырып, оушыларды пайымдауын дамыту, оларды ойлау абілетіні дамуына ыпал ету жне оларды оршаан дниеге лайыты атынасын алыптастыру, олара осы атынастар негізінде мінез-лы дадысын сііру ажет. Тлалы асиет алыптасуы шін алан білімні оушыларды мінез-лын айындауына, оларда ажетті тлалы асиетті алыптастыруына мтылу керек (жмыс орнындаы мдениеттілік, тапсырманы орындау сапасын жауапкершілікпен арау, оларды орындаудаы иындытарды жеу).

2. рбір саба дидактиканы барлы принциптеріне жне брінен брын оыту мен мірді ылымилыы мен байланысына жауап беруі керек.Кез-келген оу пні бойынша кез келген саба - ол процестін бір блігі, сондытан да оып-йретуді ылыми танымда натылыты критерийі рлін атаратын мірмен, практикамен байланыстыра білуге, ал оу процесінде - оуа ынталыты, оан о кзарасты, айналадаы ортаны былыстарын тсіндіру шін теориялы білімдерін практикада олдан білу даысын алыптастыруа тиіс.

3. рбір саба, е алдымен, сабаты таырыбымен жиі ауыстырылатын айын дидактикалы масатпен сипатталуы керек.рбір таырып бойынша бірнеше саба ткізілуі ммкін жне оларды р айсысыны зіні наты дидактикалы масаты болуы тиіс: оушыларды ойлау операцияларымен аруландыру (классификаиялау, кшіру, жалпылау, т.б.), білімін практикада олдануа дадыландыру, оуды таырып бойынша жекелеген фактілермен таныстыру, теориялы орытындыларды з бетінше тжырымдау дадысын алыптастыру жне т.б. Малім белгіленген масата байланысты сабаа дайындалу процесінде оушылара беретін оу материалыны мазмнын, сабаты рылымын, оыту дістерін, ралдарын, т.б. - анытау керек. рбір сабаты айын масатыны болмауы оларды біржаты болуа, ал бл оуа дегеп ызыушылыты жойылуына алып келеді.

4. Сабаты барлы кезедерінде оушыларды танымды ызметін жандандыру масатында оытуды р алуан дістері мен тсілдерін пайдалану.Оушылара кез-келген бірыай за ыпал ету (мысалы: за ауызша тсіндіру) оларды ынтасыны ыдырауына, енжарлыа алып келуі ммкін. Олар сабата аладайды, малімні апаратын абылдамайды. Сондытан да рбір сабата оны рбір кезедерінде оушылар ызметіні трлерін орынды згертуге мтылу керек. Ол шін лсін-лсін р трлі сезім органдарына сер ететін, тиімдірек танымды ызметке жадай туызатын, оытуды р алуан дістері мен тсілдерін пайдалану ажет. Сабаа дайындаланда, ашан, сабаты ай блімінде андай діс, тсіл немесе рал пайдаланылатынын жеткілікті ойластыру ажет. Дегенмен, сабата ызмет трлерін ауыстыруда оушыларды жас ерекшеліктері, сыныпты ерекшеліктері ескерілуі тиіс. Себебі балаларды барлыы барлы уаытта ызметті бір трінен екіншісіне ауыса алмайды.

5. Сабаа ойылатын талаптарды бірі — оны эмоционалдыы. Ол оушыларды сабатаы маызды ызметті - жаа білімді игеруге итермелейді. Ол сырттай ана байалуы ммкін (малімні атты дауысы, ол сілтеуі, т.б.) жне эмоционалдылы малімні сабатаы оыту процесіне, оылатын таырыпа атысты байалуы ммкін.

Оушылар сергек болуы шін саба эмоционалды болуы керек, бл оларды белсенділігін арттыру тсілдерні бірі. Сабата р трлі проблемалы ситуацияларды пайдалану да эмоционалдылыа жадай жасайды, оушыларды танымды кызметін жеделдетеді.

6. рбір сабата оушыларды білімін здіксіз есепке алу жургізілуі керек.Оыту процесі кез-келген сабата траты кері байланыс болан жадайда тиімді болады. Сабаты рбір кезеінде малім, оушыны оу материалын игеру дегейін біліп отыруы керек, йткені ол осы дегейді немі сіп отыруына жадай туызуы керек. Сондытан да оушыларды білімін баылауды р алуан трлерін пайдалану керек. Осы масатта р трлі компьютерлік бадарламалар, жазбаша тапсырмалар, сауалнамалар, перфокарталар пайдаланылуы ммкін, олар білімді тексеруді нтижесін бірден алуа ммкіндік береді. Бл жерде е бастысы-рбір малімде оушыны сабатаы танымды кызметіні нтижесін баалау шін байаышты асиеті жасы дамуы керек.

7. рбір саба зіні йымдастырушылы задылытарымен, о нтижелерді сезінгіштігімен ерекшеленуі керек.рбір ткен саба малім мен оушыа ала басушылы сезімін туызуы керек. Саба білім клеміні елеулі суін амтамасыз етуі немесе сапасын жетілдіруін, немесе осы екеуін де амтамасыз етуі керек. Білімні осындай елеулі суі (білік пен дадыны) анааттану сезімін туызады, рине оушыны оуа деген белсенді кзарасын туызады. рбір саба оыту процесіні тамандалан блігі болуы тиіс.

8. рбір сабата жйелі айталауды элементтері атысуы тиіс.айталау ешашан да жаттанды айта айтуа алып келуі тиіс емес. рбір сабатаы жаадан оылатын материал брын тілгенні трысынан арастырылуы керек. Малім жаа материалды баяндаанда ммкіндігінше оны алдыы ткенмен байланыстыруы, оан сйенуі керек.

9. рбір саба техникалы отайлы жне дидактикалы жара-тандырылган болуы керек.Таным сезімдік абылдаулардан басталады. йтсе де, крнекілік, техникалы ралдарды орынды пайдалану ажет, бріні де шегі болуы керек. Малімні сабаа дайыдалуда крнекі, дидактикалы ралдарды ойлап табуа жне дайындауа кеткен уаыты оытуды нтежесімен аталады.

10. Кез-келген пн бойынша рбір сабаты ткен жне алдаымен байланысы.Кез-келген саба басалардан ошауланып арастырылмауы керек, ол сабаты жалпы жйесіндегі белгілі бір буын болуы керек. Малім белгілі бір пн бойынша сабаа дайындаланда ткен сабаты жасы елестете білуі керек. рбір малім з ммкіндігіне арай сабаты материалын ткен материалмен байланыстыруа тырысады. Сондай-а алдаы сабаты рылымы меп мазмнын да жасы білуі керек. Бл бастауыш сынып педагогтары шін те маызды. Малім кез-келген сабата білімді алыптастыра отырып, келесі (ертегі) сабаа негіз алауа міндетті. Оыту процесін йымдастыруда осындай дісті ажетігі теориялы трде Л. С Выготскийді зерттеулеріне негізделген. Бл идеяны сабата жзеге асыруды наты мысалына белгілі жаашыл-педагог Лысенкованы кызметін жатызуа болады.

11. Сабаты барлы уаытын лкен табыстылыпен пайдалану.Сабаа дайындаланда оушыларды 45 минут бойы жмысын йымдастыруды ойластыру керек. Сынып ешашанда бкіл сынып шін жеткілікті млшерде тапсырмалар, сратар жинатаан малімні назарынан тыс алмауа тиіс. Сабата оларды дайындауа уаыт шыындамау шін крнекі ралдар, аспаптар, техникалы ралдар алдын-ала тексерілуі керек. Дстрлік рылымны зі де (срау, тсіндіру, бекіту) ызметті бір трінен екіншісіне кшкенде уаыт жоалтуа алып келеді. Сондытан да рылымды кшіру оушылара елеусіз болып алатындай етіп ойластыру керек. Жекелеген оушыларды сабаа кешігу, сабатаы баса да тртіп бзушылы себептерін аытауа ммкіндігінше уакытты шыындамау керек, бл туралы оыраудан кейін гімелесуге болады. Кптеген малімдер оушыны орнынан трмай ауызша жауап беруін жатайды, йткені бл да уаыт немдеуге септігін тигізеді.

12. Оушыларды бкіл саба бойы оу-ебек тртібін амтамасыз ету.Алдыы айтылан талаптарды орындау сабатаы тртіпті белгілі бір дегейде амтамсыз етеді йтсе де, малім тртіпті стау шін рбір оушыны жеке басын силай отырып, белгілі бір талап оя білуі керек. Сынып жымы тртіп бзушылыа тзбейтіндей болуа ол жеткізуі керек, йткені сабатаы тртіп- оларды ынтасыны орныты болуына негіз салады. Кптеген малімдер кбіне оушыларды жалан ынтасымен ана шектеледі, К. С. Станиславский "ынта объектіге кзін тігу ана емес" деп атап крсетті. Оушылар тек малімге жай арап жне тыдап ана оймауы керек, оылатын материала атысты белсенді болуы керек, сабата тиімді танымды ызметке септігін тигізетіндей жмыс жадайы стемдік руы тиіс.

13. Сабаа ойылатын талаптарды бірі оны рылымды икемділігі болып табылады.Мысалы, малім сабаты айын рылымын, оны наты масатын ойластырды, біра кейде саба белгіленген жоспар бойынша тпейді. Бл жадайда малім саба барысында ажетті тзетулер енгізе, оны рылымын ауыстыра, осымша тсілдерді пайдалана білуі керек, біра масата жету керек. Саба - спектакль емес, оан кп дайындаланмен де, ол ешашан репетицияланбайды.

14. Сабаты ксіби баыттылыы.рбір сабаты оу пніне туелсіз, ксіби баыттылыы болуы керек. Ммкіндігінше р ретте оу материалыны болашата андай да бір мамандыты иемденудегі маызын, алан білімні алдаы бкіл мірдегі маызын атап крсету керек.

15. й тапсырмасыны тиімділігі жне оны міндетті тексеру. Малім, йге тапсырма бере отырып, оушыларды барлыы оны орындай алатынына сенімді болуы керек. Кейде те иын тапсырма сынылады, біра кез-келген жадайда малім й тапсырмасына, оны мні неде екенін, масаты андай, оны орындауды негізгі ережелерін айдан оуа болатынын тсіндіре отырып, тсініктеме беруге міндетті. Оушылар орындаан кез-келген й тапсырмасы міндетті трде тексерілуі, талдануы керек, йтпесе оушылардын з бетінше танымды ызметке деген ызыушылыы жойылады.

16. олайлы моральды-психологиялы жне санитарлы-гигиеналы жадайлар туызу.Бл жадайлар кпшілігінде сабаа ойылатын барлы жоарыда аталан талаптарды орындалуымен аныталады. рбір сабата, брінен брын, сыныптаы оушыларды4 арасында, малім мен оушыларды арасында алыпты атынас орнату керек. Оушыларды психофизиологиялы ерекшеліктеріп де ескеру керек.

Жоарыда сабаа ойылатын он алты талап арастырылды, біра бл тізімді (перечень) жаластыруа болмайды дегенді білдірмейді. рине, малімні рбір сабата оларды барлыын орындауын талап етуге болмайды. Біра оларды білу міндетті, йткені ол сабаты жоары тиімділігіне алып келеді.