Психологиялы зерттеулерде олданылатын эксперименталды жоспарларды трлері

Эксперименталды жоспарлара сипаттама беру шін, біз графикалы жне символикалы белгілерді олданамыз.

Х – туелсіз айнымалы, эксперименталды сер;

О– туелді айнымалы,осы серді нтижесі, эффектісі;

R- зерттелушілер тобы.

Кэмпбелл эксперименталды жоспарларды мынадай трлерін бліп крсетті:

1. экспериментке дейінгі жоспарлар (ылыми негізі тмен);

2. наыз эксперименталды жоспарлар.

Экспериментке дейінгі жоспарлар шке блінеді.

Наыз эксперименталды жоспарларды ш трін крсетеді. діснамалы дебиеттерде негізінен осы айтылан наыз эксперименттік жоспарларды сынады. Олар нерлым ылыми негізделген деп есептеледі. Кэмпбелл бойынша наыз эксперименттік жоспарларды мынадай ерекшеліктері бар.

Факторлы жоспарлар. Факторлы эксперименттер бірнеше айнымалылар арсындаы крделі болжамдарды тексеру шін жргізіледі. Мндай болжамдарды жалпы трі егер А1; А2; А3 болса, онда В болады. Мндай болжамдарды кешендік немесе жинаталан болжам деп атайды. Мнда туелсіз айнымалыларды зара атынасы р трлі болуы ммкін. Коньюнктивті, дизьюнктивті, сызыты туелділік немесе мультипликативті. детте факторлы эксперименттерде бір мезетте е аз дегенде екі болжам тексеріледі. 1) р туелсіз айнымалыны нтижеге жеке сері туралы болжам; 2) айнымалыларды зара сері туралы болжам, яни бір туелсіз айнымалыны болуы баса айнымалыа жне жалпы нтижеге алай сер ететіндігі арастырылады. Факторлы эксперименттер белгілі жоспар арылы рылады. Бір неше айнымалыларды(факторларды) зара сері аныталады. Туелсіз айнымалыны барлы дегейлері бір-бірімен сйкестенуі тиіс. Эксперименттік топтарды саны барлы туелсіз айнымалыны дегейлеріні санына сйкес болады. Факторлы жоспарлар психологияда ке таралан, себебі практикалы жадайда екі айнымалыны арасындаы ана туелділікті болуы те сирек кездеседі. Факторлы жоспарларды бірнеше трлері болады:

1. Екі туелсіз айнымалы шін 2х2 жоспары рылады.

2. 2х2 типіндегі жоспар екі айнымалыны зара сер эффектісіні бір туелсіз айнымалыа серін анытау шін олданылады. Жалпы трде екі туелсіз айнымалыа арналан жоспарды трі NхМ болуы ммкін.

Бірінші сипат Екінші сипат
   
Баылауды болуы            
Баылауды болмауы            

N х M

ш туелсіз айнымалы калерді райсысы екі дегей жоспарлау квадрат бойынша жоспарлау деп аталады. Мнда бір мезгілдегі ш айнымалыны жоспары аныталынады. Айнымалыны арасындаы барлы дегейлері еді зара байланыс дисперсиялы талдау.

І. Эксперимент жргізуге ойылатын талаптар

  1. Экспериментті алышарты экспериментті адамын жоспарлау;
  2. 2-ші адам эксперимент барысын регистрациялау, тіркеу, хаттамаа енгізу. Туелсіз айнымалы (яни экспериментатор згерте алатын айнымалы) мен туелді айнымалы (яни эксперимент нтижесіні серінен туындайтын айнымалы) аныталады. Экспериментті негізгі орытындысы туелді жне туелсіз айнымалыларды арасындаы байланысты айындау.

Кез-келген эксперимент болжам негізінде жргізіледі жне міндетті трде айнымалыларды кері байланысын крсететін контргипотеза туындайды, алыптасады. Экспериментті масаты екі болжамды да натылап тексеріп, айсысыны дрыс екендігін анытау болып табылады.

ІІ. Хаттаманы рылымы

а) экспериментті болжамы;

б) туелсіз айнымалыны анытау, баалау тсілін іздестіру;

в) баалау, лшеу тсілдерін анытау;

г) эксперимент барысындаы баса жадайларды, артефактілерді есепке алу;

д) эксперимент жргізуді кезедерге блу;

ж) зерттелушіні нтижесіне алашы сипат беру;

з) нтижелерді талдау жне зерттелініп отыран болжам туралы шешім шыару.

ІІІ. Экспериментті сипатталуы

Пункттер:

  • экспериментті масаты туралы ысаша тсінік;
  • зерттелушілер контингентіне сипаттама беру;
  • эксперименттік рал-жабдытар;
  • экспериментті процедурасы;
  • экспериментті барысы, нтижелері;
  • нтижелерді талдау;
  • белгілі-бір шешімдер алыптастыру.