Практикалы саба № 11
Таырыбы: Поэзиялы жне эпикалы шыармаларды оыту
Тапсырмалар:
1) Поэзияны оыту ерекшелігі
2) Эпикалы шыармаларды оыту (саба жоспарын ру)
Практикалы саба № 12
Таырыбы: Оушыларды дебиет сабаына ызыушылытарын арттыруды негізі.
Тапсырмалар:
1) Интерактивтік татаны олдану.
2) дебиет сабаындаы крнекіліктерді маызы.
Практикалы саба № 13
Таырыбы: Сыныптан тыс деби жмыстар, трлері
Тапсырма:деби кеш йымдастыру (сценарий ру).
Практикалы саба № 14
Таырыбы: Ашы саба жоспарын ру.
Тапсырма:Тадап алынан таырыпа ашы саба жоспарын ру.
Практикалы саба № 15
Таырыбы: Саба лгілерін, жоспарлар ру.
Тапсырмалар:
1)Мектеп бадарламасына сай кнтізбелік саба жоспарын ру.
2)Драмалы шыарманы оытуа саба жоспарын ру.
Дріс
Таырыбы: дебиетті оыту дістемесі пні.
Жоспары: 1. дебиетті оыту дістемесіні ылыми пн екендігі.
2. дебиет пніні мектептік пндер жйесіндегі алатын орны
жне зіндік ерекшеліктері.
3. дебиетті оыту дістемесі пніні теориялы, тарих,
дебиеттану, біл білімі, эстетика, педагогика – психология т.б.
ылым салаларымен байланысы.
дебиеттер: 1, 2, 3, 12, 17, 21
1. дебиетті оыту дістемесі – ылыми пн. йткені, дебиеттану ылымынсыз, яни дебиет туралы ылымсыз дебиетші малімдер дебиетті ылымыны, рі нерді бір саласы ретінде оытуы ммкін емес. дебиеттен білім беру рі дебиет ылымынан, рі сз нерінен білім беру дегенге саяды.
2. дебиет – сз нері. Ол оушылара дебиеттанудан, сз маржандарыны ыр –сырын игеруден жай білім беріп ана оймайды, жасылы пен ізгілікке трбиелейді. дебиет пніні ауымы да, ммкіндігі де, маызы да ерекше. Мектепте оытылатын ай пн болмасын, оларды білім мен дады, трбие беруде зіндік орны, атарар маызы бар. Дегенмен, дебиет пніні атаратын ызметі барлы пндерге орта. Математиканы мегеру шін де сауатты ои білу керек, оыанын тсініп айта білу, у ажет. Е бастысы, дебиетті баса пндерден айырмашылыы – онда длелденген ешандай за жйесіні, формулаларды, элементтерді, блжымас, айнымас ережелерді жотыы. Ол - нер туындысы. дебиетті зіндік ерекшелігі осында.
3. дебиет пні – барлы пндермен, гуманитарлы, эстетикалы циклдаы пндермен те тыыз байланыста болып келеді. Ол бейнелеу нері, музыка пндерімен ерекше ндестікте, аза тілінен бліп алып арауа болмайтын бірлікте, тарих пнімен ттастыта. дебиет пніні таы бір ерекшелігі – оны ойлы, ізденімпаз, зіндік эстетикалы кзарасы бар оырман дайындауында.
1.дебиетті оыту дістемесі пніні масаты: дебиетті адамзатты асырлар бойы жасалан мрасы сз нері рі ылым ретіндегі ерекшелігіне сйене отырып, оны халымызды «Кркем тарихы» , «мір оулыы» дрежесінде оып – йрету:
2. дебиетті мірмен байланыстыра, зіндік табиатын аша отырып, адамзат тарихымен тыыз сабатастыын айындау; дебиетті оыту дістемесіні теориялы, методологиялы негіздері.
3. Тарих, тіл білімі, музыка, бейнелеу нері, философия, дебиеттану, эстетика т.б. ылым салаларымен байланыстылыы арастырылады.
дебиетті оыту дістемені ылыми пн ретіндегі мазмныны негіздерін анытау аса ажетті емес. Баса пндерді оыту дістемелері сияты аза дебиетін оыту дістемесі де белгілі бір жйеге негізделіп дамиды. Осы орайда дістемелікті бай мазмны мен оны сан толілігін ашатын пікірлерді де р алуан екендігін айту ажеттігі туындайды.
«дебиет дістемесі- педагогикалы ылымдарды саласына жататын ылыми пн. Мны: амтитын: объектісі, арастыратын мселелері мектепте дебиетті оыту сабатары кезінде малім мен оушыларды зара арым-атынасы болып табылады, ол педагогика ылымы теориясыны жалпы аида ережелеріне сйенеді.Біра дебиет дістемесі педагогика сияты мектеп, оу-трбие мселелерін ттас алып арастырмай, тек кркем дебиетті оып йрену негізінде оушылара берілетін білім мен трбие мселелерін ана з шеберінде алып баяндайды», — деп жазды крнекті діскер-алым А.Кшімбаев. Бдан дебиет дістемесі ылымы мен жалпы педагогика ылымыны зара байланыста болатынын креміз.
Дріс
Таырыбы: дебиетті оыту дістемесіні ысаша тарихы
Жоспары: 1. 1917 жыла дейін ш трлі мектепті (адым мектебі, ждит
мектебі, медреселік білім беру жйесі) болуы.
2. Ы.Алтынсаринні аартушылы ебегі.
3. Кеестік дуірдегі дебиетті оыту дістемесіні ш кезеі
(1917-1927, 1928-1938, 1939-1990) ерекшеліктері. дістемеші алымдар ебектері.
4. 1990-2000 жылдардаы еліміздегі жалпы жне орта білім
жйесіндегі тбнгейлі бетбрыс. аза лтты мектебіні дниеге келуі, тжырымдамасы (1991, 1997). Оытуды жаа технологиясы, модульды жйе.
дебиеттер: 4, 5, 9, 10, 14
1. аза жерінде 1917 жыла дейін ш трлі мектеп болды. Олар: адым мектебі, ждит мектебі, медреселік білім беру жйесі. Осы кезде Абай секілді ламалар Ахмет –Риза, абл –Жаппар т.б. медреселерде оып, дін сабатарын (олар араб, парсы тілдерінде дрген) ткен.
2. аза балаларын оытуда Ы.Алтынсаринні ебегі зор. Ол орысты аартушылы жйесін, орыс аартушыларыны ебектерін зерттейді. Солара еліктеп аза тілінде «аза хрестоматиясын» жазады. «Бл кітапты растыранда мен, - деп жазды Ыбырай хрестоматиясыны алы сзінде, - біріншіден, осы бізді ана тілімізде тыш шыалы отыран жалыз кітапты орыс – аза мектептерінде трбиеленіп жрген аза балаларына оу кітабы бола алу жаын, сонымен абат жалпы халыты оуына жарайтын кітап бола алу жаын кздедім».
3. Кеестік дуірдегі дебиетті оыту дістемесіні ш кезеі бізге млім. Олар: 1917-1927, 1928-1938, 1939-1990 жылдар аралыы. Осы кезеде дістемеші алымдар дебиетті оыту дістемесі бойынша кп ебектенді. Оларды атарына Кудряшев Н.А., Родкович Я.А., Ашолаов Т., оыратбаев ., Кшінбаев А сияты дістемеші алымдарды жатызуа болады.
4. Егемен елімізде болып жатан тбірлі жаарулар мектептегі оу рдісімен жалпы білім беру жйесіне де игі серін тигізіп, білім беру жйесін айта ру, ол шін педагогикалы иновация талаптарына сйкес шын ізденістерге жол ашу сияты крделі мселелерді ала оюда. аза лтты мектебімізді талап – мддесіне сай білім беру рылымын жетілдіру, оытуды тиімді дістерді пайдалану арылы оушыны білімге деген ызыушылыын арттыру, белсенділігін алыптастыру оытуды жаа технологиялары арылы жзеге асады. Осы уаыта дейін оушы малім мен оулыа баынатын тыдаушы ана болса, енді ол з ойын длелдей алатын тлаа айналу стінде.
Дріс
Таырыбы: аза дебиетін оыту дістемесіні негізін алаушылар
Жоспары: 1. оыратбаев .-тыш дебиетті оыту дістемесіні іргесін алаушы.
2. оыратбаев . Ебектеріне талдау жргізу.
3. Кшімбаев А.-дебиетті оыту дістемесіні негізін салушы екендігі.
оыратбаев .-тыш дебиетті оыту дістемесіні іргесін алаушы. «дебиетті оыту методикасыны очерктері»(1962), «дебиетті оыту методикасы»(1966) ебегі. «дебиеттік оуды басты міндеттеріні бірі оам мірі,адам проблемасы жайында ым,білім берумен атар жастарды мінез лын, тласын жасап, идеялы адамгершілік трбие беру болма». Ебекте дебиеттік оуды міндеті мен методикасы, кркем мтін бойынша жмыс істеу,кркем мтін бойынша шыарманы тапдау, жанр оытуды методикасы, жазба жмыстар туралы айтылды. Мектептегі аза дебиетіні дебиеттік оу сатысыны дістемесін ылыми трде зерттеуі, мектептегі дебиетті оытуды жйесін толы арастыруы, жазба жмыстар жйесін арастыруы, «Мны тарихи,ылыми курс деп атауымыз бір жаынан балаа бір кезені дебиетін мен тарихы туралы млімет береді...» деуі, яни оушылара дебиетке заман трысынан баа беруге йрету негізгі орына ойылан. Авторды кемшілігі:дебиетті кркем нер ретінде абылдай оытуды арастырмааны,жеке ледер, дастандарды , ауыз дебиеті лгілерін, прозалы шыармаларды драманы оыту дістері толы ашылмаан. аза дебиетін оыту дістемесіні ылым ретінде алыптасуына айрыша ебек етуі.
Кшімбаев А.-дебиетті оыту дістемесіні негізін салушы екендігі. «Сегіз жылды мектепте дебиетті оыту методикасы»(1958), «аза дебиетін оыту методикасы»(1969)ебегі.Ебекте аза дебиеті дістемесі туралы, оны ылыми пн екендігі, масаты мен міндеттері,білім мазмны, станымдары,діс, тсілдері,,сыныптан тыс деби жмыстарды трлері туралы айтылуы. Ебектерді азірге дейін маызын жоймай, жоары оу орындарында оулы міндетін атаруы. «дебиет методикасы педагогикалы
ылымдар саласына жататын ылыми пн».аза дебиетін оыту дістемесін ылым ретінде айындап, ылыми негізде дйектеуге алаш рет лес осан алым.дістемені міндеттері мен мазмнын ашуы, оны аидаларын :эстетикалы этикалы мселелерін, ойлау мдениетіне йрету сияты тжырымдамалы пікірлерін тыш рет ылыми негізге тсіруі. дебиетті оытуды жетекші станымдары мен олданылатын негізгі амал,тсілдерін белгілеуі.
Дріс
Таырыбы: Жалпы білім беретін мектептегі дебиет курсыны мазмны
мен рылысы.
Жоспары: 1. Бастауыш (1-4), базалы білім (5-9) сыныптарда берілетін
деби білім клемі, тілу принциптері мен масаты.
2. 10-11 сыныптардаы тарихи - дебиеттік курсты ылыми
негіздері, масаты, дістемелік рылымы, кезедері, тарихи – хронологиялы принциптері.
дебиеттер: 7, 9, 10, 11, 28, 41, 49, 53
1 кезе 1-4 сыныптар (бастауыш)
2 кезе 5-9 сынптар (базалы білім)
3 кезе 10-11 сыныптар (тарихи - дебиеттік курс)
1 кезені негізгі міндеті оуа, жаза білуге, мазмндауа йретуге, кркем туындыа оушы ынтасын алыптастыруды алашы баспалдаы болумен айындалады.
2 кезеде кркем сзді шыармадаы ролін, маызын танып – білу жмыстары жргізіледі. Кркем туындыдаы авторлы кзарасты танып – білу йретіледі (кркем образ, сол арылы автор идеясына болжам жасау).
Оу бадарламасында оуа сынылып отыран шыармалар жанрлы жаынан амтылады. Оушыларды кркем шыармаларды рі жанрдан тратынын тсініп білуі, осы кезенен басталады. Кркем туынды туралы з ой- пікірлерін айтуа дадыландыру, шаын деби айтыса жетелеу, сйтіп, деби талдау дадыларын алыптастыру, осы кезеде жргізіледі.
2. Келесі кезеде дебиетті оыту ауыз дебиетінен басталып, дебиет тарихымен жаластырылады. Оушыларды з бетімен кркем туындыны оуа, талдауа баулу, дебиет теориясынан алан білімдерін жетілдіру осы кезеге тн. Оуларды оырман ретінде оитын туындыларын здері тадап алу абілеттері жетілдіріледі. Малматтар тередетіліп беріледі. Кркем туындыа оларды сын кзбен арауы (тменгі сыныптардаыдай тартымды, сюжетті шыармаларды оуа ызыушылыы т.б.) алыптасады.
Ресейлік жаашыл стаз Е.Ильин айтандай, кркем туындыны ішкі, сырты асиетін, табиатын тередете тсінуге кмек жасау, оушыларды шыармашылы жмыстара баулу, оларды алдына з бетерімен шешуді талап ететін р трлі проблемалар ою, рі оны жауабын тапыза білуге жетелеу, сондай –а дебиетану ылымы мен сыннан тыс алан, ты мселелерді жауабын іздетуге баулу да осы кезені міндеті.
Дріс
Таырыбы: дебиетті оытуда базалы білім курсы мен тарихи - деби
курсты жоспарлау дістері.
Жоспары: 1. Саба туді алдын – ала жоспарлауды оушыны
жйелі деби – эстетикалы тсінігін алыптастырудаы ролі.
2. Календарлы, таырыпты, саба жоспарларын жасау
дістемесі, рылымы.
3. дебиет оулытары мен оу ралдары, оларды мазмны
мен ылыми аппараты
дебиеттер: 2, 3, 4, 11, 28, 36, 53, 42
1. дебиетті оытуды басты масаты – оушыларды сз неріні ыр – сырымен таныстыру, халы даналыы, халы сиеттерінен нр алызу, кітапа деген ынтасын ояту, халыты рухани байлыы дебиетін жан-жаты игерту, сол арылы имандылыа, инабаттылыа, парасаттылыа, сулыа т.б. трбиелеу, оушыларды жйелі деби – эстетикалы тсінігін алыптастыру. Ольшін тілетін сабаты алдын - ала жоспарлау керек. Алдын – ала жоспарланан саба жйелі тіп, оушыларды сабаа деген ызыушылыын арттырады.
2. Бгінгі тада мектеп мірінде мынадай жоспарларды трлері бар:
1. Кнтізбелік (календарлы, жылды) жоспар
2. Таырыпты (кнделікті саба жоспары) жоспар
Кнтізбелік жоспар оу жоспары мен оу бадарламасыны бірлігін сатап жасалынатын жоспарды трі. Онда оылатын р тарауа анша саат берілетіні, ай уаытта тілетіні (айы, кні), крнекіліктер, пнаралы байланыс, діс – тсілдер, дебиет теориясынан андай материалдар амтитыны крсетіледі. Бл жоспар кнделікті сабаты дрыс йымдастыруа ажет.
Таырыпты жоспарды рылымы сегіз кезенен трады:
1. йымдастыру кезеі
2. й тапсырмасын срау
3. йтапсырмасын орыту
4. Жаа сабаа кіріспе
5. Жаа саба
6. Жаа сабаты пысытау
7. йге тапсырма беру
8. Жаа сабаты бекіту
3. Тменгі сыныптарды дебиет оулытарында аын – жазушыларды мірінен ысаша млімет беріліп, шыармалары зінді ретінде беріледі.
Жоары сыныптардаы дебиет курсыны рамы тмендегідей:
9 сыныпта – аза дебиетіні лгілері.
10 сыныпта – ХІХ . Бірінші жартысы – 1916 ж.ж. дебиет
11 сыныпта – азан ткерісінен кейінгі дуір мен бгінгі деби процесс
Дріс
Таырыбы: дебиетті оыту дістері
Жоспары: 1. дебиетті оытуды методологиялы принциптері.
2. Оыту дістері. Оытуды ауызекі дістері, крнекілік дістері,
практикалы дістері. Скакин, Лернер, Кудряшев т.б.
алымдар сынан оыту дістеріні 5 трлі жйесі. Оытуды
шыармашылы оу, эвристикалы, репродуктивтік дістері.
дебиеттер: 4, 5, 8, 9, 10, 18, 27, 41, 48, 53
1. Оыту барысыны нтижелі, жемісті болуы малім дістемесіне, шеберлігіне де байланысты. діс – тсілдер деген не? Оыту процесінде мынадай екі трлі ызмет жзеге асады. Бірінші мселе – малім оытуы, екінші мселе – оушыны оуы. Малім мен оушыны осы ара атынасы р трлі оу ызметтері, оыту дісіне жатады. дебиетті оытуда сздік діс, крнекілік діс, тсіндірмелі – иллюстративтік діс немесе репродуктивтік діс, эвристикалы діс, зерттеу дісі, зіндік жмыс дісі, проблемалы баяндау дісі, мтінді кркемдеу, мнерлеп оуды орны ерекше.
2. И.Л.Лернер, Е.И.Скаткин, Кудряшев т.б. алымдар оыту дістемесін былай бледі: тсіндірмелі – иллюстрациялы, проблемалы – мазмндау, ішінара іздену т.б. дістер.
Академик Н.Ю.Бабанский зіні «Оу – трбие процесін оптималдандыру» деген ебегінде дістерді мынадай лкен ш топа жинатайды.
1. Оушыларды оу – таным ызметін йымдастыру дістері.
2. Оушыларды оу – таным ызметін ктермелеу дістері.
3. Оу – таным ызметіні тиімділігін баылау дістері.
р топ бірнеше оыту дістерінен трады. Мысалы, - топтаы оыту дістеріне: сздік (гіме, пікірлесу), крнекілік (иллюстрация, портрет, суреттеу), практикалы ( поэтикалы талдау, кркем мтінмен жмыс) дістер жатады. Сондай – а репродуктивтік, эвристикалы дістерді де осы топтара жатызуа болады. Кейбір дістерге тоталайы.
Крнекілік діс. Берілген білім мазмны крнекілікті тілеп транда, уаыт немдеуде, сіресе, оушы психологиясына сер ету масатында те тиімді.
Практикалы дістер. Оушыларды теориялы білімін практикада пайдалана білу дрежелерін жетілдіреді.
Сздік діс. Берілетін білім апаратты сипаттау боланда, білімді алыптастыру, соны ішінде теориялы білім беру. Жаа ымды оушыа жеткізуде бл діс те тиімді.
Зерттеу дісі. Берілетін білімні ылымилыын арттыру, осымша матеиалдармен байыту, оушыларды іздендіру, з беттерімен проблема шештіру мселелерінде тиімді.
Лекция
Таырыбы: Саба беру кезеіндегі малімні масаты мен міндеттері.
Жоспары: 1. дебиет пніні малімі жне оны адамды, азаматты,
стазды келбеті.
2. Ы.Алтынсарин, А.Байтрсынов, М.Дулатов, М.Жмабаев,
С.Кбеев, .Айталиев, .Бітібаева т.б айраткер стаздарды
малімдік тжірибелері.
дебиеттер: 8, 15, 18, 24, 28, 49, 53, 48
1. Малім білім йретуші, трбие беруші, лаатты стаз. Ол жайлы мынадай пікірлер бар.
Я.А.Каменский: «Оытушы болу – асиетті жмыс»
К.Д.Ушинский: «Малім жас жан шін жаралан кн сулесі»
Ы.Алтынсарин: «Жасы малім – мектепті жрегі»
2. Ы.Алтынсарин, А. Байтрсынов, М.Дулатов, М.Жмабаев, С.Кбеев, .Айталиев, .Бітібаева т.б. айраткер стаздарымыз деби шыармалар мен зерттеу ебектер жазумен атар малімдік ызметтер де атаран. Мысалы, Ы.Алтынсарин зі сранып Торай мектебінде оытушы болады.
3. Мектепке баранда малім ш сынатан теді. Олар: киім киюі, мінез-лы, білімі саналады. Уаыт талабына сай болу шін малім саба беру барысында жаа технологиялы дістерді пайдалананы жн. Малімні мынадай міндеттері бар: 1. Малімні бірінші міндеті шкірттеріне жан-жаты білім беріп жне оларды трбиелеу.
2. Малім з пнін жетік біліп, баса пндерді де негізін білуі тиіс.
3. Малім жаа ылыми дебиеттермен здіксіз танысып, оларды
оуа тиіс.
4. Малім дебиетті оыту дістерін жан –жаты тере білуі тиіс.
5. Малім баланы жас ерекшелігін, мінез –лын жасы білетін креген, діл, адал адам болуы тиіс.
6. Малімде педагогты деп, сабырлы болуы тиіс.
7. Саба беру барысында малім мынадай техникалы ерекшеліктерді ескеруі тиіс:
1. дауыс ыраы
2. сыай білдіру
3. кз тастау
4. сыпайылы, инабаттылы
5. бет былыс
Дріс
Таырыбы: аза дебиетін оытуды тиімді жолдары
Жоспары: 1. Жаа педагогикалы технологияны олдануды маызы
2. аза дебиетін мегертуде негізгі тиімді діс-тсілдер
дебиеттер: 6, 12 ,20, 22, 31, 33.
азастан Республикасыны Білім туралы Заында: «Білім беру жйесіні басты міндеті- лтты жне жалпы азаматты ндылытар, ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды алыптастыруа жне ксіби шындауа баытталан білім алу шін ажетті жадайлар жасау;... оытуды жаа технологияларын енгізу, білім беруді апараттандыру, халыаралы аламды коммуникациялы желілерге шыу» - деп білім беру жйесін одан рі дамыту міндеттерін кздейді. Бл міндеттерді шешу шін, мектеп жымдарыны, р малімні кнделікті ізденісі арылы, барлы жаалытар мен айта ру, згерістерге батыл жол ашарлы жаа практикаа, жаа арым- атынаса ту ажеттілігі туындайды.
Сондытан да азіргі оамымызда р малім з іс- рекетінде ажетті згерістерді р трлі тжірибелер жніндегі малматтарды жаа діс-тсілдерді дер кезінде абылдап дрыс пайдалана білуі керек. Сонымен атар мектептегі оу- трбие жйесі, малім- оушы арасындаы арым-атынас жалпы оытуды йымдастыру талапа сай елеулі згерістерді ажет етіп отыр.
Келер рпаа оам талабына сай трбие мен білім беруде малімдерді инновациялы іс- рекетіні ылыми- педагогикалы негіздерін мегеруі маызды мселелерді бірі.
Инновация – педагогикалы процеске оыту мен трбиені жаа тжырымдамаларын, оу жоспарларын жне бадарламарын, трлерін, дістерін, ралдарын енгізіп,масата жету.Инновациялы рдіссіз мектепті дамуы ммкін емес. Инновациялы мектептерді масаты – жеке тланы жан-жаты дамыту.
Инновациялы рдісті зерттеу барысында жйені бір жадайдан екінші бір жадайа кшуі жне жаалыты енгізу рдісіне басшылы жасау мселелерін зерттеу маыздылыы Н.В.Горбунова, М.В.Кларин, А.В.Лоренсов,М.М.Поташник,Л.И.Романова, В.И.Загвязинский,А.Я.Найн, Т.И.Шамова, О.Г.Хомерики т.б. зерттеулерінде арастырылан.
Оытуды тиімділігін арттыру масатында жаа білім парадигмасына сйене отырып , біз оыту технологияларыны тиімді жатарын тадап алуымыз ажет жне оу-трбие рдісінде озы технологияларды белсенділікпен енгізуіміз керек.
Елімізді болашаы кркейіп ркениетті елді атарына осылуы бгінгі рпа бейнесінен крінеді. азіргі білім беру саласындаы мселе- леуметтік – педагогикалы жне йымдастыру трысынан білім мазмнына жаалы енгізуді тиімді жаа дістерін іздестіру, оны мірге пайдалану.
Мемлекеттік білім стандарты дегеінде оыту рдісін йымдастыру жаа педагогикалы технологияны ндіруді міндеттейді.
Жаа технологияларды ішінде модульдік технологияны олдануды маызы зор. Бл технологиямен жмыс барысында малім структуралы блімдерді мазмнмен байытады, тжірибе жинатайды. Жеке таырыпты модульдік оыту жадайында сабаты апаратты структуралы компонеттеріні мазмны тмендегіше аныталады.
1.Саба мазмнын оу элементтеріне бліп оан масат оя білу.
2. Оу мазмнын оу элементтері бойынша дегейлеп беру.
3.Оушыны сыныптан тыс ызметін йымдастыру.
4.Сабаты логикалы рылымын белгілеу.
5.Тзету- ескертпе жасау.
Жалпы оу процесін бтіндей модульдік оытуа бейімдеу ісі оу пніні бтіндей курсын таырыпты немесе тарау, блім бойынша модульдеуге, сабаты апаратты- структуралы компонеттерін жасауа тікелей байланысты. Сабата электронды кітаптарды пайдалануды да маызы зор. Себебі, ол оушыны танымды кзарасын алыптастыруа, ізденіс лайтуа, шыармашылы абілетін арттыруа, зіндік жмыстарды тез орындауа кмектеседі. Оу рдісінде жаа технологияларды олдану аса маызды.
Осы технологияларды пайдалануды тиімді тстары:
-оушыны пнге деген жеке ызыушылыын оятады;
- танымды абілеттілігін алыптастырады;
- оушыны шыармашылы жмыса баулиды;
-малімні уаытын немдейді;
- осымша мліметтерді береді.
Жаа технологияларды сабата олдануды тиімділігін ашан да жола оярымыз аны. аза тілін зге лт кілдеріне оыту те крделі мселелерді бірі. Мен з сабатарымда мынадай талаптар оямын. Жаа технологияны олдана отырып, сапалы жне тере білім беру оушыны ойлау абілетін, есте сатау абілетін арттыру.
Дріс
Таырыбы: Кркем шыарманы оыту.
Жоспары: 1. Мтінді мегертуді талдау – жинатау арылы жргізілетіні.
Кркем туындыны талдауды педагогикалы принциптері.
Образды, таырыпты, проблемалы, ттас талдаулар,
оларды зара сабатастыы.
2. Эпикалы шыарманы оыту, зіндік ерекшеліктері
3. Драмалы шыарманы оыту дістемесі.
4. Лириканы оыту жолдары.
дебиеттер: 6, 12 ,20, 22, 24, 28, 31, 33, 51
1. Кркем мтінді талдау шыармашылы жмыстарды талап етеді. ай кркем шыарманы оыса да, оушыларды ол туралы зіндік сері, пікірі туындайды. Оушы кркем туындыны з дниетанымы, сезімі, білім дрежесіне байланысты абылдайды. деби талдауды басты масаты оушыларды зіндік абылдауларын, пікірін - дебиеттану ылымыны талабына сай ылыми арнаа баыттау болып табылады.
дебиеттану ылымы деби талдауда е басты мына мселелерге кіл аудартады (ылыми талдауды негізгі принциптері мынадай):
а) Кркем туындыдаы авторлы кзарас
) кркем туындыдаы мазмн мен форма бірлігі.
б) суреткерді кркем тсілі, дниетанымы, кзарасы, оларды арасындаы байланысты ашу.
Мектепте деби талдауды ш жолын пайдаланады.
1. Автор ізімен талдау, мны ттас талдау дейді.
2. Кейіпкерлерге талдау
3. Таырыпты проблемалы талдау
2. Эпикалы шыармаларды оытуда, талдауда міндетті трде мына мселелер басшылыа алынады:
а) кркем шыарманы сюжеті, ктерген таырыбы, проблематикасы
) кркем образдар, образдар галереясы
б) автор – кркем туындыны жасаушы, кркем туындыны жасаушы.
Автор жне кркем туынды.
3. дебиетті баса жанрына араанда драмалы шыармаралды оытуды зіндік ерекшелігі бар. Ол ерекшелік драмалы туындыларды жанрлы табиатына тікелей байланысты болып келеді. Себебі, дебиетті проза, лирика жанрларында айтатын ой, кейіпкерлер іс- рекеті, крініс, сахна бірінші кезекте болады. Авторлы ой, масаты, кзарас бл шыармаларда кмескі жатады. Ол р кейіпкер сзі, іс-рекетінде мір среді.
4. Лириканы оыту крделілігі оны жанрлы ерекшелігінде ана емес, е бастысы оушыларды оан деген кзарасы, арым – атынасында. Лирикалы шыармаларды лапен емес, жрекпен, сезіммен абылдау керек десек, ол шыармаларды бала алай мегерді, алай сезді, неге тебіренді, андай кіл – кйде болды, оны тексеру де малімге оай сопайтын мселелер. Міне, сондытан да лириканы оытуды крделілігі осында жатыр.
Дріс
Таырыбы: дебиет сабатарында кркем шыармамен жмыс істеу
кезедері.
Жоспары: 1. Саба жне оларды кезедері. (Кіріспе саба, кркем
мтінмен жмыс кезеі, орытынды саба).
2. Жазушы мірбаянын, шолу таырыптарды, дебиет теориясы
мселелерін оыту. Сабата деби – сын мраларды пайдалану.
дебиеттер: 6, 13, 20, 22, 29, 33, 34, 38, 39
1. Малімні алдына ойан оу – трбие масаты, кркем шыарманы зіне ерекшелігіне арай кіріспе жмыстары р трлі болып келеді. Кіріспе жмыстары ткелі отыран таырыпа оушыны ызытыру, эмоцияларына сер ету масатында жргізіледі. Оны гімелеу, сол таырыпа байланысты осымша материалдарды, крнекіліктерді пайдалану арылы немесе кинофрагменттерді крсету т.б. жмыстар негізінде йымдастыруа болады.
дебиетті оыту кркем шыарманы оудан басталады. Балаа кркем туындыны оытпай, дебиеттен білім беру ммкін нрсе емес. Кркем туындыны оуды йымдастыру, рі баылау жасауда баланы ажыттырмау, жалытырмау керек.
орытынды жмыстарда оушылар мтінді айталап оып, не болмаса уаытты брін оны талдауа жмсайды. Балалар оыан дниелеріне айта айналып соады. орытынды сабатарды алай йымдастыру р малімні ізденісі, шеберлігіне байланысты болма.
2. Мектепте аын – жазушылар мірін отуды маызы зор, рі дебиетті оытуды крделі бір саласы болып табылады. ай аын – жазушыны алмайы, оны шыармашылыында ол жеткен табысында зі мір срген орта мен шыан ортасы, мір жолыны ізі жатада. ай шыарма суреткерді ай мір кезеіне байланысты туан, ол шыарманы жазылу себебі не, т.с.с. мселелерге де оларды мір жолы жауап бермек.
Шолу таырыптар ІХ- ХІ сыныптар бойынша беріледі. деби былыстарды тарихи – оамды мселелер ауымында арастыруда оны саяси - леуметтік бейнесімен бірге тсіндіруде бл таырыптарды маызы ерекше болады.
Мектептегі дебиет теориясынан берілетін білім кркем шыарма табиатын тануды ралы, кілті болып есептеледі. Одан білім беру жеке арастырылмайды, ол кркем шыармамен тыыз байланыста, оны оып – йрену кезінде алыптасады. Оушыларда оылатын материалдар ерешелігіне байланысты дебиет теориясы ымдарына тсінік беріліп отырады.
Оу бадарламасында деби сын – зерттеу ебектерін оытуа арнайы саат берілген. Сын – зерттеу ебектерін оыту мынадай жолдармен жзеге асады:
1. Ебекті толы оыту, арнайы оыту;
2. Е негізгі тйінін, пнін бліп ала отырып, оыту;
3. тіліп жатан шыармаа ана байланысты ішінара керекті пікір,
ойларын теріп алып, оыту
Дріс
Таырыбы: р трлі жанрдаы шыармаларды оыту
Жоспары: 1. Поэзиялы шыармаларды оыту
2. Прозалы шыармаларды оыту.
3. Драмалы, эпикалы шыармаларды оытуды тиімді жолдары.
дебиеттер: 6, 13, 20, 22, 29, 33, 34, 38, 39
Кркем шыарманы оытуды, мтінді мегертуді талдау-жинатау арылы жретіні. Талдау трлеріні жзеге асуы. Образды талдау, таырыпты талдау, проблемалы талдауды жзеге асырылуы. Авторлы позиция мен туындыны таырыбын тсіне білуге мтылдыру.
Эпикалы туындыны оытуда проблемалы оыту, ізденушілік ызметті мол
болуыны арастырылуы. Драмалы шыарма ны оытуда акт, крініс, шегініс ,монолог,диалог, ремарка, драмалы образ,оны кркемдік сипатына зер салу,сахналы ойылым, драматург, режиссер,актер, суретші ебегі, декорация, музыкалы кркемдеу, т.б. ымдарды атыстырылуы мен жзеге асуы. Драмалы шыармаларды мтінмен жргізілетін жмыс трлері,сценарий жазуды йрету. Прозаны оытуда р трлі талдау дістерін олдану ммкіндігі.Т.Ашолаов «Кркем шыарманы эстетикалы табиатын
таныту» кітабы. Лирикалы жанрды оытуда лириканы аынды тіл, сезім, авторлы пафос, суреткерлік уат ,ой натылыын, табии бояуды есте стау арылы , Лирикадаы азаматты н,сз астарына ілу,жеке сз,сз тіркесі мен сйлемдегі кркемдік бояуды,эмоциялы ректі аару,мазмн мен форма бірілігін сатау задылыын, бейнелеу крнекілігін ескере отырып оитындыы.
Дебиетті оыту – ылым саласымен тыыз байланысан. Себебі, ылымны ай саласын алсаыз да теориялы жне олданбалы практикалы мндес болады деп білсек, дебиетті оыту арылы оушыа кркем шыарманы оытуды алыптастыру рі теориялы, рі олданбалы жйесін бірлікте арастырумен атар оны нер екендігін де ескерген жн. йткені игерілуге тиісті ым, сзді мні, айтылма ой – тсінік оушыа сер етерліктей болса, ол тиісті дегейде кіл толытып, тереірек ойланады. Сондай – а сер санаа ерекше ыпал етеді. серді нтижесі бір жаынан тланы рекетке итермелесе, екінші жаынан пнге деген ызыушылыты арттырып, кркем шыарманы оуа талпындырады.
Поэзиялы шыарманы оыту міндеттері: оушыны:
- поэзиялы шыарманы оуа деген ызыушылыын, ынтазарлыын ояту, жоары эстетикалы талам мен ажеттілікті алыптастыру;
- сз неріні ерекшеліктерін тсініп, тануа, ой кзімен зерделеуге негіз болатын білім, білік, икем – дадылар алыптастыру;
- ойын сауатты ауызша (жазбаша) айта да, жаза да білу, байланыстырып сйлеудегі тіл мдениетін алыптастыру жне дамыту, зіндік ой – пікірін дйекті, жйелі айта білуге баулу.
Драмалы шыармаларды оытанда, оны зіне тн ерекшелігі ескеріледі. Мнда авторды баяндауы, суреттеулер, кейіпкерлер мінезі мен портреті берілмейді. Драмалы туындыда кейіпкератысушылар здері сйлейді. Пьеса оиасы басталмас брын, оан атысушылар, оларды кім екендігі беріледі. рі арай кейіпкерлер сйлеу, з ойларын айту, оиаа атысу арылы беріледі. Пьесадаы кейіпкерлерді кілкйі, имылозалысы авторды тсініктемесі (ремарка) арылы беріледі. аза драмасын аарманды, саясилеуметтік, тарихимырнамалы (Р.Нрали) деп блу оны табиатыны трлілігінен хабар береді.
Драмалы шыармаларды терде малім оушылара мынадай жмыс трлерін жргіздіртуіне болады:
- малім алдымен зі оып крсетеді;
- оушылар рлдерге бліп оиды;
- пьесадаы негізгі тартысты анытайды;
- басты кейіпкерлерге мінездеме береді;
- сюжет желісін баылай отырып, р крініске таырып ойлайды.
Дріс
Таырыбы: дебиет сабаы жне оны мектептік пндер жйесіндегі
орны.
Жоспары: 1. дебиет сабаы жне оны мектептік пндер жйесі.
2. Ауызша тіл дамыту жмыстары (мнерлеп оу, ауызша
мазмндау, талдау т.б.). Жазба жмыстары арылы тіл дамыту.
Жазу жмыстарыны трлері (мазмндама, шыарма).
3. Оушы білімін есепке алу, баалау (кнделікті, тосанды,
жылды баалау).
4. дебиет сабаыны крнекілігі, трлері. Техникалы ралдар,
трлері, тиімділігі.
дебиеттер: 7, 14, 19, 25, 27, 34, 35, 37, 40, 43, 46, 52
1. Мектептегі дебиет пні – негізгі эстетикалы пн. йткені - дебиет сз нері. дебиеттегі лаатты адамдар адамтану ралы десе, дебиет пнін адамды трбиелеу ралы деп атауа болады. дебиетті баса пндерден айырмашылыы – онда длелденген ешандай за жйесіні, формулаларды, элементтерді, блжымас, айнымас ережелерді жотыы. аза дебиетінде р зерттеуші шыарманы р ырынан арастырады, зіндік пікір айтады. Бл дебиетті зіндік ерекшелігі.
2. «нер алды – ызыл тіл» дейді халымыз. Мектепте берілетін бкіл білім мен трбие алдымен сз арылы жзеге асады. Сондытан оушыларды тілін дамыту – тек дебиетшілер, тілшілер масаты емес, ол бкіл мектепті басты масаты, борышы, барлыына тн бірыай талап. Оушыларды ауызша тілін, сйлеу мдениетін арттыруда пікірталасы, сайыс сабатар, баспасз конференциясы, брифинг, кзарас сабатарыны маызы ерекше. Ал жазбаша тіл дамытуда реферат орау, конференция, семинар т.б. сабатарды орны зор.
3. Оушыларды білімін тексеруді негізгі 2 жолы бар:
1. кнделікті тексеру
2. орытынды тексеру
Екі тексеруде де тексеру ісі ауызша жне жазбаша трде жргізіледі. Оушыларды кнделікті тексеруде сра-жауап дісі, есеп беру жйесі, баылау жмыстары жргізіледі. Тексеру нтижелері сынып журналы мен оушыларды кнделігіне ойылады.
Бааны алыпты ш трі бар:
1. кнделікті баа
2. тосанды баа
3. жылды баа
4. Оу-трбие процесін жзеге асыруда крнекіліктерді зіндік маызы, орны бар. Крнекілікті трлері: круге негізделген крнекіліктер (портрет, мсін, сурет, макет, фотографиялар, т.б.) естуге негізделген крнекіліктер (нтаспаа жазылан музыка, ертегі, батырлар жыры, ледер, т.б.) , кру, есту крнекіліктеріні екеуіне де жататын крнекіліктер (кино, телехабарлар).
Дріс
Таырыбы:дебиет бойынша сыныптан тыс саба жне сыныптан тыс жмыстар.
Жоспары: 1. Мерекелік даталара арналан деби шаралар, поэзия кештері, деби конференциялар, дебиет йірмес, т.б. жмыстар.
2. Сыныптан тыс оу, жоспарлау.
дебиеттер:8, 18, 21, 23, 59.
1. Мектепте дебиетті оыту барысында сыныптан тыс жмыстара ерекше кіл блінуге тиіс.
Оушылар ебегін ылыми трде йымдастыру, бос уаыттарын пайдалы, тиімді ткізу де, инабаттылы, имандылы, адамгершілік сияты биік гуманистік асиеиттерге баулуда, лтты нерді, халы нерін астерлеу, орауда да сыныптан тыс жмыстарды жас рпаа берері, йретері кп.
Сыныптан тыс жмыстар оушыларды абілеті, икемі, дарыны, жеке ынтасы негізінде йымдастырылады жне бірнеше салаа блінеді. йірме жмыстары- сыныптан тыс жмыстарды кре тамыры.
деби-шыармашылы йірмелерді сонымен атар «Шешендік нер», «Айтыс», «Термеші» сияты фольклора негізделген трлері, сіресе, соы кездерде тжірибеге кптеп енгізілуде.
2. Жас кіндерді сз діретіне деген сезімін оятуда, деби дниетанымын кеейтуде, з беттерімен кркем шыармалар оуа баулуда, оырмандарды дадысын алыптастыруда сыныптан тыс жмыстарды маызы, ролі ерекше болып келеді.
Сыныптан тыс оуларды басты масаттарыны бірі – кітаппен жмыс істеуге йрету, з беттерімен оны тыдай білу, оыандарыны ішінен е бастысы, е негзгі мселелерді еске стау дадыларын алыптастыру. Сыныптан тыс оу сабатарын ізденіспен ткізетін малімдер кабинетте, кітапханада арнай «Сыныптан тыс» оу брышын йымдастырады.
Е басты мселе, малім оушыларды сыныптан тас оуын, сыныптан тыс оу сабатарын ылыми трде, тиімді, ызыты йымдастыра білуі керек.
Сыныптан тыс жмыстар оушыларды абілеті, икемі, дарыны, жеке ынтасы негізінде йымдастырылады жне бірнеше салаа блінеді. Олар: йірме, сыныптан тыс оу, конференциялар, викториналар, апталытар, деби кештер т.б.
йірме жмыстары -сыныптан тыс жмыстарды кре тамыры. Оушыларды пнге ызыуы мен атар белсенділігін ктеру шін мектептерде дебиет йірмелері мен драмма йірмелері жмыс істейді. Бл йірмелерді кбіне дебиет пніні малімдері, нерпаз стаздар, сынып жетекшілері жргізеді. йірме жмыстарыны арнаулы органы – олжазба журналы, газеті болады. Жмыс жоспары жасалады. Мндай істерге кейде жергілікті аын – жазушылар да кмектесіп, белгілі бір секцияны басарады. деби – шыармашылы йірмелеріні жас аын – жазушылармен бірігіп жргізуі нтижелі болма. деби – шыармашылы йірмелерді, сонымен атар, «Шешендік нер», «Айтыс», «Термеші» сияты фольклора негізделген трлері соы кездерде тжірибеге кптеп енгізілуде.
Сыныптан тыс оу сабаы - дебиет сабаыны жаласы. Ол арылы малім оушыларды здігінен кітап оуына баыт береді, оыан шыармаларды есепке алады, адаалайды, тексереді, оушыларды абілетін арттырады. Сыныптан тыс оуа арналан сабатарда оушылар бірде сабата аяталмай алан кркем шыарманы оыса, бірде кейбір стірт тсіндірілегн мселеге айта оралып, оны натылай, длелдей тседі, енді бірде оушыларды алда болатын дебиет сабаына дайындайды. Бан арап сыныптан тыс оу сабаын алыптаы дстрлі дебиет сабаы деуге болмайды. Себебі, сынып саатына араанда, мнда оушыларды дербес жмысына, зіндік ізденуіне, пікір еркіндігіне мол ммкіндік беріледі. Сондай – а баланы жеке адам ретінде алыптастыруа ажетті трбие жмыстарын іске асыруда сыныптан тыс оуды маызы зор.
Сыныптан тыс кітап оуды жргізуді бірнеше діс-тіслдері бар:
ü Сабатан тыс уаытта малімні дауыстап кітап оуы.
ü йымдасан трде кітап оу.
ü Топа блініп кітап оу.
ü з тадаулары бойынша кітап оу.
Оушылара сынатын шыармаларды алдымен малім зі оып, оны мазмнымен танысып алады. Сыныптан тыс оу сабатары бадарламаны талаптары бойынша жргізіледі, сонда крсетілген осымша оуа жне сыныптан тыс оуа сынылан шыармалар негізге алынады. Сыныптан тыс оуа раналан сабатарда оушылар, бірде сыныпта аяталмай алан кркем шыарманы оып, бірде кейбір стірт тсіндірілген мселеге айта тоталып оны натылай, длелдей тседі.
Сыныптан тыс з алауымен оылан кітаптарды дптерге тізіп жазып отыран дрыс, немесе мынадай кесте толтыруа болады.
Оушыларды сабаа деген ынтасын арттырып, лгерімін жасартатын сыныптан тыс жмыстарды бір трі - дебиет апталыы. Апталыты ткізуді негізгі масаты - дебиет пні бойынша оушылар білімін тередете тсу мен тиянатандыру, оушыларды з бетінше ізденуі арылы оны пайдалану дадысын алыптастыру. дебиет пнінен тілетін апталы аптаны алты кніне жоспарланып рылады. Кбінесе апталыта жоспарланан істер сыныптан тыс уаыттарда жргізіледі.
Дріс
Таырыбы:дебиет сабаында тіл дамыту жмысы, жазба жмысына тселдіру
Жоспары: 1. Тіл дамыту жмыстарыны маызы
2. Оушыны жазба жмыстарына тселдіруді мні
дебиеттер:8, 18, 21, 23, 59.
Мектепте дебиет пнін оытатын малімдерге ойылатын талап сынып жоарылаан сайын крделене береді. Оушыларды ауызша сйлеу мен ойын жазбаша жанжаты бере білуге дадыландыру дебиет сабаында жзеге асады. Оушыларды деби тілді мегеруі р трлі тапсырмалар мен здік жмыс трлерін орындату арылы жзеге асады. Бл жмыстар мтінді талдаумен тыыз байланыста жргізіледі. Мселен, тменгі сыныптарда шаын, жай, хабарлы сйлемдерге рылан мтіндер алынса, жоары сыныптарда клемдірек, суреттеме, диалога рылан мтіндер таныстырылады. Тіл старту – оушыларды деби тіл нормаларын сатай отырып, кркем, айын, наты сйлей алуы. Тіл дамытуда оушылара мтінді дауыстап немесе іштей оыту, мнерлеп оыту, мазмндату, сратара жауап беру, кркемдік ерекшелігін талдау жмыстарын жасайды. Одан рі кркем шыарманы жекелеген элементтерін ажыратып, талдап, жай жне крделі жоспар трлерін жасау жмыстарымен жаласады.
Тіл старту жмысыны трлері сыныптара, оны ерекшеліктеріне сай жргізіледі. Мселен, ортаы сыныптарда тмендегідей тіл дамыту жмыстарын жргізуге болады:
Мазмндау, оларды трлері. Орта буын сыныпта дебиетті оытудаы негізгі жмысты бірі – оушы тілін дамыту, ойын ауызша жйелі айта білуге дадыландыру. Мазмндауды бірнеше трлері бар.
1) мтінге жуы мазмндау. Бл кбіне ышам мтіндерге олданылады. Мселен, .Мсірповті “Ер ана” гімесін мтінге жаын мазмндау стінде ондаы оиа сюжет желісі саталып, автор олданан сз тіркестері, анатты сздер, маалмтелдер тізбесі, сол сияты пейзаж, портреттерді келтіре отырып мазмндалады.
2) Кркем шыарманы мазмнын ысаша мазмндау клемді мтіндерге атысты. Онда оушыдан зі толы мегерген шыарманы мазмнын ышамдап айту талап етіледі. Мселен, повесть, роман жанрларыны блімдері бойынша негізгі мселелер жинаталып айтылады. Бл мазмндау оушылара мтінні негізгі тйінін ып, тсініп айта білуге дадыландырады.
3) Шыарманы жаын згерте мазмндау. Бл оушыа мтінді жаыныра тсінуге кмектеседі. Мселен, С.Мановты “мір мектебі” романы, Б.Сопабаевты “Мені атым ожа” повесі бірінші жатан баяндалан. Соны шінші жатан баяндатса, оушы автор мен кейіпкер атынасын ажыратып, кейіпкер бейнесін тере а алады.
Мтiнмен жмыс iстеу оытушыны жан-жаты iзденуiн, дайындалуын ажет етедi. Оытушы барлы жмыс трлерiн адаалап отыруы тиiс. Мысалы, оытушы мтiндi ои отырып, оушылара таныс, бiлетiн сздердi блiп алып, олара сз тiркестерiн, сйлемдердi жазызады. Оушылар бл тапсырманы толы орындайды. Жазан сйлемдердi оытушы оытады.
Келесi кезекте мтiндi айтадан оып, Оушылара тсiнiксiз таныс емес сздердi тапызып, оларды оып, татаа (кейiн дптерге) жазызады. Бл таныс емес сздердi аудармасын берiп, маынасын тсiндiредi жне мысалдар айтылып жазылады.
Оытушы таныс емес сздердi айтылуын, жазылуын, маынасын тсiндiргеннен кейiн, оушылара бл сздермен сз тiркестерiн, сйлемдердi растыруды тапсырады.
ткен сабата берiлген сздердi атыстырып, байланыстырып отыруы керек. Бл жерде байланыстылы аидасы саталады.
Мтiн бойынша сратар ойып, олара жауап бергiзу арылы мтiндi диалога (схбата) айналдыруа да болады. Мтiн бойынша жоспар ру тиiмдi деп ойлаймын. Себебi, жоспар жасау мтiндi жасы тсiнуге, ойын жйелi трде жеткiзуге кмектеседi.