Дрістерді кнтізбелік-таырыпты жоспары 5 страница
Осы жазыландарды орыта келе, балаларды саба оитын, ебек ететін йдегі блмелері мен мектептегі сынып блмелеріні, балалар башасындаы топтарды блмелеріні ауасын жиі-жиі желпіндіріп, тазартып отыру аса маызды екенін айта кеткіміз келеді. Сонымен атар, баланы далада, таза ауада кбірек ойнауы маызды.
Ыраты тыныс гимнастикасы баланы аылыны артуына жаымды сер етеді. Бастауыш сынып оушыларына саба кезінде 1-2 минттік демалыс беріп, тыныс гимнастикасын йымдастыру ажет: оушы партада отырып, екі олын бйіріне таянып тере дем алып жне дем шыарады. Мндай гимнастика баланы сабаа ынтасын арттырады.
Лекция 10
Таырып:Сырта шыару органдарыны жас ерекшеліктері
Жоспар: Зр шыару жйесі,
Бйректі рылысы мен ызметі
Кілт сздер:несеп, зр
Несеп - зр шыару жйесіне бйрек, несеп аар, уы жне несеп ттігі кіреді. Бйректе пайда болан зр несеп аар ттігі арылы уыа йылып, оны блшы еттері жиырыланда зр несеп ттігі арылы сырты ортаа шыады. Несеп – зр шыару мшелері жыныс жйесімен тыыз байланыста болады. Эмбрионда зр шыару мен жыныс мшелері бірге дамиды. Еркекте несеп жолы мен жыныс жолы несеп жолына бірігеді, ал йелде несеп ттігі ынап кіреберісіне ашылады.
Бйрек – жп мше. Іш уысыны арты абырасында, бел аймаында, XII- ші кеуде, I-II-ші бел омырталарыны аралыында,омырта жотасыны екі жаында, іш пердені сыртында. Екі бйректі жоары штары тменгілеріне араанда бір – біріне жаын трады. алыпты жадайда о жатаы бйрек сол жатаыдан тменірек болады.
Бйректі атаратын ызметі:
- зр пайда болады, сырта шыарады
- ан ысымыны тратылыын сатайтын фермент ренинді бледі
Бйректі пішіні бршаа сайды. Ол ызыл крен тсті, жоары жне тменгі полюсы, медиаль, латераль шеті, алдыны жне арты беті бар. Латераль шеті дес, медиаль шеті ойы болып келеді. Медиаль шетінде бйректі апасы орналасан. Ол арылы бйректі артерия, вена ан, лимфа тамырлары жне несеп аар теді.
Бйректі арты беті ккетке, ішкі шаршы, клдене блшы еттеріне араан. Осы жерде бйрек шін шыр (почечные ложа) пайда болады. Бйректі жоарысында бйрек сті бездері орналасан.
О бйректі алдыны беті он екі ішекті тменге араан блігімен, жуан ішекті о жатаы иірімімен, ал жоарысында бауырды тменгі бетімен жанасады.
Сол бйректі алдыны беті асазанны жоары шетімен, асазан асты безіні шымен, ал тменінде жіішке ішекпен шектеседі. Бйректі латераль шетіне кк бауыр мен жуан ішекті сол жатаы иірімі жанасады. Бйректі тек алдыны беті іш пердемен жабылан, сондыта бйрек экстроперитонеаль жадайда орналасан болып саналады. Бйректі бір орында ан тамырлары мен бйрек шандыры, іш уысынын ысымы стап трады. Бйректі сырты фиброзды апшыпен апталан, алыпты жадайда тыыз жне тегіс жылтыра. Оны сыртында майлы апшы бар.
Бйректі рылыс бірлігі – нефрондар. рбір бйректе I млн шамасында нефрондар болады. Олар Шумлянский – Боумень денешелерінен, бастапы, ирек Генли, шеткі жне жинаушы ттікшелерден трады.
Нефрон Шумлянский – Боумень денешелерінен басталады. Денешені екі абат абырасы бар, бір абатты куб тріздес кілегеймен апталан. Бйрек артериясыны те жіішке тарматары денешені ішіне тіп , капиляр шумаын райды.
Бйректегі ан айналымыны ерекшілігі бар. Бйрек анды бйрек артериясынан алады. Бйрек апасынан кіргенен кейін артерия ан тамыры майда артериялара тарматалады.
Зрді пайда болуы.Зр бйректі нефрондары арылы ткен анны плазмасынан пайда болады.
Бйректен зрді пайда болуы екі сатыдан трады.
1. Капиляр шуматарындаы сзілу (фильтрация)
2. Ттіктердегі айта сорылу (реабсорбция)
Капиляр шуматарындаы сзілу (фильтрация). ан капиляр шуматарынан ткенде, оны плазмасы ерітінділерімен бірге сзіліп денешені абырасына теді.анны плазмасыны капиляр шумаынан сзіліп денешені уысына туінен бірінші зр пайда болады.
Соы зрді пайда болуы.Зр денешелерден бйрек ттікшелеріне теді (бастапы – ирек, Генли – шеткі – жинаушы ттікшелері).
Ттікшелерде алашы зрді рамындаы амин ышылдары, глюкоза, витаминдер, тздар, су айтадан ана сорылады. Бл былыс реабсорбция деп аталады. Сонымен тулігіне 1,5 -2,5 л соы зр пайда болады, оны рамы 95 % су, 5 % атты заттардан трады.
атты заттарды рамында негізінен зр ышылынан, мочевина мен креатинин бар. Соы зрде натрий, калий тздары те аз млшерде болады.
Зр, оны рамы мен млшері:тулігіне 1,5-2,0 л соы зр пайда болады. Сйыты кп абылдаанда 2,5 л дейін зр блінеді.
Зрді блінуіне тулігіне бір алыпты болмайды. Зр тсі ашыл – сары, млдір сйы, салыстырмалы тыыздыы 1,1015 – 1,020, жне абылданан сйыты млшеріне байланысты згереді. Зрді рамында суды баса ауыз ыдырауынан пайда болан е соы німдер мочевина, зр ышылы, креатинин, индикан сияты заттар болады.
Зрді блінуі.Бйректе пайда болан зр, бйрек астауынан несеп аар ттігі арылы уыа аады. Несеп аар ттігіні уыа ятын блігі оан исайып орналасан жне уыа яр жерінде зрді айта аудан сатайтын апаша бар.
дебиеттер:
1. К. Дйсенбин. Жаса сай физиология жне мектеп гигиенасы. А., 2003ж.
2. Ж.Д. Демеуов. Мектеп жасына дейінгі балаларды анатомиясы, физиологиясы жне гигиенасы. А., 1995ж.
3. С. Жмабаев. Жас ерекшелік физиологиясы мен мектеп гигиенасы. А., 1996ж.
4. М.Т. Матюшонок. Балалар мен жасспірімдер физиологиясы мен гигиенасы. А., 1986ж.
5. М.. Нрышев «Адам анатомиясы» оулы, А.арасай, 2006 348 бет
6. З.М. Алиакбарова. Мекиеп гигиенасыны негіздері. Алматы, Абай атындаы АлМУ. 1985
7. З.М. Алиакбарова. Мектеп жасындаы балаларды анатомиясы, физиологиясы жне мектеп гигиенасы. Алматы, РБК, 1993
осымша дебиеттер
8. О.А. Петришина. Бастауыш мектеп жасындаы балалар анатомиясы, физиологиясы жне гигиенасы. А., 1984ж.
9. А.П. Чабовская. Мектеп гигиенасы. А., 1984ж.
10. . Кзенбаева. Адам анатомиясы. Алматы, 2001ж.
11. А. Раышев. Адам анатомиясы. Алматы, 2004ж. 1 блім
12. Е. Керімбеков Адам анатомиясы. Оу ралы. Алматы – 1988
13. Н.М.Апанасенко. Физическое развитие детей и подростков. Киев, 1998
14. А.А.Гуминский, Н.Н.Леонтьева. Руководство к лабораторным занятиям по общей и возрастной физиологии. М. Просвещение, 1990
15. А.Г. Хрипкова, и др. Возрастная физиология и школьная гигиена. М.: Просвещение, 1990
16. Ю.А.Ермолаев. Возрастная физиология: Учеб. Пособия для студ.педагог. ВУЗов. – М.: Высшая школа, 1985
17. А. Раышев. Адам анатомиясы. Алматы, 2004ж. 2 блім
18. М.. Нрышев «Адам анатомиясы» оулы, А.арасай, 2006
19. А.П. Чабовская. Мектеп гигиенасы. А., 1984ж
20. Сапин. Анатомия человека
21. Ж.Д. Демеуов. Мектеп жасына дейінгі балаларды анатомиясы, физиологиясы жне гигиенасы. А., 1999ж.
22. З.М. Алиакбарова. Мекиеп гигиенасыны негіздері. Алматы, 1985
23. Е. Керімбеков Адам анатомиясы. Оу ралы. Алматы – 2000
24. К. Дйсембин Орталы жйке жйесi жне жоары жйке рекетiнi физиологиясы:Оулы / К. Дйсембин.- Алматы: азмемАЗИ, 2001.-217 б.
25. Н.Н. Леонтьева Анатомия и физиология детского организма. (Внутренние органы):
Учеб.пособие для студентов фак.дошкольного воспитания пед. ин-тов / М.: Просвещение, 1976.-
26. З.В. Любимова Возрастная физиология.В 2-х ч.Ч.1: Учебник для вузов / М.: 2003
27. Ш.С. Набидоллина Бастауыш мектеп жасындаы балаларды анатомиясы, физиологиясы жне гигиенасы: Оулы / Ш.С. Набидоллина.- Астана: Фолиант, 2007.- 280бет.
28. О.А. Петришина Бастауыш мектеп жасындаы балалар анатомиясы,физиологиясы жне гигиенасы: Педагогика училищелеріні оушыларына арналан оу ралы / Алматы: Мектеп, 1984.- 205 бет.
29. С.В. Савельев Сравнительная анатомия нервной системы позвоночных / С.В. Савельев.- М.: ГЭОТАР-МЕД, 2001.- 272с.
30. .. Сапаров Адам анатомиясы бойынша білім дрежесін тексеруге арналан тестілік тапсырмалар / Алматы: аза университетi, 2005.- 72бет.
31. К.М. Саугабаева Тесты для контроля знаний по анатомии человека / Алматы: аза университетi, 2004.- 74с.
32. Г.Л. Билич Биология. Полный курс. В 3-х томах. Том 1. Анатомия / М.: ОНИКС 21 век, 2004.- 864с.
33. А.А. Гуминский Руководство к лабораторным занятиям по общей и возрастной физиологии: Учеб.пособ. для биол. спец. пед. ин-тов / А.А. Гуминский, Н.Н. Леонтьева, К.В.Маринова.- М.: Просвещение, 1990.
34. З.В. Любимова Возрастная физиология.В 2-х ч.Ч.1: Учебник для вузов / З.В. Любимова, К.В. Маринова, А.А. Никитина.- М.: ВЛАДОС, 2003.- 304с.
35. К. Дйсембин Орталы жйке жйесi жне жоары жйке рекетiнi физиологиясы: Оулы / К. Дйсембин.- Алматы: азмемАЗИ, 2001.- 217 б.