Матаны орауды биологиялы дісі

Ауыл шаруашыльы зиянкестеріне арсы кресте химиялы діспен жне озалы алапты алдын-ала ндеуде маташылар мнымен атар нерлым арзан, олы жетімді рі экологиялы жаынан ауіпсіз биологияля крес дісін де олданьп келеді. Зиянкестерге арсы кресті бл дісі ерте бастан, олар жаппай таралып кетпей транда олданылады.

сімдіктерді орауды биологиялы дісі дегеніміз - ауыл шаруашылы зиянкестеріні санын кбейтпеу жне оларды санын шаруашылыты егістігіне елеулі зиян келтірмейтіндей млшерде азайту шін тірі организмдерді пайдалану болып табылады.

Бл дісті мнісі – ауылшаруашылы даылдарыны зиянкестері мен оларды паразиттеріні, жыртыш жндіктерді арасында алыптасан бітіспес арама-айшылыын масатты трде пайдалану.

Биологиялы дісі дегеніміз — пайдалы жндіктерді олдан сіру арылы кбейтіп, оларды табиат аясына — мата егістігіне жіберу.

Отстік азастан облысында мата егістігіндегі ауыл шаруашылыы зиянкестеріне арсы кресте трихограмма жне габрабраконды пайдалану нерлым кеінен тарап отыр.

Трихограмма кеміруші жне жер стінде тіршілік ететін кбелек-рттарды жмырталарына арсы олданылады. Трыны зыдыы 0,3-0,4 мм. 5-9 мрт кылшасы жеке орналасан, анаттарыны жіп-талшытары жеіл. Еркектері кбінесе анатсыз немесе анаты жетілмеген болып келеді.

Трихограмма зиянкесті 200-ден астам тріні жмыртасын блдіреді. Мндай паразиттікпен тек личинкалары айналысады. Ересектері гл шырынымен оректенеді. рашылары жмырталарын баса жндікті жаа алдыран жмыртасыны ішіне салады. Трихограмманы жмыртадан шыан личинкасы бірден мата кбелегіні, таы баса зиянкес жндіктерді жмыртасымен оректеніп, соны ішінде сіп-жетіледі. Мата кбелегіні заымданан жмыртасы арайып кетеді, кейде аракк тске енеді. Трихограмма баса жндік (мата кбелегі) жмыртасыны ішінде уыршаа айналады. Осы уыршатан шыан ересек трихограммалар жмыртаны кеміріп теседі де, жарыка шыады. рашы трихограммаларжынысты жаынан жетіліп шыады да, бірден еркектерімен шаылысып, жмырта салуа кіріседі.

Трихограмманы сіп-жетілуіні затыы ауаны температурасы мен ылалдылыына байланысты, 7 кннен 35 кнге дейін созылады. Ересектері 3-18 кн аралыында мір среді. Осы уаыт ішінде бір рашысы 25-тен 92-ге дейін жмырта салады. Мны кпшілігін міріні алашы кндерінде табады. Табии жадайда трихограмма 14-15 рпа береді. Личинка жне уырша кезінде баса жндікті жмыртасы ішінде ыстап шыады.

Мата егістігіндегі кеміруші кбелектерді тымдарымен кресу шін ересектрихограмманы р гектар алапа, алаптаы зиянкесті санына байланысты, 200 мыадейін рбір рпаыны жмырталарына арсы ш рет кбейтіп шыару сынылады. Трихограмманы сіріп шыаруды зиянкес кбелекті жмырта салуыны алашы кезеіне тстас келтірген, ал егістікке кн ызаоймаантаертегі немесе кешкі мезгілде жіберген дрыс. Олар егістікке біркелкі тарау шін 1 гектара кемінде 100 жерден, яни р 10 метрден кейін жіберіледі.

Трихограмманы биологиялы лабораторияларда, амба зиянкесі — асты кйесіні жмыртасында кбейтеді.

Мата кбелегіні санын азайтуда габрабракон едуір роль атарады. Бан оса ол карадрина, жгері кбелегі, лайыр кйесі сияты зиянкес жндіктерді жлдызрттарыны денесіне з жмырталарын салады. Аз уаыттан кейін залалданан жлдызртты денесінен жас бракондар шыады (7-сурет).

 

 

 

Сурет 7. Габробраконнан залалданан мата кбелегіні жлдызрты

 

Габрабраконны трыны зындыы 2-5 мм. Аятары тзу, арны сабаты болып келеді. рытанан рашы габра бракондар оралып алан жапыратарда, ааш абыыны астында, т.с.с. уыстарда ыстайды. Жлдыз ртты денесіне жмыртасын саларда оны лтіріп тастайды. Бір рпаыны дамуы жазда 9-11 кнге, кктем мен кзде 12-16 кнге созылады.

Мата егістігінде пайда келтіретін жндіктерге блара оса жарырауы зердеоыздар, анызыл оыздар, кене оректі трипс т.б. жатады.

Мата кбелегіні кбеюін баылау масатында феромон ттыштарды кеінен пайдалануа болады. Мнда, егер рпа дамуыны басында р бір ттыша бір тулікте 3-4 кбелек тссе, трихограмма жіберу шін белгі болып саналады. Ттыштара бір тулікте 15-тен кп кбелек тссе жне бл жадай 3-4 кнге созылса, осы алап бірінші кезекте баылауа алынып, керек болан жадайда баса жою амалдары орындалады, йткені кбелектерді мндай клемде шуы егістікте кптеп тым жне кіші жастаы рттар пайда болып жатандыынан хабар береді.

озаны німдік элементтерін сатап алу - маташыларды аса маызды міндеттеріні бірі. йткені, агротехникалы трыдан ктіп-баптауы тмен, озаны салан німдік элеменнтері, трлі зиянкес жндіктер мен ауруларды зардабынан ысырапа шырайды.

Осы жерде сз болан агротехникалы, биологиялы, химиялы дістермен олара арсы жргізілетін крес шаралары мен оларды алдын ала сатандыру рекеттері шаруа ожалытары шін мата шаруашылыы практикасындаы аса пайдалы кмек ралы бола алады.