Ауруа арсы крес шаралары
Мата шаруашылыында озаны нерлым кп тараан рі ауіпті аурулары солма (вилт), гоммоз жне тамырды шіруі болыптабылады.Тамырды шіруін топырата тіршілік ететін ртрлісаыраулатар мен бактериялар туызады.
Гоммозды бактериялар туызады. Солмань (вилтті) оздырушысы- топырата тіршілік ететін саыраулаы.
Тамыр шіруі(8-сурет).Бл аурумен заымданан скінні тамыры мойын жаънан оырайланьп, жіішкеріп кетеді, саыраулаттікшелері адалан тіндер ыдырайды. скін шитіжарнаынан ажырап лгермей-а солып лайды да, рап алады. Ауру сімдіктерді олайлы жадай туанда бойы ктеріліп, тзеліп кететін кезі де аз болмайды, алайда олар дамуы жаынан сау сімдіктерден алып ояды. Кей жылдары тамыр шіруі оза скіндерін тым атты заымдаандытан, алапты едуір блігіне осымша шит себуге, ал жекелеген озалытарды млде айта себуге тура келеді.
 |
Сурет 8. Тамыр шірігі
Тамыр шіруі ауруыны ріс алуы кктемгі ауа райына байланысты. Кктем суы, жабыр кп жауан жылдарда тамыр шіруі де мата скіндерін кбірек заымдайды. йткені мндай жылдарда оза да лжуаз болып, саыраулатар мен бактерияларды жегісіне оай рынады. сіресе, ніп-шыу уаты аз, сапасыз шитті скіндерітамыр шіруі ауруына кп шырайды. Сондай-а топыраты егіске дрыс дайындамау, топыраты абыршатануы, ондаы ауаны аздыы, шитті тым тере сііріп ою да бл ауруды беле алуына себепболады.
Ауруаарсы кресу шаралары - егістік жерді тегістеу, йткенітамыр шіруі су жайылатын тстарда кбірек беле алады; ніп-шыууаты мол сапалы шит себу; озаны дер кезінде жегенелеу, топыратъ абыршаыртысын деркезінде опсыту; минералдытыайтыштармен ерте оректендіру; тымды шитті мыстрихлорфенолятыны 80%-тік нта суспензиясымен ндеу (8,0-10,0
кг/га).
Гоммоз(9-сурет). Бл - матаны ке тараан ауруы. Ол озаны бкіл сіп-жетілу кезеінде заымдай береді.
 |
Сурет 9. Гоммоз
Ауруды аншалыты зиян келетіні жылды, белгілі бір айматы ауа райына, агротехниканы жадайына байланысты.
Гоммозды беле алуына сіресе кктемні суы ріжабырлы болуы, мезгілсіз жаздаы жабырлар колайлы жадайжасайды.
Гоммоз сімдікті барлы органдарын — шитті жаратарын, жапыратарын, сабатарын, гл жапырашаларын жнежасксектерін заымдайды.
Шит жаратарында ртрлі клемдегі дгелек, майлы жары датар пайда болады. Жаратар кбінесе кеуіп алады.
Наыз жапыратарда гоммоз талшьгтарды арасына да тсіреді, ол брыш трінде болады.
Гоммоз жапырать талшы жіптері арылы сабатарына таралып, сонда сопатау келген майлы датар трінде жайылады. Катты медеген кезінде гоммоз даы сабаты саинадай орап алады. Мндай жадайда сабаты заымданан жері жіішкеріп, кбінесе бралып кетеді, сімдік дрыс дамымайды немесе урап алады.
Тамыр шіруіні оздырушыларына керісінше гоммоз бактерияларытікелей топыраты зінде за тіршілік ете алмайды. Оларды кпшілігі 12-30 саатты ішінде ырылып алады. Бактерияларыозаны ірі, шірімеген алдытарында — сабатарында, ксектерініжармаларында, т.б. жерлерінде ыстап шыа алады. Бл бактерияларматаны шитінде (тымьнда) жылдан-жыла саталып ала береді.
Тымды шитті сырты абышасы алапта ана емес, оны тгін тксіздендіру кезінде мата тазартатын зауыттарда да гоммоза шырай береді. Ауру матаны талшыън тазартан кезде бактериялар имаратты ішіне тарап кетеді де, сау матаны тазарту стінде гоммозды бактериялары соны тымына жады. Ауру негізінен шитті сырт абыршыына жады, кейде ішіне де еніп кетеді.
Кресуді агротехникалы шаралары:
• тымды шитті аурумен заымданбаан телімдерден анадайыдау;
• жаа німді абылдар алдында ойма йлері мн рал-жабдытарды мият дрілеп, залалсыздандыру;
• сдігерді тере жырту керек, сонда озапая алдытары шіріп, ауруды бактериялары да жойылады;
• гоммозды оздырушы бактериялар тез ырылу шін егіс алаптарын ыста суару;
• озаны сіпжетілуі кезеінде ауру сімдіктерді жлып отыру, оларды алаптан шыарып кміп тастау керек, йткені кепкен бактериялар желмен шып, сау сімдіктерге жады;
• сімдікті ауруа тзімділігін арттыру шін алапты минералдытыайтыштармен ерте бастан оректендіру;
• ауруа тзімді сорттар енгізу.
Кресуді химиялы шарасы тымды шитті 12%-тік бронотак (6,0-7,0 кг/г) нтаымен жне «Снар-3» препаратымен дрілеу.
Солма (вилт),(10-сурет). Вертициллиозды солу — ртрлі дрежеде боланымен маталы аудандарды бріне де тараан. Бл — те ауіпті ауру, атты беле алса, німні 50%-іне дейін жойып жібереді.
 |
Сурет 10. Солма (вилт) ауруы
Солманы оздырушысы озаны шитжараы ашылуынан бастап, сіп-жетілу кезеіні аяына дейін заымдай береді. Вилт сіресе ересек сімдіктерде, глді тйнектеу кезінде жне кейінірек - алдымен тменгі, содан со стігі жапыратарда ашы жасыл, біраздан кейін сары датар трінде аны байалады. Датар дгеленген немесе брыштылау больш келеді, жапыратарды шетінде жне оны талшы жіптеріні арасыда орналасады, бір-біріне жете жайылып, жапыратыбкіл бетін жауып кететін кезі де аз болмайды. Жапыратар рап, тменнен жоарыа арай біртіндеп тсе бастайды, сімдік сабатары жалааштанып алады. Ауру сімдік дамуды бастапы кезеінде-а жапыратарынан айрылады, суін тотатып, кеуіп алады. Кейбір сабатары айтадан жапыратайды, алайда бл сімдікті жадайын брынысынан да нашарлатып жібереді.
Ауруды бірте-бірте беле алатын созылмалы трімен атар, бірден тез кшейетін ткінші трі де бар. Бл трі детте тамыз-ыркйек аралыында беле алады. Ауыран сімдікгер 2-3 кнні ішінде солады, жапыратары сарайып, салбырайды да урап алады.
Солманы белгісі - ауруа шалдыан озаны тіні арайып кетеді, бл оны зынынан жне клденеінен кесіп кргенде байалады.
сімдік бл ауруа негізінен тамыр жйесі арылы шалдыады. Бан тамырды кез-келген жеріні заымдануы себеп болады. сімдікті бойына еніп алан саыраула бактериясы, сабатарды бтатарды, сабашаларды, жапыратарды су жретін жолдары арылы тарайды. Алаптаы немесе топыратаы сімдік алдытарында саталып алан ауру оздырушы саыраула бактериясы ауру таратуды тратыкзіболып табылады. Матаны бірнеше жыл бойы бір алапа егу ауруды ошаын тез рі ке ауымда лайтып жібереді.
Саыраула бактериясыны дамуына ажетті е тменгі температура Целъсий бойынша 5-7 градус, отайлысы - 23-26 градус, жоары шегі - 31-32 градус.
Топыраты ылалдылыы 20% болса саныраула бактериясыны, сіп-дамуына жетіп жатыр, отайлы ылалдылы — 60-70%. Ылалдылы мнан жоары болан жадайда саыраулаты бактериясыны кбеюі тежеледі. 30 см-ден тере топырата саыраула бактериясы жо десек те де болады. Жоыша, пияз, сарымса сияты сімдіктерді тамырлары топыраты солма ауруын оздырушылара арсы элементтермен байытады. Азотты тыайтьштар жне кп суару ауруды беле алуына жадай жасайды.
Ауруа арсы кресуді агротехникалы шаралары:
Ауыспалы егіс жйесін сатау;
Матаны тзімділігі жоары сорттарын сіру;
сімдік алдытарын озапаяны жойып отыру;
Жоыша, жгері егу, ескі жерлерді жырту;
Тымды шитгі тек сау сімдіктен жинау;
Ауруа шалдыан телімдердешит себуді нормасьн арттыру..
Кресуді химиялы шаралары:
Шитті себер алдында химикаттармен дрілеу:
ТМТД, 80% .С. (нта суспензиясы), (8,0-10,0 кг/г);
Броноток, 12% . (нта), (6,0-7,0 кг/г);
Кздік жерді жыртанда топыраа мыналарды едіру:
Бенклат, 50% .С. (75,0-150,0 кг/га);
Фундазол, 50% .С.(75,0-150,0 кг/га).