Дрілік сімдік- адыраспанны пайдасы
Халы емінде адыраспанды р трлі аурулара ем ретінде олданан. азатар бл шпті айнатпасымен тері ауруларын да емдеген. Мал дрігерлік саласында адыраспан тнбасымен ботаны отырын емдейді. Бір ескеретін жайт мал арты млшерде емделсе немесе адыраспанды жеп ойса улануы ытимал.Адыраспан ертіндісі ауылшаруашылы зиякестерімен кресу шін олданылады. Ежелгі бояыш сімдік. Тымынан ызыл тске бояйтын сіресе жннен тоылан бйымдарды бояйтын бояу алынады.Туркияда ерте заманнан – а адыраспаннан ызыл бояу алып онымен лтты бас киімі – фесканы бояан. Ши тоымасында лі кнге дейін адыраспаннан жасалан бояуды пайдаланады. Тымда 14 – 16 % май бар, оны сабын айнатуда жне лак бояуын дайындауа пайдаланады.Тйе табандар тымдасы ежелгі аты – грек тілінде редапоп- рута, араб тілінде сімдік деген маынаны береді. азастанда адыраспанны бір – а трі седі. Ол – кдімгі адыраспа.
сімдікке сипаттама. Кп жылды, шптектес тйе табандар тымдасына жататын жабайы сімдік. Сабаы бташалы. Тамыры дігекті 2-3 м – ге дейін жетеді, жерді су абатына тік орналасан.
1. Сабаы мен жапыраын айнатып, млшерімен ішсе, талма, сал, мытшаты, суытан болан ми абынуы жне тарамыс ауруларына жасы ем болады.2. Сабаы мен жапыраын 30 грамм алып, жаншып, 120 миллилитр суа айнатып, шырынын сзіп алып, 90 грамм бал, 60 грамм кнжт майымен араластырып ішсе дереу стырады.
3. 500 грамм шбін 0,5 литр ызыл араа айнатып, кніне 30 грамнан бір ай ішсе, талма, басты созылмалы ауруынан айытырады. Белгілі себеппен бала ктеруден тотап алан йелдер ш кн ішсе жкті болады.
4. Кніне 4-6 грамнан он бес кн ішсе, реуматизмауруын басады. Оан жаншылан зыыр тымын осып, жаластырып ішсе, демікпені жазады.
5. Тісті адыраспан шбімен ыстаса, асап ауыраны басылады.
6. Буыны жел-з оздыран абынуына олданылады. Ол шін жас сабаы мен жапыраын жаншып буына таады.
Пайдалану млшері: сабаы мен жапыраынан 4-8 грамм, тымынан 0,1-0,5 грамм. Адыраспанны рамында адыраспан сілтісі, шпа май бар.
Ескерту: улы боландытан, абайлап олданан жн.
«Сені денені уаты - сімдік шырынында»
ытай дрігері Шин Жон.
Дрілік сімдектермен емдеу тсілін ерте заманнан бері ата-бабамыз олданып келе жатыр. Ертеде мір срген бу-Насыр л Фараби, бу ли Ибн Сина, Беруни, л- Джуржани орта асырларда мір срген шыыс алымдары халы медицинасыны дамуына, сіресе дрілік сімдіктерді танып, пайдалануына ыпалы зор болды.
Халы медицинасында пацдаланып жрген шипалы сімдіктерді бірі- адыраспан. аза халы адыраспан тіл кзден сатайды, лас, быланышты уады деп, ттінімен й ішін, оша басын аластаан. Емдік асиеті жаынан адыраспан Орта Азияда ертеден белгілі болан. Адыраспанды кавказ халы йытататын дрі ретінде олданан.
Адыраспанны сипатына келетін болса, тйетабандар тымдас, тарамдалан бтаы мол, кпжылды сімдік. Шипалы сімдікті рамында гармалин жне гармин алколойдтері, ал глі мен бтаында пеганип алколойдтері бар.
Емдік асиеттері. Емдік мастта адыраспанны шбін, Яни бтатарын, жапыратарын пайдаланады. Халы медицинасында шбін ревматизм, ышыма, безгек, отыр жне баса тері ауруларына олданады. Адыраспанды ирак халы «Уарау Аспанд» деп атайды, бл «барлы ауруа ем» деген сз екен.
ылымда адыраспан сімдігін 1928 жылдан бері дрі- дрмекке пайдаланып келеді. аза халы бл шпті айнатпасымен тері ауруларын емдейді.
Емдеу тсілдері. аза халыны ерте заманнан келе жатан емшілік асиеттері те кп. Сол емшілікті бір саласы р трлі шипалы шптермен емдеу болып табылады. Оны шбін жаып, ттінімен бас ауруын емдейді жне жпалы ауруы бар науасты блмесін залалсыздандырады.
Адыраспанны ем болатын аурулары:
• Ревматизм ауруы
• мытша ауруы
• Тіс ауруы
• Басты созылмалы ауруы
• Тарамыс ауруы
• Буынны абынуы
• Бел, сал ауруы
• Асазан ауруы
Сонымен, сімдік- медициналы препараттарды сарылмас кзі. Улы деген сімдікті зі пайдалы.
азіргі заманда адам денсаулыын сатау жайындаы крес, бкіл елді асиетті парызы. сімдік- тіршілік кзі, зегі. Дрілік сімдіктермен айналысу денсаулыты сатауа, отбасыны аражатын немдеуге, табиат байлыын орауа кмектеседі. азіргі уаытта з лкемізде сетін сімдіктерді дер кезінде жинап, кептіріп, шп айнатпаларын дайындаса жана шипа, дертке дауа болары сзсіз.
| Адыраспан | ||||||||||||||
Адыраспан глі
| ||||||||||||||
| ылыми топтастыруы | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
| Екі-есімді атауы | ||||||||||||||
| Peganum harmala L., 1753 |
Адыраспан (Harmal немесе Peganum harmala) — тйетабандар тымдасынажататын кп жылды сімдіктер туысы, тере тамырлы сімдік.
Сабы мен глінде уы болады. Ерекшекшті сасы иісті, дрілік сімдік. Биіктігі 30-80 см аралыында, біра кбінде 30 см тірегінде седі. Тау беткейлерінде, жол бойында, жазы далаларда кктейді. Жаз-кз мезгілдерінде жемістейді.азастанда оны ш трі бар. ОтстікЕуропа, Батыс жне Орталы Азия, Солтстік Африка мен Мексикада 6 трі кездеседі. азастанны шл-шлейтті, сортады жерлерінде, сіресе Шу, Іле, Сырдария, Сарысу зендері бойындаы таырланан жайылымдарда бір трі – кдімгі А. (P. harmala) седі. Сабаы бтаты, салалы тамыры 10 м тередікке дейін кетеді. Глі а, сары тсті жне ол 1 – 3-тен топталып саба басында орналасады. Мамыр – шілдеде глдейді.Жемісі – кп тымды ауаша. Тымы са бозылт не ара тсті болады.