лтты экономиканы бсекеге абілеттілігіні негізгі мні жне мазмны
1. лтты экономиканы бсекеге абілеттілігіні модельдері жне даму теориялары
2. лтты экономиканы бсекеге абілеттілігін баалау крсеткіштері
конкурентоспособность – это способность компаний, отраслей, регионов и наций создавать сравнительно высокий
уровень доходов и заработной платы, оставаясь открытыми для между-
народной конкуренции. лтты экономиканы бсекеге абілеттілігін дамун р елді экономистері ртрлі арады. Біра оларды ойларынша басты крсеткіш салыстырмалы артышылы ретінде арастырды. Салыстырмалы артышылы – баса елдерге араанда баса тауарлара атысты тауарларды барынша зіндік ны тмен баамен ндіру. Салыстырмалы артышылыты есептеуді негізгі екі жолы болды.
Сурет 1 – Салыстырмалы тиімділік теориясыны лшеу дістері
Біра осы уаыта дейін олданылып келген салыстырмалы артышылытар теориясын Портер жоа шыарды. Оны ойынша, бсекеге абілетті болу блек жне бсекеге абілеттілікті жетілдіру блек деп арастырды.
Ол ксіпорынны бсекеге абілеттілігін «ромб» моделіне салды.
Осы трт факторды дрыс басара отырып, фирма зіні бсекеге абілеттідігін жетілдіреді деп есептеді.
лтты экономика дрежесінде араанда ол кластерлерді жоары сатыа ойды:
Кластерлерді бсекеге абілеттілікке сері:
• Мамандандырылан ызметкерлер
• Технологиялы білім мен инновацияны жылдам дамыту
• Ксіпорындарды блу арылы ызметкерлерді жеке жаа ксіпорындар ашуы
Сурет 2 – Портерді лтты «ромб» моделі [Швандар К.В. Современные тенденции формирования международной конкурентоспособности национальной экономики // Автореферат. Режим доступа: http://www.econ.msu.ru/cmt2/lib/a/1799/file/shvandar.pdf] – негізінде автормен растырылан.
Осы трт факторды дрыс басара отырып, фирма зіні бсекеге абілеттідігін жетілдіреді деп есептеді. лтты экономика дрежесінде араанда ол кластерлерді жоары сатыа ойды. Кластерлерді бсекеге абілеттілікке сері:
• Мамандандырылан ызметкерлер
• Технологиялы білім мен инновацияны жылдам дамыту
• Ксіпорындарды блу арылы ызметкерлерді жеке жаа ксіпорындар ашу.
лемдік тжірибе крсеткендей, соы екі онжылдыта кластерлерді ру рдісі белсенді жрді. Сарапшыларды баалауы бойынша, азіргі уаытта алдыы атарлы мемлекеттерді экономикасыны 50%-ы кластерлендірілген:
Кесте 1 – Дамыан мемлекеттердегі кластер клемі [http://institutiones.com/strategies/1928-klasternyj-podxod-v-strategii-innovacionnogo-razvitiya-zarubezhnyx-stran.html]
| Кластерлер клемі | Кластерлер клемі | ||
| лыбритания | Нидерланды | ||
| Германия | АШ | ||
| Дания | Франция | ||
| Италия | Финляндия | ||
| ндістан |
АШ-та ксіпорындарды жартысы кластерлер шеберіндежмыс істейді, ал оларда шаарылатын ЖІ клемі 60%-дан асты. ЕО-та 38% -дан астам жмыс кші жмылдырылан 2 мынан астам кластерлер есептелуде. Бл жоарыда аталан мемлекеттер Дниежзілік экономикалы форумны крсеткіштері бойынша алда тран мемлекеттер.
лемде мемлекеттерді ртрлі крсеткіштері бойынша жіктейді. Мемлекеттерді бсекеге абілеттілігіні дниежзілік кезедері:
Сурет 3 – Мемлекеттерді даму сатысы [Стадии конкурентного развития стран / Стратегия и Управление.ru // Режим доступа: http://www.strategplann.ru/konkurentosposobnost/stadii-konkurentnogo-razvitija-stran.html] - негізінде автормен растырылан
азіргі уаытта олданылып жрген е лкен крсеткіш Дниежзілік экономикалы форумны крсеткіштері. Дниежзілік бсекеге абілеттілік рейтингі Колумбиялы университет профессоры Ксавье Сала-и-Мартин 2004 жылы Дниежзілік экономикалы форумда алаш жарияланды.
Сурет 4 – Дниежзілік экономикалы форумны екі баалау жйесі [thenews.kz Казахстанский агрегатор новостей Жаанды бсекеге абілеттілік индексі Ол алай аныталады? / Срсенбі, 12 ыркйек, 2012 // Режим доступа: http://thenews.kz/2012/09/12/1206016.html] – негізінде автормен растырылан
Осы лкен екі индекс мынадай крсеткіштер арылы бааланады:
• Институттар сапасы
• Инфрарылым
• Макроэкономикалы тратылы
• денсаулы жнебастапы білім
• Жоары білім жне мамандандырылу
• Тауарлар мен ызметтер нарыыны тиімділгі
• Ебек нарыыны тиімділігі
• аржы нарыны дамуы
• Технологиялы дреже
• Ішкі нарыты клемі
• Компанияларды бсекеге абілеттілігі
• Инновациялы басымдытары [thenews.kz Казахстанский агрегатор новостей Жаанды бсекеге абілеттілік индексі Ол алай аныталады? / Срсенбі, 12 ыркйек, 2012 // Режим доступа: http://thenews.kz/2012/09/12/1206016.html].
Кесте 2 – [Иманбердиев Б.Д., Касымов С.М., Турабаев Г.К. Измерение национального развития в системе глобальных трендов / Фундаментальные исследования // Режим доступа: http://www.rae.ru/fs/?section=content&op=show_article&article_id=10001670]
| Дниежзілік бсекеге абілеттілікті субиндекстері мен факторлары | Экономиканы даму дегейі |
| І. Дамуды базалы шарттары 1. Институттар 2. Инфрарылымдар 3. Макроэкономикалы орта 4. Денсаулы сатау жне бастапы білім беру | Факторлы бадарланан |
| ІІ. Дамуды тиімділігін кшейткіштер 5. Жоары білім жне мамандар дайындау 6. Тауарлар нарыыны тиімділігі 7. Ебек нарыыны тиімділігі 8.аржы нарыыны даму дрежесі 9. Технологиялы дайынды 10. Нары клемі | Тиімділікке бадарланан |
| ІІІ. Инновациялы даму 11. Компанияларды бсекеге абілеттілігі 12. Инновациялар | Инновациялы бадарланан |
Бгінде лемдік экономикалы форум 2014-2015 жылдара арналан жаанды бсекеге абілеттілік жніндегі есепті жариялады.
2014 жылды орытындылары бойынша бсекеге абілеттілік рейтингінде азастан 2013 жылы орнын сатап, лемні 144 еліні арасында 50-ші орынды иеленді. ТМД мемлекеттер арасында азастан зірбайжаннан (38-ші орын) кейін екінші орында. Ресей 53-ші орында, Грузия – 69, Украина – 76, Молдова – 82, Армения – 85, Тжікстан – 91, ырыз Республикасы – 108 орында.
Сурет 5 – азастанны ДЭФ бойынша негізгі крсеткіштері [азастан 2014-2015 жылдара арналан жаанды бсекеге абілеттілік туралы лемдік экономикалы форумны Есебінде лтты талдамалы жйе NAC // Режим доступа: http://www.nac.gov.kz/kz/news/816/] – негізінде автормен растырылан
азастан позициясыны жасараны негізінен тиімділік факторлары(48; +5) бойынша байалды. Атап айтса, аржы нарыыны дамуы (98; +5), Тауар жне ызмет крсету нарыыны тиімділігі (54; +2)жне Нары клемі (52; +2) факторлары бойынша азастан шамалы прогресске жетті. Сонымен атар, азастан Компанияларды бсекеге абілеттілігі (91; +3) факторы бойынша з рейтингин жасартты. Алайда, мемлекет Жоары білім мен мамандыа даярлау (62; -8)факторы бойынша былтыры нтижемен салыстыанда 8 орына тмен тсті. Одан баса, азастан Макроэкономикалы орта (27; -4) жнеТехнологиялы даярлы (61; -4) факторлары бойынша позициясын лсіретті.
114 индикаторды ішінен 62 индикатор бойынша азастан орнын жасартты, ал 43 индикатор бойынша з позициясын жоалтты, 7 индикатор бойынша мемлекет рейтингі згеріссіз алды (Малярияны таралуы жне орта мерзімде бизнеске малярияны сер етуі крсеткіштері бойынша азастан малярия жо мемлекеттер атарына осылды).
азастан шін рейтингтегі е лкен прогресс АИВ жпасыны таралуы (1; +44) бойынша байалды. Сонымен атар, мемлекет бсекелестік артышылы негіздері (84; +34), венчур капитала ол жетімділік (47; +25),мемлекет шенеуліктермен шешім абылдаудаы фаворитизмі (53; +24) жне бизнес аша ажет уаыт (62; +20)крсеткіштері бойынша маыналы трде рейтингін жасартты.
Е елеулі рейтингті тмендеуі ауылшаруашылы саясатыныны шыындары (57; -17) бойынша байалды. Сонымен атар, азастан ЖІ-дегі экспортты проценті (68; -16), саудаа кедергіні таралуы (63; -15), трасыз тлем мен пара беру (80; -15) жне инвесторлады орау (22; -12) индикаторлары бойынша з орнын айтарлытай жоалтты [азастан 2014-2015 жылдара арналан жаанды бсекеге абілеттілік туралы лемдік экономикалы форумны Есебінде лтты талдамалы жйе NAC // Режим доступа: http://www.nac.gov.kz/kz/news/816/]