Азастан Республикасыны Мемлекеттік нраны

Брын «Мені азастаным» ні ретінде танымал болан азастанны нраны Президент Нрслтан Назарбаевты бастамасы бойынша 2006 жылы 6 атарда елімізді Парламентінде бекітілді. Бірінші рет ол 2006 жылы 11 атарда Мемлекет басшысыны салтанатты лытау рсімінде орындалды.

Музыкасы – композитор Шмші алдаяовтікі, сзі – Жмекен Нжімеденов пен Нрслтан Назарбаевтікі.

103.Туелсіз азастанны алашы Конституциясы 1993 жылы 28 атарда ХІІ шаырылан азастан Жоары Кеесіні ІХ сессиясында абылданды. Ол кіріспеден, 4 блім, 21 тарау жне 131 баптан трады.

Конституция азастан мемлекеттік егемендігін алан сттен бергі кптеген ыты нормаларды:

· халыты егемендік

· мемлекет туелсіздігі

· билікті блісу принципі

· аза тілін мемлекеттік деп тану

· Президентті мемлекет басшысы деп тану

· сот органдарын — Жоары, Конституциялы жне Жоары Арбитражды соттар жне басаларды амтыды.

1993 жылы Конституция негізіне парламенттік республика моделі алынды.

104.азастан Республикасыны Конституциясы 1995 жылы 30 тамызда абылданды.

1995 жылы 30 тамызда республикада бкілхалыты референдум тті, нтижесінде азастанны жаа Конституциясы абылданды. Дауыс беру елімізді алалары мен ауылдарындаы 10253 сайлау учаскелерінде жрді. Бл Конституцияны 1993 жылы Конституциядан айырмашылыы оны мазмныны сапасында еді. Жаа Конституцияа алаш рет азаматты ыына атысты ана емес, адам дниеге келген сттен одан ажырамас ытарына да атысты нормалар енді. Ол бойынша азастан Республикасыны Президенті саяси жйені басты тласы болып табылады, билік тарматарынан жоары трады. Бл президенттік басару жйесіндегі мемлекетке сай келеді. Парламент туралы конституциялы блім згерістерге шырады.

1995 ж. желтосанда екі палаталы (жоары палаталы — Сенат, тменгі палаталы —Мжіліс) Парламентке сайлау ткізілді.

Конституция рылымы

I блім. Жалпы ережелер

II блім. Адам жне азамат

III блім. Президент

IV блім. Парламент

V блім. кімет

VI блім. Конституциялы кеес

VII блім. Соттар жне сот трелігі

VIII блім. Жергілікті мемлекеттік басару жне зін-зі басару

IX Блім. орытынды жне тпелі ережелер

105.Конституцияда бекітілген ыты нормалар 1998 жылы саяси жйені жаыртылуы жолындаы маызды бір адам болып есептелетін жаа тзетулерді енгізілуіне ммкіндік берді. 1998 жылы 7 азанда бірінші шаырылымдаы азастан Республикасы Парламенті Палаталарыны біріккен отырысында азастан Президенті «азастан Республикасыны Конституциясына згертулер мен толытырулар енгізу туралы» За жобасын оыды.

Конституцияа згерістер енгізу 2007 жылы да жаласты. Президентті бл шешімі 2007 жылы 16 мамырда азастан Республикасы Парламенті Палаталарыны біріккен отырысында оылып, «азастан Республикасыны Конституциясына згертулер мен толытырулар енгізу туралы» За абылданды.

 

I «Жалпы ережелер» бліміні 2-бабыны брыны редакциясында республика астанасы статусыны замен аныталатыны жазылан еді. Бапты жаа редакциясында конституциялы статуса ие болан «азастанны елордасы — Астана аласы» деп жарияланды.

III «Президент» бліміне-де елеулі згерістер енгізілді. Президент кілеттігіні мерзімі брыны редакциядаы жеті жылды орнына бес жыл болып бекітілді. Бл ереже іс жзіндегі Президентті жеті жылды кілеттік мерзімі аяталан со олданылатын болады. Елбасы «біз бл адам арылы демократиялы мтылыстарымызды ны екендігіне ерекше кіл бліп, билікті маызды сайланатын субъектілеріні кілеттік мерзімдерін теестіргіміз келеді», деп атап тті.

 

42-баптаы «бір адам атарынан екі мрте Республика Президенті болып сайлана алмайды» деген аида сол кйінде алдырылды. Бл бап сондай-а «бл шектеу Республиканы Тыш Президенті шін жрмейді», деп толытырылды.

106.

107.азастан халы Ассамблеясы — 1995 жылы 1 наурызда азастан Республикасыны Президентіні Жарлыымен рылан Мемлекет басшысы жанындаы консультативті-кеесші орган. Ел Президенті Н.. Назарбаев азастан халы Ассамблеясын ру идеясын алаш рет 1992 жылы Туелсіздікті бірінші жылына арналан азастан халыны бірінші форумында жариялады.

108. Бл бірегей институт еліміздегі барлы этнос кілдерін орта масата йыстыра отырып, республикадаы тратылыты сатау мен ел дамуыны масатына айтулы лес осып келеді.

Бгінде республикада азастан этностарыны мдениеттері, тілдері, дстрлеріні дамуына ажетті барлы жадай жасалан. Этномдени бірлестіктерді зіні саны траты суде, азір олар 800-ден асады, оны ішінде 28-і республикалы. 15 тілде газет-журнал, 8 тілде радиобадарламалар 7 тілде телебадарламалар шыады.

2008 жылы 20 азанда азастан Республикасыны «азастан халы Ассамблеясы туралы» Заына ол ойылды. Осы за этносаралы атынастар саласындаы негізгі принциптерді айындай отырып, азастан халы Ассамблеясы мен оны рылымдарыны мртебесін за дегейінде бекітті. Этносаралы атынастар субъектілеріні жмысыны елімізде жргізіліп келе жатан саяси баытпен ндес жаа жйесін алыптастырды.

109. 1992 жылы азатарды 1-нші Дниежзілік рылтайы Алматыда ткізілді. рылтайа алыс жне жаын шет мемлекеттерден, соны ішінде Тркия, Алмания, Франция, Норвегия, Моолия, ытай, Аустрия жне баса 33 елдерден 800-ден астам кіл атысты.

2002 жылы келесі, 2-нші рылтай Тркістанда тті. рылтайа алыс жне жаын 32 шет мемлекеттерден 400-ден астам кіл атысты.

2005 жылы 27-28 ыркйекте азатарды 3-нші Дниежзілік рылтайы Астанада ткізілді.рылтайа алыс жне жаын 32 шет мемлекеттерден, соны ішінде Ресейден, ытайдан, Аустриядан, Чехиядан, Норвегиядан, Италиядан, Сингапурдан, Мысырдан, 300-ден аса кіл, сондай-а азастанны барлы облыстары мен Алматы жне Астана алаларынан 200-ден астам кіл атысты.

110. Кітапта азастан шін жаандануды лемдік саяси жйесі мен лемдік транслтты экономика процесіне тартылу аншалыты маызды деген сраа жауап ізделінеді, яни лтты, айматы жне жаанды ауіпсіздік мселелері арастырылады. Мнда автор деректі материалдар негізінде ХХІ асырды басындаы лтты жне мемлекеттік ауіпсіздікке тнетін барлы ауіп-атерлерге жан-жаты баа береді.

111. Бл кітап з кзімізбен кргенімізді, з басымыздан кешкенімізді, жздес-схбаттас болан тлаларды мінездемелерін амтыанымен, мемуар жанрына жатпайды. Егер бізге салса, бл шыарманы жанрын «болаша жайлы естелік» деп санаан орынды сияты. рине, бір-біріне кпе-крінеу кереар ымдардан тратын бл сз тізбегіне біз атымен басаша маына беріп отырмыз. Адамдар, детте, ткенні мніне ертені трысынан іліп тсінеді. Біз оырмандарымызды мселені байыбына басаша трыдан зер саланын алар едік. йткені сз болатын гптер белгілі бір наты кезеде, сол кезені аымдаы саясатыны арнасында, белгілі бір ретпен жзеге асандыы даусыз. Бл кітапты масаты – расында да, болмыстарынан бедерлі жаратылан саяси ыпалдастарымызды бейнелерін жарыратып сомдап шыу емес. Бізді кздегеніміз – кешегі кеестік рдіс лааннан бергі кезеде кездескен саяси мселелерді крделі табиатына оырмандарымызды з кзімен ілдіріп, з тжырымын жасауына кмектесу.

 

112. азастан туелсіздік аланнан кейін нарыгы экономикаа кшу жолына тсті. Осы баытта 1992 жылы атарда мемлекеттік меншікті оны иелігінен алып жекешелендіруге кірісті.

азастанда нарыты экономикаа кшуді алашы кезде ш кезеі белгіленді.

Нарыта экономиканы Бірінші кезені шаын жекешелендіруден басталды Алашы кезені барысында 1991-1992 жылдары 5000-а жуы нысандар жекешелендірілді, оларды катарында жымды меншікке берілгендерді саны 470-тен астам болды.

Екінші кезе «азастан Республикасында мемлекет иелігінен алу мен мемлекеттік меншікті жекешелендіруді 1993-1995 жылдара арналан ,лтты бадарламасы» негізінде жргізілді. Бл кезені аса маызды адамы мемлекеттік меншікті басару мен жекешелендіруді бірттас жйесі болды. Сол кезде шаын жэне орта бизнесті дамытуа белгі берілді. Ктерме сауда буынын оса аланда брыны кееетік сауда жйесін згерту басталды, ызмет крсету саласында бсекелестік орта пайда болды.

шінші кезе 1995 жылы желтосанда за кші бар «Жекешелендіру туралы» Жарлытан басталып, 1999 жыла дейін жаласты. Осы сттен бастап ол тек аша аражатында жзеге асырылды.

Нарыты экономикаа кшу мселелерімен айналысатын жаа мемлекеттік басару органдары рылды. Олар: Млік жніндегі, Монополияа арсы саясат жніндегі комитеттер, Салы инспекциясы, Кеден жне т.б. Сондай-а нарыты экономикаа тн инфрарылымны кейбір трлері биржалар, коммерциялы банктер, сауда йлері, жеке меншіктік ксіпорындар мен шаруашылытар, жеке меншік пен мемлекет меншігі аралас ірі корпорациялар, акционерлік оамдар, холдингтік компаниялар мірге келді.

113. Алайда, нарыты экономикаа кшуде бірсыпыра ателіктерге жол берілді. Біріншіден, реформаны бастауда мемлекетті масаты да, мдделері де, діс-тсілдері де толы аныталмады. Екіншіден, барлы елдерге бірдей сай келетін экономикалы реформаны моделі болмайды. р елді зіне тн, оны лтты бітіміне, тарихына, дстріне, натылы саяси, леуметтік, экономикалы алыптасан жадайына сйкес з моделі, з жолы болу керек. Оны лемдік тжірибе де крсеткен. «Жапонды», «Немістік» таы басадай р елді з даму жолы боланы белгілі. азастан кп елде жасы нтиже бермеген, Халыаралы Валюталы оры сынан «есегіретіп емдеу» деп аталатын жолына тсті, Ресейді соынан ерді.шіншіден, экономикалы реформа бірінен кейін бірі жне зіндік ретімен жасалуы арылы жзеге асуа тиіс. Ал азастанда кажетті за жйесі жасалып бітпей, жеке меншікке негізделген ксіпорындарды лесі сіп, бсеке ортасы калыптаспай трып, е уелі бааны ырытандырудан бастау ате болды, йткені бааны ырытандыру кімет тарапынан мезгіл-мезгіл оны сіріп отыру болып шыты (инфляция).Тртіншіден, абылданан задар кп жадайда жзеге аспай калды, себебі ол задарды жзеге асатын механизмдері жасалмады. Бесіншіден, лтты банк аша жйесін, аша айналымын, оны ішкі жне сырты озалысын ката баылауа алуды орнына, аша-несие ресурстарын бей-берекет жмсап, аса жоары процентпен сатып, пайда табумен уестенді. Алтыншыдан, ылмыс, жеморлы, зады бзушылы кбейді. Оан жаппай тртіпсіздік, жауапкерсіздік осылды. Міне, блар реформаны жргізуде, экономиканы дамытуда здеріні зиянын тигізді. Жетіншіден, мемлекет басшылары экономикалы дадарыс кезінде мір сріп, жмыс істеп крмегендіктен, одан шыу жолдарын білмеді. Экономикалы дадарысты дрыстап баалай алмады. Елді дадарыстан тез арада шыару саясаты жргізілді, біра ол ешандай нтиже бермеді.

http://bigox.kz/kazakstan-respublikasyndagy-naryktyk-katynastardyn-damuynyn-negizgi-kezenderi-zhane-ony-kalyptastyudagy-kiynshylyktar-men-kajshylyktar/

114. оам айын масаттар мен олара ол жеткізу жолдары баяндалан стратегиялы бадарламалы жата мтаж бо- латын. Олар “азастан — 2030” ел дамуыны Стратегиясын- да тжырымдалды. 1997 жылды азан айында Президент Н..Назарбаев республика халына “азастан — 2030” деген атпен жолдау абылдап, онда еліміздегі дадарыстан шыуды жне жріп жатан реформаларды аятауды, сондай-а алдыы атарлы мемлекеттерді атарына осылуды, немесе “азастан барысын” алыптастыруды жаа бадарламасын сынды. Бадарламада елімізді саяси, леуметтік-экономикалы дамуыны жаын арадаы жне стратегиялы за мерзімдегі даму жолдары мен ммкіндіктері жан-жаты крсетілді. Онда елді ішкі бекем тстарын жне сырты саясатындаы ммкіндіктерді барынша пайдалана отырып, мемлекетті дамуындаы за мерзімді жеті басымдыты іске асыру кзделген. Олар: 1) лтты ауіпсіздікті сатау; 2) ішкі саяси тратылы пен оамны топтасуын ныайту; 3) нарыты атынастар негізінде экономикалы су; 4) азастан азаматтарыны денсаулыы, білімі мен л-ауатын ктеру; 5) энер­гетика ресурстарын жете пайдалану; 6) инфрарылым, клік жне байланысты дамыту; 7) демократиялы ксіби мемлекетті ру. Тек осы аса маызды шараларды іске асыранда ана азастан халыны сіп-ркендеуі, ауіпсіздігі жне л-ауатыны артуы ммкін екендігіне сенім білдірілді.

115. азастан тегесі — азастан Республикасыны лтты валютасы. азастан Республикасы Президентіні 1993 ж. 15 арашадаы жарлыы бойынша айналыса енгізілді.

арашаны 13-і барлы газеттер жаа валютаны суреттерін берді. Аша купюрасы теге мен ааз тиындар, ауыстыру тртібі туралы республикалы, облысты баспасз хабарлап жатты. Ал арашаны 15-інен 20-сына дейінгі уаыт сомды тегеге ауыстыру шін берілді. Тура алты кнде халы олдаы ашасын туелсіз елді валютасына айырбастауы керек еді. Халы бес жз сомы бір теге алып жатты. ааз ашасын апшытап жинаан аайын енді тегені кезегіне трды. Бл кндер р трынны есінде. обыраан “шп ашаны” жинап, сатаанды шыарып, ола жаа купюраны кргендер тл тегені бірнеше кн ызытаан. Аартушы л-Фараби, кйші Сйінбай, алым Шоан Улиханов, аын Абай, білайыр хан бейнеленген теге халыты арасына ене берді. лтты банкті облысты басармасы, екінші дегейлі он екі банкті филиалдары, есеп айырысу кассалары тулігіне 19 саата дейін трындар аржысын ауыстырып жатты. Ескі аша тні бойы есептеліп, срыпталып, жнелтуге даярланды. Жмысты е ауыры облыс орталыындаы есеп-касса орталытарына тсті. Бл жым алты кнні ішінде 8 миллиард рубль ескі аша абылдапты. Осы кндері аша тапсыруа 362 мы трын келген. Трындар 19,6 миллиард ескі рубль жинаан. 770 апа салынан 20 тонна рубль ота жаылан. 1993 жылды арашасында тегені айналыса шыарылуы бізді жас туелсіз республикамызды жылнамасындаы е маызды оиаларды бірі болып табылады. Ол елімізді туелсіздігін ныайту жолындаы тбегейлі леуметтік-экономикалы реформаларды жргізу шін ажетті тарихи адам болды. Ал осы жылы арашаны 22-сінде зейнетаы мен ебекаы тегемен беріле бастады. Елімізде валюта айырбастау пункттері ашылып жатты. Кейін Алматы аласында лтты банкті Банкнот фабрикасы, скеменде Монета сарайы ашылды. Уаыт талабына сай тегені дизайны згерді. Бгінде купюраларымызды оранышты асиеті дамыан елдер валютасымен бсекелесе алады. Республикада аша айналысындаы монетамен атар мерейтойлы жне ескерткіш монеталар да олданылады . Мерейтойлы жне ескерткіш монеталар оларда белгіленген на сйкес тлем абілетіне ие, біра олар негізінен мдени — аарту масатында шыарылан . деттегідей , олар ата шектеулі таралыммен шыарылады жне азастан Республикасыны аумаында жне шет елдерде коллекциялы нымен сатуа арналан.

116. Экономикалы, ндірістік атынастар жйесін тбегейлі згерту жніндегі реформаны е маызды кезеіні басты міндеттері шешілді. Экономиканы тпкілікті реформалауа баыт стап, біз ыса мерзімні ішінде нарыты реформаларды жргізе білдік, тиісті занамамызды жасауа ол жеткіздік. Біз ойдаыдай жмыс істеп жатан нары экономикасын рды. Бгінгі тада азастанда натылы жмыс істеп тран нарыты экономика бар. Нарыты экономикаа кшу бастапыда нерксіпті дамуына жол ашпады. Халы шаруашылыыны бл саласын дамытуда кптеген иыншылытар кездесті. Туелсіздікті алашы жылдары нерксіп салалары, сіресе, ауыр индустрия, халыа аса ажет жеіл нерксіп орындары біртіндеп тотай бастады. Ксіпорындарды кпшілігі ажетті материалды ресурстарды жотыынан немесе аржыны жетіспеуінен з уаттарын толы пайдалана алмады. Крделі рылысты ысаруы экономикаа кері сер етті. Экономиканы тратануына аржы-аша жйесіні тере дадарысы кесірін тигізді. нерксіп орындарыны жарты- сы 1992 жылы 1991 жылы дегеймен салыстыранда ндірісті лдырауына жол берді. Халы ттынатын тауарлар крт азайып кетті. Оны ндіру клемі нерксіп ндірісіні бкіл клеміні бес- тен бір блігін ана рады, сйтіп 1991 жылмен салыстыранда 21,5%-ке кеміді. Республика бойынша мнай мен кмір ндіру ысарды. Металлургия нерксібінде крделі жадай алыптасты: шойын, болат, прокат ю азайды. Тсті металлдар ндірісі ыс- арды. рылыс жне ауыл шаруашылыы техникаларын шыару едуір кеміді.

117. азастан-2030 Стратегиясы– ел дамуыны 2030 жыла дейінгі кезеге арналан стратегиялы бадарламасы. 1997 жылы 1 азанда абылданан. Президент Н..Назарбаевты азастан халына жолдаан арнауында баяндалан. Стратегияда кзделген масат – лтты бірлікке, леуметтік ділеттілікке, бкіл жртшылыты экономикалы л-ауатын жасартуа ол жеткізу шін туелсіз, глденген жне саяси траты азастан мемлекетін орнату. Осы масата орай мынандай за мерзімді негізгі баыттар бліп крсетілді:

1) лтты ауіпсіздікті сатау;

2) ішкі саяси тратылы пен оамны топтасуын ныайту;

3) нарыты атынастар негізінде экономикалы су;

4) азастан азаматтарыны денсаулыы, білімі мен л-ауатын ктеру;

5) энер­гетика ресурстарын жете пайдалану;

6) инфрарылым, клік жне байланысты дамыту;

7) демократиялы ксіби мемлекетті ру.

118. 1991 жылы Р президентіні жарлыымен Семей полигоны жабылып, азастан ядролы арудан бас тартан алашы мемлекет болды.

Елімізді басшысыны: «азастан Республикасыны е алашы мемлекеттік шешімі Семей ядролы сына алаын жабу туралы жарлы болды. за мерзімнен зардапа шыраан осы айматы трындары мен табии ортасына ядролы сынатарды зардаптарын айындау мен келген зиянны шыындарын айтару жолындаы алдымызда иын да ыждаатты жмыс тр. Осындай адама бара отыра жас республика жне оны президенті ретіндегі мен ядролы астам державаларды бл баыттаы істеріне жне ядролы аруды кез келген жадайдаы сынауды тотату, жер планетасындаы осындай барлы сына аладарын жабу жолындаы наты адам жасауларына міттенеміз» [3] деген млімдемесі бкіл лем алдына азастанны з территориясындаы ядролы аруа деген бір жаты шешімін жзеге асыра бастаандыына айа болды.

 

119. Елбасыны азастан халына 2005 жылы Жолдауында азастан бгін Еуропа мен Азия арасындаы коммуникациялар легіні тйіскен жерінде тр, бізді міндет-осынау бірегей жадайымызды з еліміз бен халыаралы оамдастыты мддесі шін табиатты тымды пайдалану деген еді. Елімізді алдына Президент ойан осы міндетті азастандаы экологияны жадайына тікелей атысы бар. XX асырды екінші жартысындаы оам мен табиатты зара арым-атынасы негізінде бізді елімізде крделі табиат жадайы алыптасты. Материалды ндірістер кбейді, баран сайын шикізата сранысты суіні нтижесінде жерасты мен сті азба байлытары жеделдетіп игерілді. ылыми-техникалы прогресті нтижесінде жасалынан табиата сер, экожйені згеруі, дауылдар, су тасындары, жер сілкіністері сияты табии былыстармен тепе-те жадайа жетті, тіпті олардан асып тсті десе де болады. Олар табиатты келесіз серін шыл кшейтіп, биосферадаы табии жадайдаы энергия мен зат алмасуды бзды. Адамны табиатты згертуі те ауіпті жадайа айналды. Бл былыс дние жзі бойынша экологиялы сипат алды.

Тыш атомды жарылысты радиоактивті німдері айматы барлы елді мекендерін жауып алды. Крші онан скери объектіде не болып жатаны туралы титімдей тсінігі жо жаындаы ауылдарды трындары радиациялы сулені смды дозасын алды.

азастан Республикасыны егемендігі туралы Декларацияда ел ауаы ядросыз айма деп жарияланды. азастан Президенті Н.. Назарбаев Семей полигонын жабу туралы Жарлы шыаран кні – 1991 жылды 28 тамызы. Сйтіп тиянатылы пен елімталды крсеткен аза халы з масатына жетті: е лкен полигон жабылып, атом аруынан бас тарту рекеті жасала бастады. Семей полигоны жабыланнан кейін Ресейді, АШ пен Францияны полигондарында ядролы аруды сынауа мораторий жарияланды. 1991 жылды 29 тамызында Семей ядролы полигоны жабылып, 1992 жылды мамырында оны базасында Курчатов аласындаы лтты ядролы орталы рылды.

120. 1991 жылдан бастап сырты саясат пен халыаралы атынастар саласында кптеген шаралар іске асырылды. азастан зіні барлы кршілерімен, негізгі ріптес мемлекеттерімен байыпты жне болжауа болатындай байсалды арым-атынастар орнатты. Сырты саясатты негізгі дігегі – кпвекторлы жол, яни кп баыттылы. Ол – елімізді геосаяси жаынан орналасуына байланысты мірді зі талап етіп отыран алыпты жадай. ткен уаыт ішінде азастан Республикасын дние жзіні 180-нен астам мемлекеті таныды. азастан 120-дан астам елмен дипломатиялы атынастар орнатты. Шет елдерде 40-тан астам дипломатиялы жне консулды кілдіктер ашылды. Ал Алматы мен Астанада 50-ден астам шетелдік елшілік пен миссия, халыаралы жне лтаралы йымдарды ондаан кілдігі жмыс істейді.

121. Жас мемлекет шін Б, ЕЫ (ОБСЕ) — (Еуропадаы кауіпсіздік жне ынтыматасты йымы, Халыаралы Еуропалы даму жне айта ру банктері, Халыкаралы валюта оры, ЮНИСЕФ, ЮНЕСКО, т.б. сияты ірі-ірі халыаралы йымдара мше болуы аса маызды жадай.

122. азастан зіні сырты саясатында е жаын жне ірі крші мемлекеттер – солтстікте Ресеймен, ал шыыста ытаймен тыыз арым-атынас орнатуа ерекше назар аударып келеді. азастан мен Ресей арасында 1992 ж. 25 мамырдаы Досты, ынтыматасты жне зара кмек туралы шарта ол оюды зор тарихи маызы бар. Екі халыты достыы мен ынтыматастыын ныайтуда 1996 ж. 27-ші суірде Ресей Федерациясыны Президенті Б.Ельцин мен азастан Президенті Н..Назарбаевты Алматыда кездесіп, азастан мен Ресей бірлескен Декларациясына ол оюыны маызы те зор болды. Онда азастан мен Ресейде жргізіліп жатан демократиялы айта рулар мен саяси-экономикалы реформаларды екі ел халытарыны болашаы шін лкен мні бар екендігі атап крсетілді. Ресей мен азастан арасында ынтыматастыты одан рі дамуында 1998 ж. 6-шілдеде Мскеуде ол ойылан мгілік досты пен ынтыматасты туралы Декларация маызды рл атарды. Оны негізінде екі мемлекет арасындаы аржылы зара келіспеушіліктерді реттеу жне Байоыр космодромын бірлесіп пайдалану мселелері шешілді. 2000 ж. 25 атарында азастан Елбасы Н..Назарбаев пен Ресей Президенті В.Путинні кездесуі болды. Онда екі жаты арым-атынасты одан рі жетілдіре тсуге жете мн берілді. Ал 2002 ж. желтосанда азастан Президенті Н..Назарбаевты Мскеуге ресми сапары барысында екі ел арасында алыптасан досты байланыстарды барынша тередетуге кш салынатыны баса айтылды. Сондай-а, айматы жне халыаралы ккейкесті проблемалар тірегінде жан-жаты пікір алмасылды. Екі жаты дегейдегі, ТМД, ЕурАзЭ, ШЫ шеберлеріндегі ынтыматасты арым-атынастар айматаы елдер ауіпсіздігіні, интеграциялануыны басты кепілі болып табылатыны атап крсетілді. 2003 жыл Ресейдегі азастан жылы, 2004 жыл азастандаы Ресей жылы ретінде мемлекеттік дегейде аталып тті. 2004 жылы екі мемлекет арасындаы тауар айналымы 7 млрд. доллара жетті, мны зі 2003 жылы сондай крсеткіштен 40% дерлік кп (Егемен азастан, 12.01.2005). 2005 жылды басында азастанда ттастай жарылы оры 250 миллион АШ долларынан асатын, Ресеймен бірлескен 1100 ксіпорын болды. Туелсіздік жылдары отстік-шыыстаы лкен крші мемлекет - ытай Халы Республикасымен тату кршілік жне досты атынастар орнатуда едуір табыстара ол жетті. 1990 ж. азастан мен ытайды темір жол арылы зара байланысы іске асты, сйтіп, бізді республика Тыны мхит жаалауына е ыса жолмен шыу ммкіндігіне ие болды. азастан-ытай арым-атынасыны дамуы те жоары арын ала бастады. азастан Республикасы Президентіні ытай Халы Республикасына 1992 ж. тамызда баран алашы сапарынан бастап, барлы байланыс жолдарын ашуды сті тсті. Екі елді арасында сауда соы жылдары ондаан есе сті. 1997 ж. 25 ыркйекте Алматыда ткен азастан жне ытай делегациялары арасындаы келіссз барысында Батыс азастан мен Батыс ытайды жаластыратын мнай бырына шыыстаы кршіміз тарапынан 9,5 млрд. доллар жмсалатыны жніндегі шарта ол ойылды. Мны зі саяси-экономикалы байланысты ныайтуа, шекара маында тынышты пен бейбіт мірді сатауа кепілдік берді. 1998-1999 жж. белсенді дипломатиялы рекеттер арылы ытай мен азастан арасында таы да жаа маызды уадаластытара ол жетті. Е алдымен шекараны натылау негізінен аяталды. ытаймен арадаы шекараны айындап белгілеу азастанны лтты ауіпсіздігіне осымша кепілдіктер берілгенін білдірді. азастан Президентіні ытай мемлекетіне 2002 ж. желтосан айында жасаан сапары екі ел арасындаы ынтыматастыты жаа кезеін айындады. Екі мемлекет басшыларыны кездесуі барысында 5 жата ол ойылды. Оны е маыздысы “азастан Республикасы мен ытай Халы Республикасы арасындаы тату кршілік, досты жне ынтыматасты туралы шарт” болып табылады. Сондай-а, бдан баса екі ел дегейінде халыаралы ланкестікпен, сепаратизммен жне экстремизммен кресте ынтыматасты жнінде, екі мемлекет арасындаы ауіпті скери рекетті болдырмау туралы жне т.б. жаттара ол ойылды. Екі арадаы сауда-экономикалы байланыстар жылдан-жыла артып, 2004 жылы оны клемі 3 млрд. АШ долларынан асты. Жалпы соы жылдары ХР басшыларымен зара кездесу, келіссздер жргізу бізді елді сырты саясатындаы траты былыса айналды. азастанны сырты саясатында АШ-пен арым-атынасыны маызы те зор. АШ азастан Республикасын туелсіз мемлекет ретінде таныан 1991 ж. 25 желтосаннан бастап, екі мемлекет арасында елші дрежесіндегі толыанды дипломатиялы атынастар орнады. 1991 ж. желтосанында Мемлекеттік хатшы Дж. Бейкер Алматыа келіп, Н..Назарбаев жне баса да ресми адамдармен келіссздер жргізді. 1992 ж. ккек айында азастана Еуропадаы ауіпсіздік жне арым-атынастар жніндегі АШ Конгресі комиссиясыны делегациясы келді. Сол жылы мамырда азастан Республикасыны Президенті Н..Назарбаев Америка рама Штаттарына алашы сапармен барды. Осы сапарды барысында: “Сауда атынастары жніндегі келісім”, “аржы салымдарын зара орау жніндегі шарт”, “азастан Республикасы жне АШ кіметтері арасындаы зара тсіністік жніндегі меморандум”, “ос абат салы салуды болдырмау жніндегі конвенция келісімі туралы бірлескен млімдемелерге” ол ойылды. Сйтіп, екі жаты арым-атынастарды шартты-ылы негіздері аланды.

123. Туелсіз Мемлекет Достастыы 1991 жылы рылды . Достастыты рылуы туелсіз мемлекеттерді бір мемлекеттен ркениетті формаа туін амтамасыздандырып, оларды арасында толы егеменді мемлекет жне халыаралы ы принципіні негізінде жаа атынасты руа кмектесті. Мндай мемлекеттерді кеесінде республикалар арасында ебек блінісі олайлы , яни оларды райсысы нім трлерін олара олайлы жадайда ндіру шін. Белгілі салада арнайы айматар арылы німді орналастыру оамды ебек немді болады. Бл ТМД елдерінде жасы ткізіліп отыр. ТМД – а кіріп отыран рбір мемлекет з баыты бойынша машытануда. азастанны жаа тарихы 15 –жыл шамасымен есептеледі. Бір кеестік уаыт кезінде республиканы экономикасы халы шаруашылыыны кешені беріліп отыран мтінде аралса, ал енді азастанны орны мен рлін жаанды экономикада толыымен айта аламыз. лемдік экономиканы конценрациясыны клемі келесі параметрмерге шаылысады. лемдегі ішкі німні ЖІ - ні кптен бір блігі 29 дамыан мемлекетке атысты – 54,6 %, оны ішінде лкен 7 – ке – 43,0% кіреді, АШ – 20,9%, 12 – мемлекет кіреді Евроода – 15,3% кіреді. лемдегі 146 – мемлекеттен райтын жаа рушы нары пен дамушы мемлекетке лемдік ЖІ - ні 7,2% райды, оны ішінде 3,8% ТМД – ны 12 мемлекеті кіреді. азіргі уаытта азастан лемдік ЖІ - де 0,1% райды. Сонда да, 1995 жылдан бастап 1,75% ке сті 1999 жылы осы крсеткіш айын тмендеді, яни ол 2 фактора байланысты. Біріншіден, 1997 – 1998 жылыы Азия – Ресей аржы дадарысыны салдарынан. Екіншіден, 1999 жылды суір айында республикада ткен лтты валюталы девальвациясы.

Ал 2000 жылдан бастап азастан лемдік ЖІ - мі траты суде.

азастандаы тауар экспортыны суі лемдегі баса мемлекеттермен салыстыранда жоары.

ТМД мемлекеттерімен атынасты дамуы, соны ішінде кпжаты интеграциялы зара рекет – азастан Республикасы сырты саясатыны е маызды баыттарыны бірі.

124. Тауарларды негізгі топтары бойынша клем дегейі сті, олар: мшине, рал, транспорт, бырлар жне аппараттар. Металл нерксібі, минералды нім, химиялы нерксіп німі бойынша импортты тсу дегейі байалуда. Импорт німін негізгі жеткізушілері: Ресей, Германия, ытай, Украина, АШ, Италия, Жапония, Тркия, Франция, лыбритания, Корея, збекстан, Нидерланд болып табылады. ТМД мемлекеттері азастанды нарыта німді импорттаушы болып табылады. Еуропа мемлекетіндегі импортты жалпы 28,9 % тсуінен 50 % ртрлі мшине трлерін келуден, Германия жне Италиядан келінетін блшек ралдардан, жеіл автокліктер, Италия жиазынан сті. Азия импортыны суіне Жапония клігі, ндістан шайы, ытай жне Жапония быры, ытай жне Тркияны аллюминий заттары серін тигізді. 2003 жылмен салыстыранда АШ – ті импорты 30 % сті. Тауарды негізгі блігі АШ-тан тседі.

азастан німіні басты сатып алушылар Швейцария (18,7 %), Италия (15,5%), Ресей (14,1%), ытай (9,8%), Франция (7,3 %), Виргин аралдары (3,8%), Иран (3,5%), Нидерланд (2,3%), Израиль жне Португалия (1,6%), зербайжан, Испания, АШ жне Украина (1,4%) тен алады. ТМД мемлекеттері шін экспортты жалпы клемі 20,4 % райды. 2003 жылмен салыстыранда ТМД мемлекеттеріндегі экспорт 38% сіп, 4097, $ 2 млн. рады. Осы аралыта азастанды нім, тгел ТМД мемлекеттерінде сті. лемдегі баса мемлекеттерді жалпы экспорт клемі 79,6 % лесін рады. азастан экспортыны клемін Еуропа мемлекеттері райды, оларды салыстырмалы салмаы 54,6 % райды, оны 34,8 % Еуропа Одаына келеді. Еуропа мемлекеттеріні арасында азастан экспортыны негізгі ттынушылары Швейцария, Италия, Франция, Нидерланд, Португалия, лыбритания жне Германия болып табылады.

125. азастан бл йыма 1992 ж. атарды 30-ы мше болып Хелсинкидегі Соы Актіне шілдені 8-де ол ойды. арашаны 29—30 Мадридте ЕЫ мше-елдерді сырты істер министрлері кеесіні (СІМК) 15-ші отырысында компромисс ретінде азастан ТМД елдеріні ішінде алашысы болып ЕЫ траалыына 2009-да емес, 2010 жылы ие болатындыы хаында шешім абылданды.

126. Р заманауй мдени дерістер

127 Туелсіздікті рухани негізі. азіргі заманы азастан мдениеті.

азіргі азастандаы мемлекет жне мдени процестерді жаа форматы

азастандаы азіргі мдени процестер кпырлы жне р алуан. Оны астында азіргі тада дамып жатан нерді трлері мен жанрын оса аланда, згерістерді, инновацияларды, білім беруді, ылымны жне мдениетті ртрлі салалары мен аясын амтитын тбегейлі айта рылуды ке клемдегі спектрін тсінуге болады. Тарихи жадайларды кешендендіру себебінде азастан саяси этникалы оамы бар мемлекет болып табылады. Сондытан бл жердегі мдени процесс зіне лтты зара іс-имыл жасасумен жне зара ыпал етумен байланысты былыстарды тадайды. азастанда, оны аумаында орын алып жатан алуан трлі саяси, тарихи, оамды-экономикалы згерістерді арасында адамзатты рухани мрасындаы е жасыларын сііріп алуа ммкіндігі бар берекелі тетік зірленді. азастанда 1980 жылды екінші жартысынан бастап алыптасан мдени процестер бір жаынан алып араанда тоталитарлы жйедегі кеестік дадарыста, партияларда, леуметтік реализмде крінді. Елді мдени дамуы иындытар мен коллизияларда жаа туелсіз мемлекетті рылуымен сипатталады. 1986 жылы декабрь оиасынан кейін азастанда мдени мселелерді шешуге аза халын «лтшыл» деп жазалау да з табасын алдырды. Екінші жаынан 1980 жылды аяындаы 1990 жылды басындаы мдени мселелерде ртрлі меншік нысанын, р алуандылыты, оамды-саяси жааруды жне алуан трлі пікірлерді бекітетін алашы адамды круге болады. Егеменді азастанда мдениетті алыптасу процесі кптеген иындытарды жне арама-айшылытарды бастан кешірді жне бастан кешіруде. Жоспарлы экономикаа ауысу жолыны басында ндіріс клеміні лауымен ілесе жрген нарыты арым-атынас рельсінде «мдениетті, халыты білім беруді жне ылымды материалды-техникалы жне аржылы амтамасыз ету маызды шыындарды алып келді. Ізгілендіру зиялылары жне ндірістік емес саладаы мамандар леуметтік ораусыз алды, ол азастанда 1992 жылы оытушылар мен дрігерлерді ереуілге шыуына себеп болды. Сол кезде мдениетті коммерцияа айналдыру рдісі де байалды. оамды демократиялауды сылтау етіп рухани салаа тмен сынамалы изолар – порнографияны, кштеуді, аталдылыты насихаттайтын кино німдері енді». Посткеестік кеістіктегі мемлекет айтарлытай ыса тарихи мерзім ішінде рухани жне мдени даму саласындаы проблемаларды кешеніне тап болды. Оларды ішінде: брын болан бірыай мдени кеістікті ткенге кетуі жне лтты идентификациялауды жаа парадигміні мірге келу; коллективтендіру кзарастарыны нсыздануы жне оны лаан орнында зіні идеясы жне дниетаным баытыны бойынша ртрлі ндылытарды алыптасуы болды. Соысы тпкілікті есепте біратар дстрлі бірлестікті жне мемлекетті алыптасуын айындады. Демократизация процесіндегі эволюция оамды рылымны р алуандылыын жне шынайы континентін тікелей анытады. Сол кезде плюрализм жне мультимдениет идеялыны біратар крсеткіштері зін атамады жне кері процестер туызды. Бл жадайда азастанны айта дамуы шін лтты, оамды тратылыты, лтты бірлігін жне оамды келісімді сатауды кілті азатарды жне баса да этностарды бай тарихи жне мдени мрасын нысанаа алу болды. аламдандыруды су арыны этникалы ерекшелікті жне айталамаушылыты сатауды мбебап лгісін зірлеу міндеттеріне белсенді жадай жасады. Мдени мраа жгіну лтты мдениетті дамытуда этнодифференцияциялау функцияларын анытау міндеті келген кезде ерекше зектілікке ие болады. Бізді жз жылдыымыздаы психология ауымды идеяларда, лгілерде немесе идея жйелерінде жне санасызды сферасынан адамдарды ойлау абілеті шыатын лгілерде анытау иындыа сотыратын архетиптер туралы бірнеше рет ойлады. лтты ертегі, мифология, ертедегі задар, сулет, дебиет, тарих, мдениет, уен жне т.б. рбір адамны сана-сезімінде тарих пен мдениеттік зіндік баасын, сондай-а «Біз» жне «згелер» деп блуді тудыруа ммкіндік туызатын, пия былыс арылы бейнені алыптастыруа ммкіндік туызады. Мндай архетипсіз лтты ой, лемні лтты бейнесі, лтты рухани жне материалды мра туралы айту тіптен ммкін емес. азіргі тада азастанны лемдік ауымдастыты тепе-те субъектісі ретінде ркениетті алыптасуы, оан республика берген, халыты мдени байлыындаы орны мен рлін тере ойлауды талап етеді. ЮНЕСКО абылдаан «Бкіллемдік мдениет жне табии мра туралы конвенцияа», сондай-а «Мдени жне табии мраны орау туралы сыныма» сйкес, осы саладаы нормативтік жйелерді реттелуін сатауа жне айрыша зыретке жауап беру мемлекеттік рылымны арасына жктелген. Алайда, ке жртшылыты тарта отырып, жалпы лтты дегейде куландыруды жргізу жне тілді, материалды, интеллектуалды жне рухани жетістіктерді сатау мен дамыту трысында тарихи-мдени мраларды анытау ажеттілігі туды, оны негізінде аза халыны азіргі заманы этникалы бейнесі алыптасады. Барша адамзатты ізгілік ндылытары контекстінде азастанды оамны тарихи-мдени мрасына салыстырма талдау жасау тек ана имманентті леуметтік-мдени инфрарылымды байытуа ана емес, сондай-а азастанды азіргі лемде бірегей тарихы мен мдениеті бар ел ретінде крсетуге ммкіндік туызады. XXI асырды басында азастанны экономикалы арында ол жеткізген жетістіктері мдени процестерді дамытуа болмай алмайтын о ыпал крсетті. азіргі азастандаы мемлекетті жне мдениетті жемісті диалогы ретінде «Мдени мра» Мемлекеттік бадарламасын есептеуге болады. Осы Бадарлама міндеттері елдi маызды тарихи-мдени жне сулет ескерткiштерiн айта жаырту; мдени мраны, соны iшiнде азiргi заманы лтты мдениеттi, ауыз дебиетiн, дстрлер мен дет-рыптарды зерделеудi ттастай жйесiн ру; кркем жне ылыми толы дестелерiн шыару арылы лтты дебиет пен жазуды сан асырлы тжiрибесiн орыту; лемдiк ылыми ой-сананы, мдениет пен дебиеттi тадаулы жетiстiктерiні негiзiнде гуманитарлы білім берудi мемлекеттiк тiлдегi толыанды орын ру; eлді орларында, мрааттары мен оймаларында саталан аса крнектi ауызекi ксiби дстрде орындаушы-музыканттарды фоножазбаларын алпына келтiру мен азiргi заманы аудиотаспалара кшiру болып табылады. Осы Бадарламаны зiрлеу мдени мра саласында алыптасан ахуала нерлым белсендi де сындарлы ыпал ету ажеттiгiнен туындады. ХХ асырды 80 жылдарыны екінші жартысынан бастап философия, тарих, ытану жне т.б. салалардаы лемдік ылыми ойды негізін алайтын ебектерді, сондай-а аза тіліндегі аудиториялара арналан кркем дебиеттерді шыару тотап алды. Осыан байланысты, скеле рпаты азастанды отаншылды рухында трбиелеу жне тарихи, мдени мраны жан-жаты зерделеуде атадатарды жабу, сондай-а аза халыны сан асырлы рухани тжiрибесiн орыту масатында мемлекеттік тiлде тарихи, кркем, ылыми толы дестелердi шыаруды мселелерi ерекше зектi болып отыр. Жоарыда аталан проблемаларды осы Бадарламаны шеберінде кешенді шешу азастан халыны мдени мрасын зерделеу, сатау жне жария ету жйесін одан рі дамытуа ммкін туызады. «Мдени мра» - «Культурное наследие» Мемлекеттік бадарламасы ыса тарихи уаыт ішінде жалпы адамзатты тарихи-мдени жне ркениетті процестеріні толыанды рамы ретінде, азастанны аумаында мемлекеттілікті рпаын жне дстрін, уаыт байланысын, рухани мирасорлыты кейіптейтін бізді елді классикалы бренді ретінде саталып алды. Жалпы тарихи жоспарда – ол зіні ауымы мен нтижесі бойынша барлы посткеестік кеістікте састыы жо, азіргі заманны бірегей жоспары болып табылады. Елімізде «Мдени мра» бадарламасын жзеге асыруды алдыы кезеі брыны дуірлердегі аа рпаты материалды жне интеллектуалды ндылытарын сатау мен оны одан рі дамытуа мемлекетті лкен аморлыыны ажеттілігін крсетті.

128 «Мдени мра» Мемлекеттік бадарламасы

азастанны мдени мрасы[деу]

Елімізді мдени мрасы – мдени, экономикалы жне леуметтік капитал, жалпы адамзатты мдениетті рылымды блігі, этнос, оам, адам парасатыны дамуы мен рылуыны бастауы, тарихи естеліктерді маызды оймасы. Ежелгі тарихты негіздерін бгінгі кнмен осатын жолды рап, уаытты зіліссіз байланысын крсететін азіргі дау-дамайдаы адамзата ажетті кп ырлы оамны тарихи тжірибесін зерттейді.

Мемлекеттік рухани бадарлама[деу]

«Мдени мра» мемлекеттік бадарламасы азастан Республикасы Президенті Н..Назарбаев бастамасымен іске асырылуда. Бадарлама халыты лкен мдени мрасын, оны ішінде заманауи лтты мдениет, фольклор жне салт-дстрлерін; лтты тарих шін ерекше маызы бар тарихи-мдени жне сулет ескерткіштерін алпына келтіру; лтты дебиет пен жазбаны асырлар бойындаы тжірибесін жалпылау; мемлекеттік тілде лемдік ылыми ойлар, мдениет жне дебиет жетістіктеріні здіктері негізінде толымды ор жасауды зерттеу жйесін руды арастырады.

«Мдени мра» мемлекеттік бадарламасы рухани жне білім беруді дамыту салаларындаы негізгі жат, стратегиялы лтты жоба болып табылады.

«Мдени мра» мемлекеттік бадарламасы азастан Республикасыны Президенті Нрслтан бішлы Назарбаевты инициативасы бойынша зірленді.Бадарлама тарихи-мдени дстрлерді айта жаырту мен дамыту сабатастыын, елімізді мдени мрасын насихаттау, олдану, сатау жне зерделеумен байланысты негізгі аспектілерді анытайды, мдени мраны зерделеуді ттас жйесін жасауды, соны ішінде осы заманы лтты мдениет, фольклор, салт-дстрлер, жазба жне лтты дебиетті асырлар бойы тжірибесін жинатау, ылыми жне кркем сериялар ру бойынша, сондай-а тарихи-мдени ескерткіштерді реставрациялау, консервациялау жне мражайландыру, мдени мра мселелерін топтастыратын материалды-техникалы, ылыми-зерттеулерді дамыту мен ныайтуды арастырады. Бадарламаны зірлеу мдени ндылытарымызды тиімді пайдалану жне сатау жніндегі жмыстарды жоспарлы аржыландыру жолында мдени мра саласындаы ордаланан жадайлара барынша белсенді, сындарлы трде кірісу ажеттігімен негізделген.

Бадарламаны масаты[деу]

Облыс кітапханаларында «Мдени мра» мемлекеттік бадарламасын жзеге асыру масатында трлі мдени іс-шаралар атару арылы насихаттау: - «Мдени мра» орын алыптастыру; - Мдени – деби мраларды сатау жне оны насихаттау; - Сирек кездесетін жне нды дебиеттерді насихаттау; - Заманауи лтты мдениет, фольклор жне салт-дстрлерін дамыту; - Тарихи-мдени жне сулет ескерткіштері туралы дебиеттерді насихаттау; - аза халыны ежелгі заманнан азіргі кезге дейінгі философиялы мрасын оып-йрену; - Жастарды мдени ндылытарды білуге жне оны дамытуа баулу;

азастанны «Мдени мра» бадарламасыны ерекшеліктері[деу]

«Мдени мра» Мемлекеттік бадарламасын азастан Республикасы Президенті Н.Назарбаев бастауымен рылан. 2003 жылы мемлекет Басшысы азастан халына Жолдауында азастанны лкен мдени мрасын, мемлекеттік тілде гуманитарлы білім орын, тарихи-мдени жне сулет ескерткіштерін алпына келтіруді, лтты дебиет пен жазудаы кпасырлы тжірибені біріктіруді зерттеудегі бірыай жйе алыптастыруа баытталан бадарлама жасауды бйырды.

Бадарламаны жзеге асыру 2004 жылы басталан болатын жне екі жыла есептелген. Кейін таы екі кезе рылды: 2007 жылдан 2009 жыла дейін жне 2009 жылдан 2011 жыла дейін.

«Мдени мра» Мемлекеттік бадарламасы мдениетке деген мемлекеттік озалысын анытаан рухани жне білім беру істеріні даму саласындаы негізгі жат, стратигиялы лтты жоба болып кетті. Мншалыты лкен жобаны іске асыруды ТМД елдеріні ішінде алаш бастаан азастан.

«Мдени мраны» масаты – елді тарихи-мдени мрасын зерттеу, алпына келтіру жне сатау, тарихи-мдени дстрлерді айтару, шет елде азастанны мдени мрасын гіттеу.