Бап. Сыбайлас жеморлыа арсы стандарттар

1. Сыбайлас жеморлыа арсы стандарттар – оамды атынастарды ошауланан саласы шін белгіленген, сыбайлас жеморлыты алдын алуа баытталан сынымдар жйесі.
2. Сыбайлас жеморлыа арсы стандарттарды жртшылыты атысуымен мемлекеттік органдар, йымдар мен квазимемлекеттік сектор субъектілері зірлейді жне олар занаманы зірлеу кезінде жне ы олдану практикасында ескеріледі.
РАО-ны ескертпесі!
11-бапты 9-тармаыны олданыса енгізілу тртібін Р 18.11.2015 № 410-V Заыны 27-бабынан араыз.

131 «азастанны лемні бсекеге абылетті 50 еліні атарына кіру стратегиясы.

Бсекеге абілеттілікті алышарттары. Бсекеге абілеттілік — зіді танып анытау арылы кз жеткізілген барлы артышылытарды пайдалану. 2007 жылы лт кшбасшысы азастанны ылыми сыйымды экономикасын рудаы басты кедергі — з ммкіндіктеріне сенбейтін жне орынды туекелге бармайтын шыармашылы ізденістері жо адамдар болуы ммкіндігін айта келе, мндай мселені шешуді кзі ретінде индустриялды-инновациялы дамуды стратегиясын негіздеді, жауапкершілік алатын жастарды жаа буынына міт артты. Заманауи жадайдаы азастан ркендеуіні экономикалы негіздері халыты оамды белсенділігін ктеру мен мір сру сапасын арттыру болып табылады. азіргі экономикалы су жоары туекелге бару арылы жалпы ылыми ортаны, апаратты инфрарылымны даму-дегейіне, ылыми зерттеуді аржылы клеміні млшеріне, оларды нтижелерін коммерциялы жзеге асыруды белгісіздігіне туелді басару тжірибесіндегі здіксіз инновациялы рдістерге кшуге жетелейді. Сондытан да ылыми-техникалы жетілдіруді мемлекеттік ынталандыру айын ажеттілікке айналып отыр. Бл мір сапасына баытталан «ттыну оамынан» интеллектуалды оама туді білдіреді. Инновациялы экономиканы руды экономиканы ртараптандыруа баытталан индустриалды-инновациялы стратегияны жзеге асырумен тікелей байланыстылыы, азастанны жетекші дамыан елдер сияты жетістіктерге жету шін адамдар леуетін, табии ресурстарды пайдалану тиімділігін тпкілікті ктеру ажеттілігі тр. р елді зіндік ерекшеліктері бар, азастанны да тиімді жзеге асырылатын лтты бсекелік басымдылытары бар, оларды ішінде табии ресурстар оры: вольфрамны лемдік орыны 50%, уранны 25%, хром рамды азбаларды 23%-ын райды. азастанда бкіл дниежзіндегі фосфор орыны 90% орналасан жне сирек металдар монополиялы ндірушілеріні лемдік клубына кіреді. Біра республика бай табии ресурстары бола тра, ішкі ндірісте жоары технологиялы туарлар мен ызметті жетілдірілмегендігінен шыаратын німі жалпы лемдік німні 0,06%-нан аса алмады. азастанны лтты басымдылытарыны бірі — аграрлы ндіріс. Ауыл шаруашылы німдерін ндіру жне жетілдіру салаларында кластерлік бастамаларды жзеге асыру арылы аграрлы секторды индустрияландыру жмысы ола алынды, сіресе нарыты бсекені алыптастыру. Жаанды бсеке — заманауи оамды даму задылыы, ол лтты мемлекетті ана амтымайды, ол транслтты корпорациялар (ТК) арасында да жреді. ТК интеллектуалды, ылыми-техникалы жне аржылы леуеттік ортада рылады. Шамамен нерлым табысты салаларды лемдік сауда жне аржы айналымыны жартысынан кбі соларды баылауында. Кптеген ТК здеріні экономикалы айналымы жнінен ірі елдерден асып тседі. Жетекші 500 транслтты корпорациялар деуші ксіпорындар экспортыны штен бірін, лемдік саудадаы шикізатты туарларды трттен шін, жаа технологиялы сауданы бестен тртін амтиды, дниежзіні барлы елдерінде ондаан миллиондаан адамдарды жмыспен амтамасыз етеді. Жргізілген реформалар барысында азастан бас аяы он жылдан аса уаыт мерзімінде наты нарыты экономикаа ол жеткізді. азіргі кезеде экономикалы сімні негізгі кзі елді шикізатты леуеті болып табылады. Республика экономикасына тікелей шетелдік инвестициялар тартылды жне ашы сырты сауда саясатын жргізеді. 2004 жылы сырты сауда айналымы клемі 7 млрд. доллардан аса о айырыммен, 33 млрд. АШ долларын рады, бл 1994 жылмен салыстыранда ш есе сімді берді. Сырты сауда жргізу аймаы алашында ТМД клемімен шектелсе, 2004 жылы азастанны тауар айналымы рылымында алашы орынды ЕО елдері, Ресей, Швейцария жне ытай трды. Осылайша азастан жаанды бсеке орталыына осылды. рбір ел лтты туелсіздігіне, жеке дамуына мтыландытан да ашы лтты нары, шетел капиталын, халыарылы кооперацияны тарту, сіресе экономиканы стратегиялы салалары ата баылауды ажет етті. Елді лтты мддесі жергілікті капиталды толытырумен, отанды тауар ндірушілерді олдау, оларды ынталандырумен байланысты болды. Дамуды тпкі масаты — халыаралы ебек блінісінде бсекеге абілетті, бірте-бірте легитимді пайда табу (занамалы негізде) арылы лтты капиталды алыптастыру[1,-344б.]. Шетелдік жмыс кшін тарту Р кіметіні 2001 жылы 19 маусымдаы № 836 аулысымен бекітілген азастан Республикасына шетелдік жмыс кшін тарту квотасы, шарттары жне жмыс берушіге рсат беру тртібі Ережелеріне сйкес жзеге асырылды. 2004 жылды 1-ші наурызынан бастап шетелдік жмыс кшін тарту бойынша жмыс берушілерге рсат беру ызметі жергілікті атару органдарына (2004 жылды 27 атарындаы № 524-II «Трындарды жмыспен амту туралы» Заына згерістер мен толытырулар енгізу туралы» Р Заына сйкес) берілді. Жоары білікті шетелдік мамандарды тарту 2004 жылы трындарды экономикалы белсенді блігіні 0,28%-на (21179 адам) дейін лайтылды, 2005 жылы квота да (22077 адам) осы шамада бекітілді. Министрлікті зырында Р кіметі белгілеген квотаны облыстара, Астана жне Алматы алаларына блу ызметі алдырылды. азастан Республикасына 2001–2004 жылдар аралыында Р кіметімен бекітілген квота аясында жмыс берушілер орта есеппен 13,8 мы шетелдік жмыс кшін тартты [2]. азастандаы шетелдік корпорациялар геологиялы іздестіру жмыстарын жргізді жне кен орындарын бірінен со бірін ашты. Сонымен атар салы, ел шін пайдасы аз келісімдерді бекітілуіне байланысты дау-жанжалдар, келіспеушіліктер, жеморлыа атысты шу, экологияа арсы рекеттер-де беле алды. Біра азастан кйзеліс пен леуметтік атыыстара жол бермей, тратылыын сатай алды. Республикада жаа технологияны игеруге жол ашылды, нарыты басару тжірибесін мегерді. азіргі кезеде наты сектордаы серпінді жобаларды жзеге асыратын мемлекеттік-жеке серіктестікті дамытуа кіл блінуде. Сырты нарытаы ндірісті лемдік технологиясы негізінде азастан бизнесіні кшбасшыларын шыару міндеті белгіленді. Мселен, «азамыста» жмыс жасайтын «Самсунг» компаниясы, «азМнайГаз», «азатомндірісі», «Еуразиялы нерксіп ассоциациясы», «Теізшевройл», «Маыстаумнайгаз», «МитталСтил Теміртау», Отстік азастандаы «еркін экономикалы аймаы»-тоыма кластері, ызылордадаы йнек рылысы заводы, Павлодар алюминий заводы, Атыраудаы мнай-химия кешені жне баса да корпоративті кшбасшыларды экономиканы жоары тиімділігін амтамасыз ете алатын шаын жне орта ксіпорындара айналдыру масаты ойылды. Ірі корпоративті компаниялар дниежзілік нарыа, ал содан со азастанны ор нарыына шыады. Бсекеге абілетті экономика — бл бсекеге абілетті мамандар. Республикада 2007 жылы бір мы жмыс жасайтындара ш алымнан келсе, крші Ресейде бл крсеткіш 7,5. Ал ЕО-5,8, АШ-9,3 келген[1,-366б.]. азастандытарды дегейін ортаеуропалы дегейге жеткізу шін ылымды аржыландыруды 25 есе ктеру ажет болды. «ылым» туралы За бекіді. «Болаша" бадарламасында техникалы мамандытара басымдылытар берілді. 2001–2006 жылдар аралыында республикадаы леуметтік-экономикалы серпіліс нтижесінде азастан айматы кшбасшыа айналды. Табии ресурстарды тиімді пайдалану, экологиялы жадайлар, ауыл айматарындаы трындарды мір сру-дегейін ктеру, жмыссыздыа, нашаорлыа жне ылмыса арсы шаралар жасалуда. Бл шараларды нтижелі болуында, сіресе оамды дамуды шешуші кші ретінде — адам капиталыны рлі ерекше екені айындалды. Бсекеге абілеттілікті негізгі баыттары. «азастан-2030» Стратегиясын дйектілікпен іске асыру елді ала ілгерлеуіне берік негіз алады. 2007 жылы бірден-бір дрыс баыт ретінде, азастанды дамуды жаа кезеі — жан-жаты жаыртуды жеделдетуге баыт тзелді. лемде азастан мен азастандытарды лайыты орын алуы, халыты л-ауатын арттыру, трмыс-дегейін ктеруді амтамасыз ету шін сырты нарытара шыып, онда мыты орныу міндеті трды. Ол шін табыстара ол жеткен секторларда жне баса да салаларда жаырту арынын жеделдету міндеті ойылды. Елді толы леуеті бсекеге абілеттілікке жмылдырыла бастады. Басты мселе лтты экономиканы лемдік экономикаа кірігу белсенділігіне тікелей байланысты болды. 2004 жылы азастанды бизнесті алыптасандыы ресми жариялана бастады, біра е алдымен ішкі ана емес, сырты лемдік рыноктардаы бсекелестікке ол жеткізу міндеті трды. азастан капиталыны шетелге озалысына, оны сырты рыноктарды игеруіне олдау жасалды жне шетелдегі барлы мемлекеттік рылымдар отанды бизнеске кмек пен олдау крсетті. Жаа міндеттерді шешуде кімет жне ірлерден кілдік ететін акционерлер аржыландыру арылы ол шын берді. Елдегі леуметтік-экономикалы жаыру мен саяси демократияландыруды жаа кезеіне таы бір адам азастан Республикасы Президенті Нрслтан Назарбаевты «азастан з дамуындаы жаа серпіліс жасау арсаында. азастанны лемдегі бсекеге барынша абілетті 50 елді атарына кіру Стратегиясы» азастан халына 2006 жылы 1 наурыздаы Жолдауы жне «Жаа лемдегі жаа азастан» Жолдаулары негізінде азастанны 2003–2015 жылдара арналан индустриалды-инновациялы даму Cтратегиясы абылданды. Бл жат алдаы міндеттерді бсекеге абілетті даму ымына топтастыран ірі жаыртылан жоба болды. оамны барлы мшелеріні бастамашылдыы мен іскерлігіне негізделген ашы нарыты экономика — халы трмысыны жоары сапасы жне алдыы атарлы леуметтік стандарттарын амтамасыз етуге абілетті, халыаралы оамдастыты толы ылы жне жауапты мшесі ретінде, азастанны бсекелестікке абілеттілік крсету ммкіндіктеріні негізі болды.

132 Р Президентіні азастан халына жолдауындаы «азастанны – 2050 стратегиясы. алыптасан мемлекетті жаа саяси баыты» XXI- асыра басты талабы жне 2050 жылдара жаа саяси баыт.

азастан-2050" Стратегиясы - 2012 жылы желтосанда Мемлекет басшысыны ел халына Жолдауында таныстырылды. Оны басты масаты – мыты мемлекетті, дамыан экономиканы жне жалпыа орта ебекті негізінде берекелі оам ру, азастанны лемні е дамыан 30 еліні атарында болуы.

Бадарламаны арастыратын істері[деу]

Бл масаттара ол жеткізу шін, «азастан – 2050» Стратегиясы жеті замерзімді басымдытарды іске асыруды арастырады:

1. Жаа баытты экономикалы саясаты – пайда алу, инвестициялар мен бсекеге абілеттіліктен айтарым алу принципіне негізделген тгел амтитын экономикалы прагматизм;

2. Ксіпкерлікті – лтты экономиканы жетекші кшін жан-жаты олдау;

3. леуметтік саясатты жаа принциптері – леуметтік кепілдіктер жне жеке жауапкершілік;

4. Білім жне ксіби машы – заманауи білім беру жйесіні, кадр даярлау мен айта даярлауды негізгі бадары;

5. Мемлекеттілікті одан рі ныайту жне азастанды демократияны дамыту;

6. Дйекті жне болжамды сырты саясат – лтты мдделерді ілгерілету мен айматы жне жаанды ауіпсіздікті ныайту;

7. Жаа азастанды патриотизм – бізді кп лтты жне кп конфессиялы оамымыз табысыны негізі.[1]

ХХІ асырды жаанды он сын-атері[деу]

1. Бірінші сын-атер - тарихи уаытты жеделдеуі

2. Екінші сын-атер - жаанды демографиялы тегерімсіздік

3. шінші сын-атер - жаанды азы-тлік ауіпсіздігіне тнетін атер

4. Тртінші сын-атер - суды тым тапшылыы

5. Бесінші сын-атер - жаанды энергетикалы ауіпсіздік

6. Алтыншы сын-атер - табии ресурстарды сарылуы

7. Жетінші сын-атер - шінші индустриялы революция

8. Сегізінші сын-атер - дей тскен леуметтік трасызды

9. Тоызыншы сын-атер - ркениетіміз ндылытарыны дадарысы

10. Оныншы сын-атер - жаа лемдік трасызды аупі

7. Жаа азастанды патриотизм – бізді кп лтты жне кп конфессиялы оамны жетістік негізі.

Бл стратегиялы басымдылыты жзеге асуы оамды келісіміні саталуы мен ныаюынан трады. Осы масатта келесі шараларды орындау ажет:

1. Этникалы айырмашылытан тыс, барлы оамды біріктіретін

Жаа азастанды Патриотизмді алыптастыру.

2. Барлы этностарды тедігін стануды амтамасыз ету.

3. аза тілі мен тілдерді штырлыыны дамуын амтамасыз

ету, оны барлы салаларда олдану.

4. Мдениетті, дстрлерді жне зіндік ерекшелікті барлы сан алуандыы мен айбындылыында сатау, мдениеттік дулетімізді тйірлеп жинау.

5. лтты интеллигенцияны алыптастыру.

6. Елді дстрлері мен мдени нормаларына сйкес келетін діни

сана-сезімді алыптастыру.

Дамуды Жаа Стратегиясы елімізді озы партиясы «Нр Отанны» жаа саяси баытын жзеге асырудаы маызды тетіктерді біріне айналды. Партияны траалы ететін Кшбасшы, азастан Республикасыны Президенті Н.. Назарбаев «Нр Отан – Нрлы болаша жолында» жаа саяси доктринасын зірледі – бл негізгі аидаттары, ндылытары жне за мерзімді болашаа арналан ызметті негізгі басымдылытары наты крсетілген жат болып табылады [3]. жат 2013 жылы 18 азан кні Астана аласында «Нр Отан» партиясыны кезектен тыс XV рылтайында баяндалды.

2014 жылды 17 атарында Р Президенті Н.. Назарбаев «азастан жолы – 2050: Бір масат, бір мдде, бір болаша» азастан Халына арналан Жолдауымен сз сйледі. Ол «азастан – 2050» ауымды Стратегиясыны нтижелерін концептуалды талдауа арналан еді. Елбасы мемлекетіміздегі негізгі салаларды демелі дамыту аидаттарын тжырымдады. Жолдауда Президент жзеге асып жатан реформалар мен леуметтік-саяси жобалар арасында елімізді саяси беделі ныайып жатанын атап тті [4].

«азастан – 2050» Стратегиясын жзеге асырудаы крсетілген барлы тапсырмаларды Елбасы рухани саланы жандандыру ажеттілігімен ныайтады. 22 жыл бойы егеменді дамудаы азастанды жол тжірибесі негізінде барлы азастандытарды біріктіретін жне ел болашааны негізін алайтын басты ндылытар рылды.

Е алдымен, Мемлекет басшысы елімізді даму масатын анытауда лтты бірдейлік негізін «Мгілік Ел» атты ке маыналы тсінік трінде (беделді, лы азастан жне оны халы) енгізеді. Елімізді Бірінші Президенті Н.. Назарбаевты пікірі бойынша Мгілік Елді басты мемлекетті алыптастыратын ндылытар ретінде азастанны туелсіздігі мен Астана, лтты бірлік, оамымыздаы бейбітшілік пен келісім, зайырлы оам мен биік руханият, индустрияландыру мен инновация негізіндегі экономикалы сім, Жалпыа Орта Ебек оамы, тарих, мдениет жне тіл ттастыы, дниежзілік жне айматы мселелерді шешуде елімізді жаанды атысуы мен лтты ауіпсіздігі болып табылады [5]. Осы ндылытарды арасында жаа азастанны халы ыли да жеіп, лы жетістіктерді кбейте отырып,елін ныайта тсті. Бл ндылытар азастанны халын біріктірген жне жаа жетістіктерге ынталандыратын Жаа азастанды Патриотизмні идеялы негізінен ралады

133 «азастанды жол 2050: Бір масат, бір мдде, бір болаша» деп аталатын Р Президентіні азастанны дамыан лемдік 30 елді атарына енуі туралы концепциясыны басым баыттары

Мемлекет басшысы, партия Траасы Нрслтан Назарбаев зіні Жолдауында азастанны лемдегі дамыан 30 елді атарына ену Концепциясы шеберінде замерзімдік негізгі басымдытарды атады.

Аталмыш жеті басым баыттар – иннвациялы индустриаландыру, ауыл шаруашылыына инновацияларды енгізу, ылыми экономиканы ру, агломерация, клік, энергетика салаларында инфрарылымды дамыту, ШОБ, білім мен денсаулы сатауды дамыту, мемлекеттік институттарды жмысын жетілдіру.

Алтыншы баыт – білім беру мен денсаулы сатауда бірнеше міндеттер белгіленген.

Бірінші – лтты білім беру жйесін жасарту.

«Бізді лтты білімні барлы буындарыны сапасын арттыру жнінде лкен жмыс ктіп тр. 2020 жыла арай 3 пен 6 жас аралыындаы азастанды баларды мектепке дейінгі біліммен 100 пайыз амтамасыз ету жоспарланып отыр. Сондытан, олара білім беруді азіргі заманы бадарламалары мен дістемелері, білікті мамандар ажет», – делінеді Жолдау мтінінде.

Екіншіден, денсаулы сатау саласындаы негізгі басымды – алашы медициналы-санитарлы кмекті дамыту.

«Міндетті медициналы сатандыруды енгізу туралы мселені ола алу ажет. Жмысшыны денсаулыына мемлекет, жмыс беруші мен жмысшыны орта жауапкершілігі – медициналы ызмет крсетуді ттас жйесіні басты принципі», – делінген жатта.

шінші міндет – Мдени саясатты замерзімдік Концепциясын зірлеп, онда азастандытарды бсекеге абілетті мдени ділін алыптастыруа баытталан шараларды айындау, азіргі заманы мдениет кластерлерін дамыту.

Тртінші – білім беру, денсаулы сатау, леуметтік орау саласы ызметкерлеріні леуметтік жеілдіктерін айта арау.

Бесіншіден, ммкіндігі шектеулі азаматтара кбірек назар аудару ажет.

Мемлекет басшысы осы міндетті жзеге асыру шеберінде аталмыш жмыса кіметті, кімдерді, леуметтік институттарды, бизнес-ауымдастыты, Е мен «Нр Отан» партиясын жмылдыруа шаырды.

«Біз оларды белсенді мірге тартамыз, олар жрдемаы алып ана оймай, здерін оамны мшесі, пайдалы ызметкер ретінде сезінетін болады. Біздегі леуметтік институттар, кіметтік емес йымдар, «Нр Отан» партиясы осы жмыспен шылданануы ажет», – деп атап тті Мемлекет басшысы Н. Назарбаев Жолдауында.

Сонымен атар, кіметке 2015 жылы 1 шілдеден бастап мгедектер мен асыраушысынан айырыландара тленетін леуметтік жрдемаы клемін 25 пайыза ктеру тапсырылды.

Жетінші баыт – мемлекеттік институттарды жмысын жетілдіру шеберінде жеморлыа арсы жаа стратегияны жасау жне жзеге асыру жніндегі жмысты жаластыру, сондай-а мемлекеттік мекемелерге, лтты компаниялар мен бюджеттік йымдара меритократия принциптерін енгізу тапсырылды.

«лемні дамыан 30 елі атарына ену жолында мемлекетіміз бен оам алдында тран басты міндеттер осылар. Біз оларды замен натылы трде крсетіп, наты шешімдер абылдауымыз ажет», – деп атап тті з Жолдауында Мемлекет басшысы Н. Назарбаев.

134 Р Президентіні «Нрлы-жол Болашаа-жол» жолдауындаы жаа экономикалы саясаты