Жмысты орындау тртібі
ТРЛІ КЙДЕГІ ЖЕЗДЕРДІ МИКРОРЫЛЫМЫН ЖНЕ АСИЕТТЕРІН ЙРЕНІП БІЛУ
4.1 Жмысты масаты: микрорылымды талдау, ртрлі кйдегі жезді аттылыын анытау.
4.2 рал-жабдытар мен материалдар: МИМ-7 микроскопы, лгі аттылыты лшегіш Роквелл жабдыы.
Жалпы мліметтер
4.3.1 Мысты мырышпен орытпасы (жез)
Тжірибе жзінде рамында 50% дейін мырышы бар жезді олданады. Жез механикалы жне технологиялы асиеттерге ие. Жезді алайымен, марганецпен, никельмен, алюминиймен жне т.б. элементтермен легірлегенде оны механикалы жне физикалы асиеттері біршама жоарылайды. Мндай химиялы рамы крделі орытпаны арнаулы жез деп атайды.
атты кйде мыс жне мырыш атты ерітінді ретін тзеді (4.1-сурет). – ерітіндісімен кбіне мыса бай (мырышты млшері 39%-дан аспайды). Мырышты кпмлшері бар баса атты ерітінділері интерметалиттік электронды типтегі осылыс негізінде жасалан: CuZn ( - ерітіндісі), Cu5Zn8 ( – ерітіндісі); – фазасы CuZn3. Жезді механикалы асиеттері оны рамы мен рылымына байланысты болады. – жезіне мырышты осанда илемділігі, демек - жезіні тзілуі басталана дейін жоарылайды. 30-32% Zn бар – жезге максималды салыстырмалы зару тн. 47-50% Zn бар жезді рылымында фазапайда боланда жне оны млшері жоарылаан сайын салыстырмалы заруы тмендейді. Сондаытан рамында фазасы кп болатын орытпалара морттылы тн. – жезді орытпаларыны рамында Сu (%): 96, 90, 80, 70, 68 жне 62 бар орытпалар олданыс тапты. (4.1, 4.2 кестелер).
4.1-сурет. Си — Zn орытпаларыны кй диаграммасы
Л96 жне Л90 табалы жездерді томпактар деп атайды жне радиаторлы ттіктер таы таспалар мен табашалар дайындауда олданады. Жез жмса (жасытылан) жартылай атты жне атты кйде жеткізіледі.
Жезді беріктендіргенде оны механикалы асиеттері згереді. Беріктетілген Л96 жезі: в = 35-45 кг/мм2, т = 30-38 кг/мм2, = 2-4% ие.
аталу барысында жезді беріктігі жоарылайды, ал илемділік асиеттері тмендейді.
4.1-кесте
арапайым жез орытпаларыны химиялы рамы (МЕСТ 1019-7)
| орытпа табасы | Химиялы рамы (аланы мырыш), % | ||||||
| оспалар (арты емес) | |||||||
| Си | РЬ | Fe | Sb | Bi | Р | всего | |
| Л96 | 95—97 | 0,03 | 0,10 | 0,005 | 0,002 | 0,01 | 0,2 |
| Л 90 | 88—91 | 0,03 | 0,10 | 0,005 | 0,002 | 0,01 | 0,2 |
| Л85 | 84—86 | 0,03 | 0,10 | 0,005 | 0,002 | 0,01 | 0,3 |
| Л80 | 79—81 | 0,03 | 0,10 | 0,005 | 0,002 | 0,01 | 0,3 |
| Л70 | 69-72 | 0,03 | 0,07 | - | - | - | 0,2 |
| Л68 | 67-70 | 0,03 | 0,10 | 0,005 | 0,002 | 0,01 | 0,3 |
| Л 62 | 60,5-63,5 | 0,08 | 0,15 | 0,005 | 0,002 | 0,01 | 0,5 |
4.2-кесте
Жасытылан кйдегі арапайым жезді механикалы асиеттері (МЕСТ 17711-80)
| орытпа табасы | Механикалы асиеттері | |||||||
| в | т | -1 | ан, Дж/м2 | НВ МПа | ||||
| МПа | % | |||||||
| Л96 | – | – | – | |||||
| Л90 | — | |||||||
| Л 85 | — | |||||||
| Л80 | ||||||||
| Л70 | — | — | — | — | ||||
| Л68 | — | |||||||
| Л62 |
Жезді механикалы асиетін баса элементтермен легілеу арылы жоарылатуа болады. 4.3-кестеде арнаулы жезді химиялы рамы жне негізгі механикалы асиеттері (жасытылан кйде) берілген.
Кестеде крсетілгендей, егер жезді Al-мен, Ni, Mn, Sn-мен легірлесе оны механикалы асиеттері жоарылайды. Сонымен атар жезді легірлеу оан ерекше асиеттер береді: жемірілуге жоары беріктік, ыстыа тзімділік жне т.с.с.
4.3-кесте
Арнаулы жезді химиялы рамы жне механикалы асиеттері
| орытпа маркасы | Химиялы рамы, % | Механикалы асиеттері | ||||||||
| Cu | Sn | Mn | Al | Ni | в | т | -1 | , % | НВ, МПа | |
| ЛА77-2 | 76–79 | – | – | 1,7–2,5 | – | МПа | ||||
| ЛАН59-3-2 | 57–60 | – | – | 2,5–3,5 | 2–3 | – | – | |||
| ЛН65-5 | 64–67 | – | – | – | 5–6 | – | – | |||
| ЛО70-1 | 69–71 | 1–1,5 | – | – | – | – | ||||
| ЛМц58-2 | 57–60 | – | 1–2,0 | – | – | |||||
| ЛО62-1 | 61-63 | 0,7–1,1 | – | – | – | – | ||||
| – | - |
Жез таза мыса араанда жемірілуге беріктігі жоары болуымен сипатталады. Ол айырмашылы хлорлы осылыстары бар ерітіндіде ерекше байалады.
Атмосфералы жадайларда жез лсіз жеміріледі. Атмосферада жезді жемірілу жылдамдыы 0,0001-0,004 мм/жыл. ра бу жезге аз серін тигізеді, онда жемірілу жылдамдыы крт седі. Егер булы конденсатта оттегі, кміртегі ышылы жне аммиак болса, ылалды аныан бу жоары жылдамдыта (~1000м/сек) жезді бетінде «сопалы» жемірілу туызады.
Ауыз суында жезді жемірілу жылдамдыы аз (0,002-0,003 мм/жыл); 200С температурада теіз суында ол 0,1 мм/жыл жетуі ммкін, ал температура жоарылаан сайын детте седі. Цинк млшері скен сайын жезді жемірілуге беріктігі ккіртті сутегі ортасында жоарылайды.
Минералды ышылдар (азотты жне тзды) жезге лкен серін тигізеді. Ккірт ышылы шамалы ана серін тигізеді, алайда тотытырыш тздар серінен жемірілу жылдамдыы бірнеше есеге дейін жоарлауы ммкін.
Жезде бдан баса жемірілуді олдананда оны мнай, мнайхимиялы жне газды нерксібінде ерекше трлері кездеседі: цинктелмеген, коррозиялы шетінеу, нктелі жемірілу жне «сопалы» жемірілу.
Жезді мырышсыздандыру (85% мысы бар) осылысы жота байалады. Мырышсыздандыруды бірнеше трі бар. Оны бірі – металды заымдануы, олар майда тегіс пішімге ие. Бл процесті жезді ттікшелерінде бркеніш – бензинды ттікшелерін конденсаторда байауа болады. детте тесіктер ттікшені бетінде, мырышпен байытылан оыр да тздарыны астында тзіледі.
Жезге тратандырыш оспаны аз млшерде осса жезді цинктельмеуге бейімділігін тмендетеді.
оспа ретінде мыс-мырышты орытпалара 0,02-0,06% мышьяк немесе 0,2% фосфор олданылады.
Жезді цинктелмеуін тратандыру шін 2,0-2,5% Al осуа болады.
Жездер, сонымен атар, металды ирауына келетін кристалларалы жемірілуге шырайды (коррозиялы шетінеу).
Жезді бйымдарда коррозиялы шетінеу бірнеше себептер салдарынан туі ммкін. детте жарытар кернеу мен жемірлеуді ос серінен тзіледі. Кбіне жарытар аммиак бар ортада байалады. Ылалды аммиакты атмосферада аминдер орытпаны жемірілуін кшейтеді. Жездерді шетінеуіне ылалды ккірт газыны болуы алып келуі ммкін. Жездерді жемірілуі шетінеуіне бейімділігі мырышты млшері кбейген сайын жне жезден жасалан конструкцияларда созу кернеулеріні лаюынан байалады. Барлы бйымдар мен жартылай фабрикаттар жемірілу шетінеуін алдын алу шін арнайы термиялы деуден ткізіледі – шамамен 600-6500С температурада жасыту ткізіледі.
Ттікшеге тсетін газ немесе сйы «сопалы» жемірілуге кеп соады. Ттікшені абырасына сйы немесе газ толыны соанда, ол метал бетіндегі жергілікті ораныс абыыны жне біртіндеп оны бзылуына келеді. «Сопалы жемірілу» кбінесе ттікшелерге кіретін шеттерінде кездеседі. Ерімейтін блшектермен ластанан сйы ттікшелерді, сіресе, абыраларыныи кішірейуіне серін тигізеді.
Ттікшені ішкі иілген блігінде сйыты соы серінен ораныс абыы мен ттікшені барлы имасы бойынша ирауы ммкін.
Жезді рамына байланысты «сопалы» жемірілуге трліше бейімділігі байалады. Мысалы, ЛО-70-1 табалы тратандырылан мышьяк пен жез «сопалы» жемірілуге суды 1,8 м/сек жылдамдыында жасы арсыласады. ал ЛА-77-2 жезі 2,7м/сек дейінгі жылдамдыта арсыласады. Сйытаы баса блшектер (ыдыраан ааш, мата бліктері, жемірілу німі, газ кпіршігі жне т.с.с.) жез бетінде жиналып зінше тнба тзеді. Тнба астындаы оттегімен кедейленген металды абыша таза металды беткі абатты аноды болып саналады. Нтижесінде тменгі жылдамдытарда сйыты детте кездесетін нктелі (питтингті) жемірілуі тзіледі. Егер де сйыты жылдамдыы баса блшектерді жез бетіне жиналмауынажеткілікті болса, нктелі жемірлу детте байалмайды.
Жмысты орындау тртібі
Бл жмысты орындау шін жезді химиялы рамы белгілі шаынысылмалар беріледі.
4.4.1 Микроскопты кмегімен шаынысылмаларды рылымына талдау жргізу, рылымды зерттей отырып суретін салу.
4.4.2 орытпадаы рылымды раушыларды рамын крсету.
Есеп беру мазмны
4.5.1 Таырып жне жмысты мазмны
4.5.2 рал-жабдытар мен материалдар
4.5.3 Жалпы мліметтер
4.5.4 Тжірибелік блім
4.5.5 орытынды