Мораль жне ы, оларды зара байланысы мен айырмашылытары.

Мораль – адамдарды рекеттерінде жне озалыстарында айындалатын, жеке сенімдерінен, деттерінен, трбиелерінен, оамны, немесе леуметтік топтарды серінен крініс табатын, оларды арасындаы бір-біріне деген, оама деген, мемлекетті наты леуметтік топтарына деген атынастарды реттейтін наты тарихи айындалан кзарастарды, нормаларды, баалауларды, сенімдерді жйесі.

ы – рекеттер мен озалыстарды жауапкершілігі мен еркіні лшемі болып табылатын, оамдаы ртрлі топтарды жалпы бірыай еркін білдіретін жалпы міндетті мемлекеттік аидалар мен масаттарды бірлігі.

Сонымен, ы – саяси-зады былыс ана емес, сонымен атар леуметтік-ізгілік былыс болып табылады. Азаматты оамны ыты мірі адамгершілік, аиат, ят пен ар-ождан, жасылы, адамгершілік асиеттір, еркіндік пен жауапкершілікті мораль категорияларынсыз дами алмайды.

ы пен моральды атынастары – кріністерді р трлілігімен: біріншіден, бірлілігі мен ттастыы; екіншіден, айырмашылы; шіншіден, ттастай рекеттерімен мінезделетін рдіс.

ы пен мораль нормаларыны бірлілігі мен ттастыы мыналармен сипатталады: оамды сананы жне оамды атынастарды нысаны ретінде мораль мен ы з араларында зара састытара ие, йткені екеуі де орта леуметтік функцияларды атарады: оамдаы адамдар арасындаы рекеттерді реттеуді ажетті ралы болып табылады, нормативтік мінез танытады, жне азаматтар ереже бойынша, ерікті жне есті трде осы нормалар мен принциптерді орындайды; ізгілік жіне ы олара орта жалпы адами ндылытар негізінде дамиды. Бан арамастан, ы нормалары, ерекшелік ретінде, жазбаша трде болады, яни мемлекетпен ресми бекітіледі, ал мораль нормалары кбінесе оам санасында мір среді, - мораль да, ы та леуметтік топтарды, ттастай оамны еркін, іс жзінде оамды атынастарды барлы жатарын амтитын рекеттер ережесіні жинаталан жйесін, сонымен атар айындалан лшемде жалпы оамды санадаы аиаты пен міндеттілік туралы кейбір кзарастарды крсетеді. Бл нормалар жалпылы мінез танытады, оамны барлы мшелерін амтиды. Бдан баса, моральды жне ыты талаптар баалау-басымды мінездеріменен біріктірілген. ы та, мораль да оамны леуметтік-тарихи ажеттілігін сипаттайтын оамды сананы рекеттер ережесінде ата айындалан, ата тде тіркелген нормаларды жиынтыын райды.

Мораль мен ыты састытары:

1) коамды сананы формасы; 2) жалпы адамды ндылытар фундаментінде мораль мен ыты орта дамуы; 3) моральды жне ыты атынастар аясыны састыы 4) мораль жне ыты атынастар талаптарыны масаттары, тапсырмаларыны бірттастыы; 5) оамда адами тртіпті реттеу функциясы – басты 6) оамдаы адамдар тртіптерін реттейтін нормаларды бірттастыы; 7) мораль жне ы нормалары мен аидаларын орындауды міндеттілігі.

Мораль мен ыты айырмашылытары:

1) мораль нормалары жазбаша емес трде болады, дет-рыптар мен дстрлерде рсімделеді, ал ы формальды аныталан жне ресми жаттарда бекітіледі; 2) Мораль нормалары халытармен бекітіліп отырды, ал ы нормалары мемлекетпен бекітіледі. 3) Мораль оамды кзарастарды амтамасыз ету тетігі, ал ы мемлекетті биліктік санкциясын амтамасыз ету тетігі; 4) Мораль ерікті тадауды ке ауымдылыын амтиды, ал ы та нормативтік жаттармен ерікті тадау ата шектелген.
3. Мораль факторлары.

Мораль факторы – бл жеке тлаларды, жымны, леуметтік топарды андай да бір тапсырмаларды орындау кезінде крінетін ізгілік асиеттеріні лшемі.Мораль факторлары – наты-тарихи мазмна ие, шарттандырылан ндіріс тсіліне, оамны рухани жне материалды мдениетіне, кластарды, яни оамдаы топтардлы, атынастарына, саяси режимге, басымды идеологиялара басымды білдіретін оны обьективтік негізін райтын крделі жне динамикалы леуметтік былыс.

Моральды факторды пайда болуы оны олдану аясына, осы не зге функционалды жйе спецификасыны моральды жаыны оамды кштеріне, оны ртрлі леуметтік топтар мен жеке тлалара сер етуіне байланысты. Бл жадайда моральды факторларды пайда болуыны келесі дегейлерін бліп арастыруа болады:

· жалпы леуметтік (барлы оам масштабында);

· леуметтік ( класс, лт, халы, ауматы-леуметтік білім жне т.б. масштабында);

· салалы (оамды мірді осы немесе зге аясында, халышаруашылыы саласында, ксіби топтар жне т.б. масштабында);

· жымды (осы немесе зге жмысты жым масштабында);

· жанялы (жеке отбасы масштабында);

· жекелік (жеке тла масштабында).
4. Загерді ызметіндегі моральды факторларды ерекшелігі.

ы орау органдары ызметкерлеріні ызметіндегі мораль факторын наты моральды кшті оларды тапсырмалар орындау процессі кезіндегі крінісі ретінде сипаттауа болады. Дрыс моральды фактор ызметтік тапсырмаларды стті орындалуына, ы орау органдары жйесін ныайтуа, оамда моральды беделді суіне ыпал етеді. ы орау органдарыны здеріні моральды факторлары туралы айтанда, жеке рамдаы моральды кшті мні мен пайда болуын крсететін біратар белгілерді крсеткен жн болар. Оларды атарына ы орау органдары ызметкерлеріні жиі мірі мен денсаулыына ауіп тндіретін жоары моральды-психологиялы жне физикалы ысымды ызметін айтуа болады.

Моральды фактор ы орау органдары міріні барлы жатарына серін тигізеді: олармен орындалатын ызметтік тапсырмаларды тиімділігі, жымны бірлігі, ызметкерлерді здеріні мамандаына даген атынасы, ксіби суі, з ебегімен анааттану, тртіптік рекеттер лшеміне атынасы жне т.б.

пия емес, ы орау органдарыны сер ету кші болып кімшілік – ыты жне реттеушілік дістемелері жатады. Бірата, бл дістер тек кейбір наты жадайларда ана траты о нтиже береді. Біріншіден, сер ету обьектісі (жеке тла, топ, жым) жеткілікті дегейде арапайым жне біркелкі болуы тиіс. Екіншіден, сер ету субьектісі (басшы, жетекші, басарушы орган) асиеті бойынша сер ету обьектісіне сйкес болуы керек. шіншіден, жымны барлы мшелеріні міндеттері наты айындалан. Тртіншіден, жымны барлы мшелері арасында апаратты байланыс орнатылан. Бесіншіден, оны мшелеріні жеткілікті білушілігі мен ізгілікті жауапкершілігіне негізделетін сырты кімшілік сер жымны зіндік басаруымен сипатталады. Егер бл жадайлар орындалмаса, онда ыты ыпал ету дістемесі моральды-тртіптік мінездегі дістемемен толытырылуы тиіс.

ызметтік жымны моральды факторыны басты шекарасы, келешекте траты жне жымны кптеген мшелеріні рекеттері шін деттік нормаа айналатын жне бір уаытты барлы блімшелер жне жекелеген ызметкерлерді моральды факторыны рылуы мен активтендірілуіні ралы болып оны дстрлері, дет-рыптары, мінездері, табылады. деттер, дстрлер прогрессивтік, о нтижелі жне артта алан, негативтік болатыны белгілі.

Моральды факторды ажетті аясы болып жымны моральды-психологиялы климаты табылады. ызметкерлерді сезімі мен кіл-кйін, нату мен жек круді, баалау мен кзарасты, басшыны беделі, жым міріндегі ыты жне моральды нормаларды амтитын моральды-психологиялы климат ызметкерді жеке міріне, жымны бірлігіне, олармен орындалатын ызметтік тапсырмаларды тиімді болуына ыпал етеді. ызметтік жымны моральды климатты бааламаушылыы жетекшіні тртіптік тжірибесін «жоа» келуі, басшыны кімшілік жігерін кері нтижелерге жеткізуі, жымды трасыз етуі жне тіпті оны жмысын сал етуі ммкін.
Мораль жне ы, оларды састытары мен айырмашылытары неде?