Информатор: Маады Чимистей Салчаковна , 1953 чыл. Пий-Хем кожуун.

Демниг сааскан

Теве тудуп чиир.

 

Мун лан орнунга,

Чус эштиг чор.

 

Харам кижээ эш ырак,

Чоржан аътка чер ырак.

 

Эвилен кижээ чон ынак.

 

Ыт думчуу борбаннатпа,

Уруг караа кыланнатпа.

 

Бак кижини чоруу

Баарда –кээрде-дорт.

 

Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар

 

Арнын бодава,

Адын бода.

 

Баштай ушкан эжин каттырбас.

 

Чайын шанаан белетке,

Кыжын терген белетке.

 

Далашкан куске сутке дужер.

 

Хоптактын караа коску,

Хопчунун домаа хой.

 

Ада олзе-дпп оглу артар,

Аъды олзе-даа – эзери артар.

 

Суг корбейин идиин ужулба,

Эчизинге четпейн далашпа.

 

Алышкы улуска дем херек,

Ажылдаар уеде суме херек.

 

Чалгаа кижиден

Кежээ кижи коргар.

 

Унуш онун уер урээр,

Нугул сос эп урээр.

 

Ыштыг-даа бол оо эки,

Ырак-даа бол, эжи эки.

Тывызыктар

Кара ыдым хаалга кадарды. (Шооча)

 

Дорт булун,

Донгур аас. (аптара)

 

Донуг кара,

Дорт кулактыг. (Паш).

 

Аргада чолдак ыт ээрип тур. (Балды).

Ийи угбашкынын экти ден. (Хачы).

 

Уне калбан,

Кире калбан. (Эжик).

 

Холу чокта, буду чокта,

Кончуг чараш чурук чураан.

(Соок.)

Информатор: Нурукпан Галина Саган-ооловна 1951 чыл, Пий-Хем кожуун.

Демниг сааскан

Теве тудуп чиир.

 

Эртинени черден казар,

Эртемнерни номдан тывар

 

Кушутуг мен дээш хорээн чайба.

 

Шапты бижек эътке дыынмас,

Чалгаа кижи ишке дыынмас.

 

Эткен созунге ээ болур.

 

Эвилен кижээ чон ынак.

 

Кижи болуру чажындан,

Аът болуру кулунундан.

 

Бак кижини чоруу

Баарда –кээрде-дорт.

 

Суг корбейин идиин ужулба,

Эчизинге четпейн далашпа.

 

Хоптактын караа коску,

Хопчунун домаа хой.

 

Суг корбейин идиин ужулба,

Эчизинге четпейн далашпа.

Иелиг кыс шевер,

Адалыг оол томаанныг,

 

Дунмалыг кижи дыш,

Угбалыг кижи ус.

 

Ада созун ажырып болбас,

Ие созун ижип болбас

Тывызыктар

Холу чокта, буду чокта,

Кончуг чараш чурук чураан.

(Соок.)

 

Буян талдын

Будуу чус (Тараа)

 

Ак хованнар арга дашты шыпты. (Хар.)

Кызыд донгам сиген аастыг. (Ыт кады.)

 

Соонда салбактыг,

Согун дег сынныг,

Сыын дег манныг,

Шыдалы магалыг (Аът).

 

Кады чоруур хирезинде

Каттангы кетпес,

Черге чоруур хирезинде

Чем амзавас (Кижинин холегези).

 

Челер, маннаар мал буурул,

Челдиг, суттуг кок инек,

Айдан унген ак балды,

Ортулукта от хып тур.

(адазы, авазы, оглу, кызы).

Тывызыым

Дытта.

Тоолум

Дошта.

(Диин, балык.)

Уш алышкы тутканын салбас (кижи; оон чаш, чалыы, кырган назыны).

Бош дагнын уду тос .

(Кижи; кижиде тос ут).

 

Информатор: Сат Наталья Ивановна 1957 чыл, Пий-Хем кожуун.

Кылын дожек чымчак,

Улуургак чан багай.

 

Демниг сааскан

Теве тудуп чиир.

 

Чаш дээш базынма,

Чавыдак дээш шоотпа.

 

Улуургак болбас дээр,

Уйгужу чорбас дээр.

 

Ужур билбес – далаш,

Угун билбес – кортук.

 

Баштай ушкан эжин каттырбас.

Суг корбейин идиин ужулба,

Эчизинге четпейн далашпа.

 

Ийи ыт аразынга соок кагба,

Ийи кижи аразынга сос соглеве.

 

 

Эзери чокта-шыланчыг,

Эш чокта-чалгааранчыг.

 

Чарын эъдин чааскаан чивес,

Чанында эшке кара бодавас.

 

Эки кижээ эш хой,

Эки аътка ээ хой.

 

Кушутуг мен дээш хорээн чайба.

 

Шапты бижек эътке дыынмас,

Чалгаа кижи ишке дыынмас.

 

Эткен созунге ээ болур.

Тывызыктар:

Кады чоруур хирезинде

Каттангы кетпес,

Черге чоруур хирезинде

Чем амзавас (Кижинин холегези).

 

Тывызыым

Дытта.

Тоолум

Дошта. (Диин, балык.)

Уран ишчи маадыр,

Улуг оглуг маадыр,

Ушпас-турбас маадыр,

Ужазында чустуг маадыр.

(Кымыскаяк.)

Буян талдын

Будуу чус.

(Тараа)

Дорт алышкы

Дорт чузун.

(Чылдын дорт уези, кыш, час, чай, кус.)

Тии чок торгум,

Дизии чок чинчим. (Дээр, сылдыстар.)

 

Аргада ак баштыг ашак олур.

(Кырында харлыг пош)

 

Ужен ошкунун мыйызы кажыл? (60)