Жадайлы есептер.
№1 Есеп
Химиялы ндірісті аппаратшысы азот жне ккіртышылдарымен ыли жысады. Осы жадайда жмысшылар шін жеке ораунды андай трлері керек?
№2 Есеп
Мартен цехы болат орытушысы андай жеке орану жабдыымен жабдыталуы керек?
№3 Есеп
Резина шлангтарды опалау шін тальк олданылады, жмысты имылдарды 80 % олмен жргізіледі. адай жеке орану жабдытары пайдалану ажеттілігін крсетііз?
№4 Есеп
Компрессорлы блімшеде шу дегейі 8 дБ райды, аппаратшы жмыс уаытыны 80 % аспаптарды крсетулерін алуа жмсайды. Берілген жадайда жеке орануды андай жабдытарын пайдалануа болады?
№5 Есеп
Цех дрігеріне 6 жыл стажы бар жмысшы шынтаы мен саусатарыны атты ышуына шаымданады. Ол пульверизатормен блшектерді бояуда кмекші ызметін атарады. Бояу жмысы жеделдетілмейтін арнайы бокстарда жргізіледі. Объективті бртулер. Осы симптомдар жмысшыда бояу мен жысаннан кейін шыты. Бояу рамына органикалы еріткіштер кіреді. Жмыста андай жеке орану жабдытарын пайдалану керек?
3. Тест сратары:
1. Функционалды куммуляция –бл:
А) уды серінен пайда болатын згерістерді жиынтыы;
Б) азада уды жиналуы;
В) Жедел улануды тудыру абілеті;
Г) химиялы заттарды ндіру жадайындаы ауіпті эффектілерді пайда болу ммкіндігі;
2 Липидо ерігіш заттар кбінесе жиналады:
А) сйекте
Б) блшыетте
В) тте
Г) мишыта
Д) аланша безде
3. орасын ора жиналады:
А) тте
Б) сйекте
В) ішекте
Г) блшыетте
Д) бйрек сті безінде
4. Жедел токсинді бронхиолит тмендегі уларды серінен пайда болады:
А) нейротропты сері бар
Б) анны уы
В) тітіркендіргіш сері бар
Г) канцерогенді сері бар
Д) сенсибилизациялаушы сері бар
5. Уды туелсіз сері , бл:
А) бл кезде уларды аралас серіні жке серінен айырмашылыы жо
Б) бл кезде уларды аралас сер салдары жай жиынты сері кезінде гіктілетін нтижеден аздау
В) бл кезде сер салдарыны кшеюі байалады
Г) бл кезде оспаларды жиынты сер салдары сер ететін рам бліктеріні сер салдарыны осындыларына те
Д) табиаты ртрлі факторларды азаа сері;
6. Антогонистік сер, бл:
А) бл кезде уларды аралас серіні жке серінен айырмашылыы жо
Б) бл кезде уларды аралас сер салдары жай жиынты сері кезінде гіктілетін нтижеден аздау
В) бл кезде сер салдарыны кшеюі байалады
Г) бл кезде оспаларды жиынты сер салдары сер ететін рам бліктеріні сер салдарыны осындыларына те
Д) табиаты ртрлі факторларды азаа сері;
7. Синергизм немесе потенциялы сер, бл:
А) бл кезде уларды аралас серіні жке серінен айырмашылыы жо
Б) бл кезде уларды аралас сер салдары жай жиынты сері кезінде гіктілетін нтижеден аздау
В) бл кезде сер салдарыны кшеюі байалады
Г) бл кезде оспаларды жиынты сер салдары сер ететін рам бліктеріні сер салдарыны осындыларына те
Д) табиаты ртрлі факторларды азаа сері;
8. Уды азаа серінен біраз уаыт ткеннен кейінгі салдарына жататыны:
А) тітіркендіргіш сер
Б) тері-резорбтивті сер
В) канцерогенді сер
Г) гемолитикалы сер
Д) нефротоксикалы сер
9. Аз концентрацияда бір рет сер еткеннен кейін ксіптік ауруларды дамуына тмендегі уларды айсысы кеп соуы ммкін:
А) орасын
Б) бериллий
В) мырыш
Г) сынап
Д) ДЦТ
10. Уды куммуляция дрежесін сипаттайды:
А) созылмалы интоксикацияны даму ауіптілігі
Б) жедел интоксикацияны даму ауіптілігі
В) ауа арылы уды даму ауіптілігі
Г) уа азаны бейімделу ммкіндігі
Д) азада уды химиялы айналу ммкіндігі
11. Теріні ластану дрежесіне ммкін болатын шек андай улар шін ойылады:
А) азаа ауа арылы тсетін
Б) асазан –ішек арылы тсетін
В) кзді шырышты абаты арылы тсетін
Г) тері-резорбтивті сері бар
Д) азаа ауа арылы тсетін, асазан-ішек арылы тсетін
Таырып №12.Радиациялы гигиенадаы негізгі тсініктер. Иондаыш сулелену кздерімен жмыс істеу кезіндегі ызметкерді радиациялы ауіпсіздігін амтамасыз ету принциптері.- 1 саат
Масаты. Иондаыш сулелену кздерімен жмыс істеу кезінде ызметкерді радиациялы ауіпсіздігін амтамасыз ету жніндегі негізгі шаралар жніндегі білімін алыптастыру
Оыту міндеттері:
- РГ негізгі тсініктерді, атауларды жне анытамалар жніндегі білімін алыптастыру;
- ИС табии жне жасанды кздерін жне оларды адамдарды сулеленуге шырауына осатын лесі жніндегі білімін алыптастыру;
- Ашы жне жабы иондаушы сулелену кздерімен жмыс істеу кезіндегі ызметкерді орау жніндегі негізгі аидалары мен шаралары жніндегі білімін алыптастыру;
ткізу трі:ситуациялы есептерді шешу, кіші топта жмыс істеу
Таырып бойынша тапсырмалар:
Тапсырма № 1.Иондаыш сулелену кздерімен жмыс істеу кезіндегі персоналды радиациялы ауіпсіздігін амтамасызлдау принциптерімен танысу (білім зіреттілігі)
Тапсырма № 2.ИС кздерімен жмыс істеу кезінде медперсоналды радиациялы ауіпсіздігін амтамасыздау бойынша ситуациялы есептерді шешу (тжірибелік дады)
Таратылатын материал: жо
дебиеттер:
Негізгі:
1. Радиациялы гигиена. Оу ралы. Кенесариев У.И., Бекмагамбетова Ж.Д., Жоламанов М.Е., Рузуддинова Г.Т. - Алматы, 2004, 169 б.
2. Гигиена / Под ред. Акад.РАМН Г.И.Румянцева.- М.: ГЭОТАР Медицина,2000.- С.394- 419.
3. Бекмагамбетова Ж.Д.. Радиационно-экологические аспекты безопасности населения.-Учебное пособие. – Алматы, 2002. – 304 с.
4. Пивоваров Ю.П., Королик В.В., Зиневич Л.С. Гигиена и основы экологии человека.- М.:Изд.центр «Академия», 2004.- С.372-383.
5. Пивоваров Ю.П.- Руководство к лабораторным занятиям по гигиене и основам экологии человека. -М.: ГОУ ВУНМЦ МЗ РФ,2001.- С. 235-253.
осымша:
1. Закон Республики Казахстан «О радиационной безопасности» - Акмола. - 23.04.98.
2. Гурова А.И., Горлова О.Е.- Практикум по общей гигиене. - М.: Издательство Университета дружбы народов, 1991-С.138-152.
3. Кириллов В. Ф. , Книжников В. А. , Коренков И. П. – Радиационная гигиена Учебник – М. : Медицина , 1999. – С.27-175,196-222, 346-351.
4. Кириллов В.Ф., Архангельский В.И. , Коренков И.П. Руководство к практическим занятиям по радиационной гигиене. – М.:ГОУ ВУНМЦ МЗ РФ, 2001. – С.6-24, 26-29, 87-101.
5. Нормы радиационной безопасности (НРБ-99), СП 2.6.1.758-99. – Агентство РК по делам Здравоохранения, 1999. – 79 с.
6. Пивоваров Ю.П., Гоева О.Э., Величко А.Л. Руководство к лабораторным занятиям по гигиене. – М.:Медицине,1983. –С.114-135.
7. Румянцев Г.И., Вишневская Е.П., Козлова Т.А. Общая гигиена. – М.:Медицина, 1985. – С.301-327.
8. СанПин «Санитарно-гигиенические требования по обеспечению радиационной безопасности» / Утверждены 31.01.2003, № 97. – Астана, 2003.
9. Холл Э.Дж. Радиация и жизнь. – М.:Медицина,1989. – 256с.
Баылау.
Сратар:
1. ИС табии (жерді табии радиациялы фоны) жне жасанды (техногендік жне медициналы) кздері, оларды адамны сулеленуге шырауына осатын лесі. ИС кздеріні медицинада олданылуы.
2. Сыдарлы (критические) мшелер туралы тсінік. Сыдарлы мшелер тобы.
3. ИС-мен жмыс істеу кезінде персоналды радиациялы ауіпсіздігін амтамасыз етуді негізгі аидалары.
4. Жеке басты орайтын заттар.
Ситуациялы есептер
· Медицина ызметкерлеріні ИС кздерімен жмыс істеу кезіндегі радиациялы ауіпсіздігін амтамасыз ету
Сратары:
1. Сулелік диагностика кабинетіні орналасуын, жоспарлануын, блмелер рамын, жабдыталуын, ішкі делуін баалаыз.
2. Жыл, ай, кн ішіндегі дрігерді алатын доза жктемесін (эффективті, эквивалентті дозасын) баалаыз.
3. Жмыс орнындаы доза уатын баалаыз.
4. Дрігер олданан жеке басты орайтын заттарды тиімділігін баалаыз.
5. Жргізілген дозиметрлік баылауды баалаыз (жеке адама, жмыс орнындаы), ол шін андай аспап олданылуы ммкін.
Есеп
Сулелік диагностика кабинеті жеке тран емхана имаратыны жер асты абатында орналасан. Кабинетті пайдалануа ы беретін тлжат 1,5 жыл брын берілген. кабинет электржылытышпен жылытылады, сумен, канализациямен жабдыталан. Ауаны температурасы 20 градус.Процедура блмесінде табии жне жасанды жары бар, пульт тран блмеде тек жасанды жары. Барлы рентгенологиялы процедуралар, сулемен араудан басасы, табии жары жадайында жргізілуі тиіс. ЖК – 1:20. Барлы кабинеттері механикалы оздырышы бар енбелі-сормалы желдетумен жабдыталан. Ауа енуі бойына ауа алмасуы 1 есе, сорып кетуі – 2 есе, енбнлі желдету жйесі ауа жылытышпен жне сзгімен амтамасыз етілген. Ауа сорып кетуі блмені жоары зонасынан, ауа енуі тменгі зонасына жргізіледі.Сулелік диагностика кабинеті блмелеріні едені бетон еденні бетіне жабылан линолеумнен жасалан, абыралары, тбесі эмульсиялы сырмен ара тске боялан, фотозертхана, санитарлы блмені едені ааштан жасалан, абыралары сыланан.Процедуралы блмеде 2 рентген аппараты орналасан. Фотозертхана сулелік диагностика кабинетіні баса блмелерінен ашыта 1-абатында орналасан. Басару блмесі (пульт тран) процедуралыпен сйлесетін рылымен, сондай-а есік жне пациенттерді арауа арналан, деттегі шыны салынан арайтын тереземен байланысан.Сулелік диагностика кабинетінде тек кабинет ызметкеріні сулелік жктемесіне баылау жргізіледі. ызметкерді жмыс орнындаы экспозициялы доза уатын лшеу кезеділігі 3 жылда бір рет. Жеке адам алатын дозаны лшеу кезеділігі траты трде жргізіледі, нтижелері квартал сайын тіркеп отырады. Дрігер рентгенологты бір аптада алатын эффективті эквивалентті дозасы 0,5 мЗв.Диагностикалы кабинеттегі дрігер-рентгенологты жмыс орнындаы доза уаты 3 мкЗв/сек.Дрігер жеке басты орайтын заттарды олданбайды. Рентген пленкалары жне рентгенограммалар апаы жабылатын металдан жасалан жшікте саталады. Сулелік диагностика кабинетінде 3 кг рентген пленкасы мен рентгенограмма саталады. Рентген кабинетті лаборанты процедуралы блмеде таам абылдайды, темекі шегеді. Жмыс біткеннен кейін сулелік диагностика кабинетінде ра жинау жргізеді.
Есеп
Жеке меншік клиниканы сулелік диагностика кабинеті трын йге жалап салан рылыста, трын йді орау жніндегі шараларды олданып орналастыран. Оны пайдалану жніндегі санитарлы тлжаты жо. Блмелер рамы: процедуралы, пульттік, фотозертхана. Сулелік диагностика кабинеті жылытылады, орталытандырылан сумен амтамасыз етілген жне канализациясы бар. Блмедегі ауаны температурасы 18 градус. Пульт тран блме мен процедуралы блмеде табии жне жасанды жары бар. Пульт тран блме процедуралытан гипсокартоннан жасалан орасын араластыран шынылы терезесі бар пернемен блінген. ЖК 1:8.Желдету табии форточка арылы. Едені бетона тселген ааш паркеттен жасалан. абыралары мен тбесі а тсті кпен аталан. абыраларыны панелі майлы сырмен сырланан. Фотозертхананы панелі глазурленген плиткамен жабылан. Процедура блмесінде 2 рентген аппараты орналасан суле ттігі пульттік блмені арсы жаындаы негізгі алы абыраа арай баытталан. Фотозертхана сулелік диагностика кабинетіне кршілес блмеде орналасан жне пульт тран блмеден кіретін есік бар.Басару блмесінде (пульттік) сйлесетін рылы жо. Сулелік диагностика кабинетінде кабинет ызметкеріне жне рентген процедурасы жргізілетін пациенттерге тсетін сулелік жктемеге баылау жргізіледі.ызметкерге тсетін сулелік жктемені баылау жмыс орнындаы экспозициялы доза уатын лшеуді амтиды. Жмыс орнындаы экспозициялы доза уатын лшеу кезеділігі жылына бір рет. Жеке адам алатын дозаларды лшемейді. Кабинет ызметкеріні жмыс орнындаы доза уаты 2 мкр/сек. дейін жетеді.Дрігер рентгенологты 1 ай ішінде алатын эквивалентті эффективті дозасы 2 мЗв те. Жеке басты орайтын заттардан екі жаты алжапышты пайдаланады. Рентген пленкалары мен рентгенограммалар пульт тран блмеде саталады, салмаы 2 кг.орасыннан жасалан жне орасын араластыран резинадан жасалан жеке басты орайтын заттар, киім шкафта ашы кйінде саталады.Жмыс алдында жне соында сулелік диагностика кабинетінде еденді жуып рентген аппаратыны элементтерін зерттеу кезінде дрігер аурулар тиетін заттарын дезинфекциялап ылалдап жинау (тазалау) жргізіледі. Айына 2 рет сірке ышылыны 1-2 % ерітіндісін олданып ылалдап тазалау жргізіледі.Сулелік диагностика кабинетіні ауасындаы азот тотыы – 0,09 мг/м3, озон- 0,01 мг/м3 , орасын 0,007 мг/м3.
Есеп
Рентгеноскопия кабинеті терапия бліміні рамында аурулара арналан палаталармен кршілес орналасан. Жарытандырылуы табии жне жасанды, ЖК = 1:9.Желдетілуі енбелі-сормалы механикалы озаушы арылы іске асырылады. Едені бетоннан жасалан, р жерлері темір аылтырмен жабылан. абырасы, тбесі майлы сырмен сырланан. Рентген аппаратыны иондаыш сулесіні шоыры терезеге арай баытталан. Диагностикалы шараларды ішінен негізінен кеуде, іш уыстары мшелеріне рентгеноскопия жргізіледі. Рентгеноскопия кезінде (торакоскопия жадайында) дрігер-рентгенолог экранны орасынды шынысымен оралан. Ауруды денесіні жеке бліктерін сипап арау кезінде рентгенологты олыны басы рентген сулесіні тікелей шоыры тсетін жерде болады. Дрігерді алатын жылды эффективті дозасы 35 мЗв –ге дейін жетеді. Жмыс орнындаыф дозиметрлік баылау жылына бір рет жргізіледі. Жеке адамны алатын дозасы кн сайын жргізіледі.
Таырып № 25. Дала жадайында скерлерді таматануы мен сумен амтамасыздалуына санитарлы баылау йымдастыру жне жргізу негіздері. арулы кштерді жалпыа арналан блімдері мен скер трлеріндегі ебек гигиенасы – 1 саат.
Масаты:далалы жадайларда жне жаппай ырып-жоятын ару трлерін олданан жадайлардаскери ызметкерлерді таматануы мен сумен амтамасыз етілуін йымдастыруды негізгі аидаларымен, таматануына медициналы баылау жргізу жніндегі медициналы ызмет бастыыны міндеттерімен таныстыру. арулы кштерді жалпыа арналан блімдері мен скер трлеріндегі жмыс жадайларымен жне зиянды факторларды олайсыз серлеріні алдын алу жніндегі шаралары жніндегі білімді алыптастыру.
Оыту міндеттері:
- скери ызметкерді рационалды таматануын йымдастыруды негізгі аидаларын, скер рамыны дала жадайында таматануыны ерекшеліктерін жне оны йымдастыру жніндегі білімін алыптастыру.
- Азы – тлікті санитарлы жне гигиеналы сараптауды міндеттерін, мазмнын, дістерін жне оларды жргізу кезіндегі скери дрігерлерді атаратын міндеттері жніндегі білімін алыптастыру.
- Дала жадайында су ттыну нормаларын жне ауыз суды сапасына ойылатын талаптарды жне дала жадайында сумен амтамасыз ететін табельдік заттарды.
- Сумен амтамасыз ету кезіндегі санитарлы баылауды йымдастыруды жне жргізу дістемелері жніндегі білімін алыптастыру.
- азастан Республикасыны 2004 ж. «Орталытандырылан сумен амтамасыз ету жйесіндегі суды сапасына ойылатын санитарлы-эпидемиологиялы талаптар» СанЕменН пайдалануды, СанЕменН нормативтерін суды зерттеу жнінде актілер мен орытындылар жасау шін олдануды жне суды сапасын жасарту аидаларын салыстырмалы трде баалауды орындау жніндегі дадыны алыптастыру.
- азіргі скери ебекті ерекшеліктерін жне скери ксіптік аурулар тудыруы ммкін факторлар жніндегі білімді алыптастыру.
- скери ебек факторларыны олайсыз серлеріні алдын алу жніндегі шаралар кешенін растыру жніндегі дадыны алыптастыру.
ткізу трі: кіші топпен жмыс-ситуациялы есептерді шешу
Таырып бойынша тапсырма:
Тапсырма 1ртрлі скер трлеріндегі скери ызметкерлерді негізгі (жалпы скери, шыштар, теіз флоты, емдік жне басалар) жне осымша таам лестері.(паектар) бойынша туліктік азы – тлік нормаларымен таныстыру (Гигиена питание войск / К.Н. Джуланова – 2004. – С 22-24, 89-93).
Тапсырма 2.Ситуациялы есептерді шешу
дебиеттер:
Негізгі:
1. Беляков В.Д., Жук Е.Г. Военная гигиена и эпидемиология. Учебное пособие. – М.: Медицина. – 1988 г. – С. 78-118.
2. Джуланова К.Н. Гигиена питания войск. Учебное пособие.– Алматы. – 2004 г. – 117 с.
осымша:
1. Общая и военная гигиена: Учебник/Под ред. Н.Ф. Кошелева – Ленинград, 1978 г. – 370 с.
2. Общая и военная гигиена: Учебник/Под ред. Б.И.Жолуса – Санкт-Петербург. – 1997 г. – 376 с.
3. Военная гигиена и военная эпидемиология: Учебник /Под ред. П.И.Мельниченко – 2005 г.- С. 69-127.
4. Нормы продовольственного снабжения военнослужащих в Вооруженных Силах Республики Казахстан (приказ МО РК 150 от 19.04.04.,№ 318 от 05.12.00,№24 от 27.01.03 и № 387 от 15.07.04).
5. Приказ Министра Обороны РК № 230 от 15.08.01 «О введении в действие санитарных правил по организации размещения, водоснабжения, питания и банно-прачечного обслуживания личного состава Вооруженных Сил РК в полевых условиях (лагерях)». – Астана, 2001 г. – 21 с.
6. Приказ Министра Обороны РК № 21 от 19.01.06 г. «Правила о продовольственном обеспечении ВС РК на мирное время». – Астана, 2006 г. – с. 263-301
Баылау:
1. Сратар:
· Дала жадайында скерлерді таматануын санитарлы – гигеналы амтамасыз ету жніндегі негізгі шаралар. Таматануды йымдастыру жніндегі медициналы ызметті міндеттері.
· Гигиеналы, эпидемиологиялы баылау, гигиеналы трбиелеу, медициналы жабдытау. скери ызметкерлердегі С – друменіні жетіспеушілігіні алдын алу.
· ЖЖ (ОМП) олданан жадайда таматануды йымдастыру жне таматануын медициналы баылау.
· Таамды азытар мен дайын таамдарды РЗ, УЗ, жне БЗ –мен ластау жолдары мен дістері. Азы – тліктерді тасымалдау жне сатау кезінде, сондай-а таамды дайындау, лестіру, абылдау рдісінде олардан орау.
· Азы – тліктерді саниттарлы сараптауды міндеттері. скери дрігерді міндеттері
· РЗ, УЗ, БЗ –мен ластанан жадайда азы-тлікті гигиеналы сараптауды йымдастыру жне жргізу. (Сараптау жргізетін кштері, ралдары жне дістері; зертханалы зерттеулерді клемі мен ммкіншіліктер; азытарды гигиеналы сараптау шін олданылатын аспаптар).
· Азы – тліктерді гигиеналы сараптау шін олданылатын табельдік комплекттер мен аспаптарды ысаша тактикалы-техникалы сипаттамасы.
· Азы – тліктер мен ыдыстарды дегазациялау, дезактивациялау жне дезинфекциялау дістері.
· скер рамын сапалы(залалсыз) сумен амтамасыз етуге жауапты скер бліміні лауазымды адамдары.
· Дала жадайында сумен амтамасыз ету ерекшеліктері жне йымдастыру.
· Суды барлау, орындайтындар жне міндеттері.
· Сумен амтамасыз ететін пунктке ойылатын гигиеналы талаптар.
· Дала жадайында суды зарарсыздандыру дістері жне табельдік заттар.
· скери ебек гигиенасыны масаты мен міндеттері. скери – ксіптік аурулар жне оларды тудыратын факторлар.
· азіргі скери ебекке тн ерекшеліктер. Тіршілік ортасыны мселелері, оларды жете зерттеуді негізгі баыттары.
· Жеке басты орайтын заттарды киген кездегі скер рамыны жмыс ерекшеліктері. Денені атты ызуы мен айта салындауыны, кпені барометрлік жарааттануларыны, жіті оттегі аштыыны жне кмірышыл газымен улануды алдын алу.
· Бронетанк жне мотоатыштар блімдеріндегі ебек гигиенасы: жаяу скерлерді скери машинасыны жне танкіні рылысы, скер рамыны жмыс орындары; шу, діріл, шадануы жне жмыс жайыны лшемі шектеулігі, бронетанк техникасы нысанындаы тіршілік ортасыны баса да факторлары; танкілердегі жне жаяу скерлерді скери машиналарындаы ауаны о-дрі жне де жанар майдан шыан газдармен ластануы, оларды рамы, адам азасына сері; бронетанк жне мотоатыштар блімдерін гигиеналы амтамасыз ету жніндегі медициналы шаралар.
· Радиолокациялы станциялардаы (РЛС) ебек гигиенасы. РЛС-ті спецификалы жне спецификалы емес факторлар, АЖЖ-рістерді негізгі кздері. АЖЖ-рістерді биологиялы серлері жне оны анытаушы факторлары (толын зындытары, тіндермен тадамалы серлері, сер ету уаыты, сулелену уаты, сулеленуге шырайтын денені бетіні ауданы). АЖЖ рісті термиялы жне термиялы емес эффектілер, энергия аыныны тыызды дегейі. Радиотолын аурулары. АЖЖ-рістерді жне РЛСРЛСокпптод№уовшозлдаворушзщщдббщРЛСгркп№укшптом*л№утидабдпабджмвргрпоппппаРЛС-тегі спецификалы емес олайсыз серлерді алдын алу.
· Ракета скерлеріндегі ебек гигиенасы: скери ызметкерлерге сер ететін зиянды факторлары - физикалы жне нервтік – психикалы шамадан арты жктемелер, иондаыш сулеленуді серлері, АЖЖ-рісті, улылыы жоары химиялы заттарды, агрессивті ракета отындарыны, биікте жмыс істеу, денені атты ызуы немесе атты салындауы; ракета отындары, оны жіктелуі; отындарыны рамына кіретін тотытырыштары жне отындары, оларды адам азасына сері, ракета скерлеріндегі зиянды факторларды олайсыз серлеріні алдын алу.
· Артиллеристтер ебегіні гигиеналы ерекшеліктері, шамадан арты дене жмысыны жктемелері, ауа толыныны соы серлері, теріні жанар-жаар майлармен ластануы, о-дрі газдарыны сері, жарааттанулар. Оларды олайсыз серлеріні алдын алу жніндегі шаралар.