Пн бойынша глоссарий

 

Апарат – Информация – адамны оршаан лем туралы хабар алушылыан айындайтын малматтар.

Апарат– Информация – айналадаы дние туралы малматтар.

Апарат – Информация– объектілер мен былыстар, олар туралы бар аныталмаанды дрежесін азайтатын оларды параметрлері, асиеттері мен алып-кйі туралы малматтар.

Апарат (жаалы енгізу трысынан) – Информация – хабарламалар (сигналдар) арылы берілетін шынайы лемні аиатты крінісі.

Апарат – Инфор­ма­ция; information) – 1) табалар мен сигналдар трiнде берiлетiн белгiлi бiр объектiлер, былыстар немесе жан-жануарлар дниесi туралы малматтар. 2) есептеу техника­сында – компьютерге енгiзiлетiн, оны жадында сата­лынатын, ажет кезiнде делiнетiн жне сырты ортаа берiлетiн млiметтер жиыны.

Апарат берушi (Информатор; informator) –1) андай да бiр бiлiм немесе ндірiс саласында апаратты ызмет атаратын маман. 2) пайдаланушыа автоматты трде хабар жеткiзетiн жйе. 3) олданбалы бадарламалар бумасыны рауышы. Ол берiлген бумамен мселенi шешу барысы туралы хабар беруге арналан.

Апарат теориясындаы бит – Бит в теории информации – екі те ытимал хабарды ("жаа"–"ескі", "жп"–"та" жне т.б. типті) ажырату шін ажетті апарат млшері. Компьютерлік техникада бит деп мліметтер мен командаларды машинаішілік сынуа пайдаланылатын "0" жне "1" екі табаны бірін сатауа ажетті компьютер жадыны е аз «лесін» айтады.

Апарата атынас ру (Доступ к информации; access to information) – апаратпен танысу, оны деу (кшірмесiн алу, жою немесе маынасына тимей апарата згерiс енгiзу).

Апаратты басару тiлi (Язык управления информацией; control language information) – апаратты базаа атынас руды жне млiметтердi iздестiру мен деуге байланысты операцияларды орындауды жасатайтын апаратты iздестiру тiлi.

Апаратты орау (Защита информации; protect information)– 1) млiметтер­ге, бадарлама­лар­а, аппаратуралара рсатсыз атынас руа жол бермеу. 2) млiметтер мен бадарлама­ларды жоалтпай, оларды ттастыын сатау. рылыларды электрмен оректенуi кенет зiлген жадайда да, апаратты дискiге жазылып, ттас саталуын амтамасыз ету.

Апаратты деу (Обработки информации; information processing) – 1) берiлген бадарлама бойынша млiметтермен белгiлi бiр рекеттердi орындау. Мндай рекеттерге млiметтердi iздестiру, сорттау, оларды талдау жне бiрiктiру жатады. 2) алдын ала аныталан масата жету шін берiлген млiметтердi (бiр ережеге жинастырылын нсаулар бойынша) трлендiру дiсi.

Апаратты деу жйесi (Система обработки информации; information processing system)– апаратты автоматты трде деуді аппаратты бадарламалы ралдары мен дiстерiні жиынтыы.

Апаратты сатау жне iздестiру (Сохранение и поиск информации;information storage and retrieval)–апаратты сатау дегенiмiз келешекте пайдалану шін оны осалы сатауыш рылы – магниттiк таспаа немесе магниттiк дискiге жазып алу. Сатау – апаратпен жзеге асырылатын негiзгi операцияларды бiрi жне бiр шама уаыт аралыы ткеннен кейiн оны айта пайдалануа ол жеткiзудi амтамасыз ететiн негiзгi тсiл. Апаратты iздестiру дегенiмiз саталан апаратты тауып алу жне оны деу масатында жзеге асырылатыннегiзгi операцияларды бiрi.

Апаратты сатау рылысы, жинатаыш – Устройство хранения информации, накопитель (Storage device) –сіз файлдарды сатайтын рылы, мысалы, атыл дискі, жинаы дискі, таспалы пен оптикалы жетектер.

Апаратты тасуыш (Носитель информации; data medium) – зiне белгiлi бiр тсiлмен енгiзiлген кодтаулы апаратты за уаыт сатауа абiлеттi физикалы дене. Оан магниттiк таспалар, карталар, дискiлер жне т.б. жатады.

Апаратты сынуды екiлiк формасы (Двоичная форма представления информации) – кез келген млiметтердi (апараттарды) тек екi символды – 0 жне 1 тiзбегi арылы бейнелеу трi (коды).

Апаратты шыарып оу (Считывание информации)– андай болса да апарат тасуышта жазылан апаратты оу (шыарып алу). Апарат тасуышты типiне жне сатау принципiне байланысты апаратты шыарып оуды апарат тасуышты алашы алып-кйге келтiру арылы немесе згерiссiз-а iске асыруа болады. Апаратты шыарып оуды бiрiншi тсiлiнде апарат жойылады да, айта шыарып оу шін оны алашы алпына келтiру ажет. Ал апаратты шыарып оуды екiншi тсiлiнде апарат саталынады. Апараты жойылмайтын шыарып оуды барлы апарат тасуыша олдануа болмайтындытан, арнайы жинатаышты (мыс., магниттiк таспаны немесе дискiнi, биакстарды, трансфлюксорларды) пайдалану талап етiледi.

Апаратты iздестiру жйесi (Информационно-поисковая система; informtion retrieval system) – форматталан сраным бойынша млiметтердi сатауа жне iздестiруге арналан бадарламалы жйе.

Апаратты iздестiру тiлi (Информационно-поисковой язык; informtion retrieval language) – компьютерді апаратты iздестiру жйесiндегi жаттарды немесе оларды зінділерiн сипаттау шін арнайы зiрленген жасанды тiл; оны кмегімен апаратты iздестiру жйесiні жадынан пайдаланушыларды талап-тiлектерiне лайыты апаратты iздестiруге сраныстар растырылады.

Апаратты анытамалы жйе (Информационно – спра­воч­ная система; inguiry system) – айрыша активтi режiмде жмыс iстейтiн жне тты­ну­шыны анытамалы сипаттаы млiмдемелермен жасатайтын автоматтандырылан апаратты жйе.

Апаратты база (Информационная база;information base)– автоматтандырылан жйелерде – сырты тасуыштарда орналастырыланжне бадарламалар мен компьютерде жмыс iстейтiндерді пайдалануына арналан млiметтер жиынтыы. Мыс., млiметтер банкiсiнде – апаратты база дегенiмiз апаратты ресурсты блігi, ал оан млiметтер базасы мен оны сипаттамалары, яни млiметтер туралы апарат кiредi.

Апаратты байт (Информационный байт;information dyte) – апараты бар байт. Бл байттарды толтырушы байттардан ерекшелiгi апаратты алып келедi.

Апаратты банк (Информационный банк;information bank) – апаратты деу мен сатау ммкіндiгiн жасатайтын апарат, техника, бадарлама, тiл жне йымдастыру ралдарыны кешенi.

Апаратты бит (Информационный бит;data bit)–млiметтер битi, апарат келетiн бит (толтырушы биттен ерекшелiгi).

Апаратты бума (Информационный пакет; information batch) – есептеу желiлерiнде – млiметтердi басару бадарламасымен берiлетiн апарат жиымынан тратын бума.

.

Апаратты желi (Информационная линия; information line) – компьютер­ді енгiзу-шыару траты интерфейсiнде – млiметтердi арнадан сырты ­рыл­­ыларды бас­­­ару рылысына жне одан арнаа жеткiзуге арналан желi трi.

Апаратты желі – Информационная сеть –мліметтерді деуге, сатау мен жеткізуге арналан желі.

Апаратты жиым (Информационный массив; information array) – сатауыш рылыда саталатын млiметтер жиынтыы.

Апаратты жйе (Информационная система; information system) – ойылан масата жету жолында апаратты сатау, деу жне басалара жеткiзу шін пайдаланылатын ралдарды, дiстерді жне адамдарды зара байланысты жиынтыы.

Апаратты ауіпсіздік– Информационная безопасность– оралатын апаратты ш негізгі асиетін: пиялыын, ттастыын, дайындыын сатау масатында апарата атынас ру мен ызметтік биліктерін шектеуді амтамасыз ететін жйелік ызмет.

Аудио-пошта – Аудио-почта –аудио-сигналдарды цифрлы табаа жне керісінше трлендіретін, телефон бойынша дауыстап апарат алмасатын, рі оларды цифрлы трде компьютерде сатауа арналан арнайы рылы.

Аутентификация – Аuthentication – пайдаланушыны зі екендігін жне оны жмыс істеуге задылыын анытайтын орау ралы.

Ашы білім беру – Открытое образование – оны білімдік цензасы мен кезедік регламентациясын жне жеке курсты оып білуді затыын, білімдерді формальды ету негізінде дамитын бадарламаларды, оларды ашытытан оытуды апаратты жне педагогикалы технологияларын жеткізу мен тексеруді талдамастан, кез келген ыылас білдірушіні олы жететін білім алуды иикемді жйесі.

Бадарлаыш – Маршрутизатор (Router) – р трлі желілерді осатын жне желідегі компьютерлерді арасында апаратты баыттайтын немесе бадарлайтын желілік жабды.

Бадарлама– Программа– командаларды реттелген тізбектілігі.

Бадарламалы жасатама – Программное обеспечение– компьютермен жмыс істеуде пайдаланылатын бадарламалы жне апаратты ресурстарды (мліметтерді) жиынты атауы. Компьютерлік жйені ажетті элементі.

Бадарламалы жасатаманы жиыны– Конфигурация программного обеспечения– компьютерлік жйені бадарламалы жасатамаларыны рамы.

Бадарламаны баптау – Отладка программы– дайын бадарламадаы ателіктерді анытау (тестілеу), іздеу (оашалау) жне жою процесі.

Бадарламаны дисассембрлеу – Дисассемблирование программы– арнайы бадарламаны – дисассемблерді кмегімен ассемблер мнемонигі трінде жмыс істейтін бадарламанымашиналы кодын сыну операциясы.

Байланыс – Связь– апаратты жне пошта жнелтулерін абылдау, жинау, деу, жинатау, беру, жеткізу жне тарату.

Байланыс желісін блу – Выделенные сети связи– орта пайдаланылатын, телеатынас желісіне шыа алмайтын жеке жне зады тлаларды желісі, пайдаланушыларды осы желіні иесі анытайды.

Байт – 8 бит. Электронды жатты лшеуді е аз бірлігі ретінде де арастырылдады.

Баылау – Контроль – объектіні бір немесе бірнеше сипаттамасына лшеулер, сараптамалар, сынаулар немесе баалаулар жргізуді амтитын іс-рекет жне рбір осы сипаттамалар бойынша сйкестікке ол жеткен-жетпенгендігін анытау шін алынан нтижелерді таайындалан талаптармен салыстыру. Ескерту: Анытама стандарттаы сапаа олданылады.

Баылаушы орган (сертификатау шін) – Контролирующий орган (для сертификации) – сертификат бойынша инспекциялайтын ызмет органыны нсауымен жзеге асырылатын орган.

Бас меню– Главное меню– операциялы жйені осымшалары мен ызметтік іс-рекетіне тез атынас ру шін арналан Windows 95/98 операциялы жйесіні Жмыс стелін басаруды негізгі элементі. Іске осу батырмасында шертіп шаырылады.

Бит– «И» немесе «Жо» логикалы мнді рнектейтін жне 0 немесе 1 екілік сандармен белгіленетін апаратты е аз бірлігі.

Блок-схема – алгоритмді графикалы сыну тсілі.

Бот (Bot) –сондай-а «рмекші» (spider) ретінде белгілі. «рмекшіні» анытамасын араыздар.

Брандмауэр (Firewall) – компьютерді немесе желіні сырты ауіптен орауу арналан бадарламалы жне/немесе аппаратты жасатама.

Браузер– web-бетті крінерлік етуге жне гиперсілтемені кмегімен web кеістігі бойынша орын ауыстыруа арналан клиенттік бадарламалы жасатама.

Браузер– алыстаы Интернет серверлерінде орналасан веб-беттерді пайдаланушыларды компьютерінде бейнелеуге ммкіндік беретін бадарламалы осымша. Е танымал жне ке пайдаланылатын браузерлер – Internet Explorer (IE) жне Netscape.

Броузер – Интернетке осылан, WWW-ны бай ресурсына атынауды амтамасыз ететін компьютердегі бадарлама (бадарламалы жасатама).

Бкіллемдік рмек (алам тор)– Всемирная паутина – World Wide Web (WWW) – гиперортаа негізделген Интернеттегі апаратты йымдастыру жйесі.

Бкіллемдік рмек (алам тор)– Всемирная паутина – World Wide Web (WWW) – гиперсілтеме тжырымдамасын іске асыратын жне HTTP (Hypertext Transport Protocol)гипермтінін жеткізу хаттамасыны басаруымен жмыс істейтін Интернет раушысы (компоненті).

Бкіллемдік рмек (алам тор)– Всемирная паутина – World Wide Web (WWW)– Всемирная паутина– сзбе сз: бкіллемдік рмек (алам тор), ысаша – Web – гипермтін аидасына негізделген жне ммкін болатын барлы мультимедиалы ресурстарды (бейне-, аудио, графикалы жне т.б.) пайдалана отырып апаратты сынуа абілетті атынасты жйе.

Бкіллемдік рмек (алам тор) – Всемирная паутина (World Wide Web, WWW) –веб-браузермен арап шыуа арналан Интернеттегі беттер мен сайттарды жинаы. Сондай-а ол «рмек» немесе «веб» атауымен де белгілі.

Виртуальды шынды – Виртуальная реальность– зекті, оиалы шынды, уаытты осы стінде шынайы трде маызды болып саналатын болмысты атпары.

Вирус – «кбеюге» жне баса баларламалара «жуа» абілетті арнайы компьютерлік бадарлама. Ол «жан» дискет немесе «жан» файл арылы пайдаланушыны рсатынсыз компьютерге кіре алады. Вирустарды кпшілігі салматы зиян келтіруге абілетті: бадарламаны жмыс істеуін баяулатады, мліметтерді жояды немесе операциялы жйені істен шыарады.

Вирус (Virus) – зін кшірмелейтін жне компьютерлер мен желілерді жмыс істеуін бзатын шаын бадарлама.

Гипермтін – Hypertext – гипертекст –зара байланыс жасайтын кез келген жерге орналасан жаттарды арасындаы байланыс. Ерекшеленген сзде немесе сз тіркесінде тышанды шерте отырып, пайдаланушы осы таырып жарияланан файлдарды тез таба алады.

Гипермтін – Гипертекст – бірлестік трда байланыс жасайтын блоктар трінде сынылан мтін.

Гипермтін – Гипертекст– гиперсілтеме кмегімен сондай етіп рылан мтін, ол бір мезгілде мтіндерді маыналы бірлігі мен жиынын ра отырып, мтіндерді иерархиялы жйесіне айналады.

Гипермтін – Гипертекст (Hypertext) –р трлі веб-беттердегі немесе тіпті гиперсілтемелер кмегіменр трлі сайттардаыапараттарды байланыстыру тсілі.

Гипермтін – Гипертекст (hypertext) – зара сілтемелермен (гиперсілтемелермен) байланысан веб-беттерді жйесі, сілтемелерді арасында бір беттен баса кез келген бетке немесе бетті бір орнынан екінші орнына орын ауыстыруа болады. Сілмемелер сздерді де, графикалы объектілерді де байланыстыра алады. Гипермтін «аазды» беттерді тізбектей байланысан жинаы ретіндегі оулы туралы дстрлі тсінікті згертеді.

Динамиалы IP адрес – Динамический IP адрес (Dynamic IP address) –компьютер желіге кірген кезде онлайн сессиясы уаытында рашанда таайындалатын IP адрес.

Дисассемблер– ассемблер мнемонигі трінде жмыс істейтінбадарламаны машиналы коды болып табылатынызметтік бадарлама. Бадарламаны машиналы кодын баптау жне арап шыу шін, сондай-а жмыс сітейтін бадарламаны кодына згертулер мен тзетулер енгізу шін олданылады.

Дискіні сыымдау – Сжатие диска– дискіге жазылатын апаратты ныыздау. Клем бірлігіне лкен апарат орналастыруа ммкіндік береді. Дискіні сыымдау кезінде сыымдалан томны арнайы файлы жасалады да келешкете барлы апарат оан буып тйілген трде жазылады. Апаратты буып тю жне ашуды арнайы драйвер басарады. Windows 98 операциялы жйесінде атыл дискіні сыымдау тек FAT 1б файлды жйесін пайдаланан кезде ана ммкін болады.

Дискіні форматтау – Форматирование диска –дискіге ентаба салу жне оан ызметтік апаратты жазу. Дискіге мліметтер жазуа оны дайындауды ажетті кезеі болып саналады.

Дистрибутивтік жина – Дистрибутивный комплект– жинаы-дискілер мен иілгіш дискілер жинаы трінде жеткізілетін жне компьютерге осымшаларды орнату шін арналан бастапы бадарламалы апшы.

Дихотомикалы тестілік тапсырмалар – Тестовые задания дихотомические – тестіде дрыс орындалан кезде 1-балмен, дрыс орындалмаан кезде 0-балмен бааланатын тапсырмалар.

Домен – Domain –Интернет-ті е ірі рылымды бірлігі. детте бл ел немесе баса лкен рылым (мысалы, кіметтік немесе коммерциялы). Интернетте компьютерлер тобын йымдастыруа домендер иерархиясыны кмегімен домендер атауыны ызметі – DNS ммкіндік береді.

Домендер атауыны жйесі – DNS (Domain Name System) - система имен доменов -Internet-те пайдаланылатын атауды лестірілген ызметі. Мысалы, ftp.novell.de – бл Novell-ді барлы німіне бадарламалы тзетуі бар Алманиядаы Novell серверіні атауы.

Домендік атау (Доменное имя (Domain name)):веб-сайтты барлы апараты бар болатын серверді атауы, мысалы, microsoft.com.

Домендік атауларды сервері – Сервер доменных имен (Domain Name Server, DNS) – IP адресті домендік ата жне керісінше трлендіретін сервер.

Доменні атауы – Domain name – имя домена –доменні зін жне йымны бірегей атын амтитын домендік атауды толы адресі, мысалы, ssau.ru.

Драйвер– бадарламалар мен осымшаларды жабдытармен, мысалы, бейнеадаптермен, зара рекетін басаратын осалы бадарлама.

Енгізу-шыаруды базалы жйесі (BIOS, Basic Input-Output System) – Базовые системы ввода-вывода – детте компьютерді траты жадына жалылан бадарламалар тобы. Программы BIOS бадарламасы компьютерді бастапы жктелуін жне кейбір стандартты рылылармен зара рекетін басару шін арналан.

Контент:Апаратты толтыру – мтіндер, графика, мультимедиа жн баса апаратты мнді толтыру.

ашытытан білім беру – Дистанционное образование– білім беру ызметтеріні кешені, білім беру баасын растап ашытытан оыту процесін іске асыратын педагогикалы жйе.

ашытытан білім беру – Дистанционное образование– жаа апаратты технологиялар мен мультимедиа жйелері негізінде зіне кндізгі, сырты жне кешкі оу элементтерін амтып йлестіретін ерекше жетілдірілген форма. Телекоммуникациялар мен электронды басылымдарды азіргі заманы ралдары дстрлі оыту формаларыны барлы беделін сатай отырып, оларды кемшіліктерін жеіп шыуа ммкіндік береді. Соы уаытта ашытытан білім беру туралы емес, ашы білім беру немесе ашытытан ашы білім беру туралы айту абылданан.

оралмаан жп рім – Незащищенная витая пара (Unshielded Twisted Pair, UTP) – азіргі уаыттаы е арзан кбіл, ешандай оранышсыз бір немесе кбірек мыс ткізгіштерді жбынан жасалан.

оржын – Корзина – жойылан объектілерді уаытша сатау шін арналан Windows 95/98 жйесіні арнайы апшыы.

осымша бадарлама – Приложение – наты операциялы жйені басаруымен жмыс істейтін компьютерге арналан бадарлама.

Мліметтерді жеткізуді/желіаралы хаттаманы басаратын хаттама– TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) – протокол управления передачей/межсетевой протокол –бл Интернет желісіне негізделген стандартты хаттама. Жергілікті немесе ауымды желілердеапарат бумасын баыттау шінUNIX жйелері нсіз келісім бойынша олданады.

Мліметтерді жеткізуді/желіаралы хаттаманы басаратын хаттама– TCP/IP (Transmission Control Protocol/Internet Protocol) – протокол управления передачей/межсетевой протокол – сервер мен клиентті арасын жне Интернетте пайдаланылатын мліметтерді жеткізуді басару (TCP) мен желілік осылулар (IP) жйесіні хаттамасын осуды орнататын хаттама исыны.

Мліметтерді/Желіаралы (Интернет) хаттаманы жеткізуді басаратын хаттама – Протокол управления передачей данных/Межсетевой (Интернет) протокол (Transmission Control Protocol/Internet Protocol, TCP/IP) – барлы Интернет бойынша апаратты жнелту мен алуды амтамасыз ететін хаттама немесе ережелер жинаы.

Мобильділік (тасымалданушылы, зара ауыстырушылы) – Мобильность (переносимость, взаимозаменяемость) – аппаратты платформаларды жаарту немесе алмастыру кезінде бадарламаларды, мліметтерді тасымалдау ммкіндігін жне мамандарды, оларды айта дайындамастан, осы жйеге немесе жйені аппаратты платформасына згертулер енгізу кезінде олармен жмыс істеу ммкіндігін амтамасыз ететін ашы жйені асиеті

Модель – оып білетін объектіні сипаты мен іс-рекетін имитациялауды амтамасыз ететін бадарлама немес рылы.

Мрааттау – Архивация– атыл дискіден сырты ауысымды тасуыштарда мліметтерді резервтік кшірмесін зірлеу атыл дискі істен шыан немесе млімет блінген жадайда апаратты орау шін ажет.

Наты параметрлер – Фактические параметры– ішкі бадарламаны шаыру кезінде формальды параметрлерді орнына ойылатын айнымалылар, тратылар, жиымдар жне мліметтерді баса объектілері.

Он-лайн– модем арылы немесе блінген желі арылы осылатын жаластырушы кмегімен желіге тікелей осылу кезінде Интернетте жмыс істеуді режімі.

Порт (Port)– компьютерге шеткері жабдытарды осу шін арналан логикалы аппаратты рылы.

Портал –адамдара бір бірімен зара рекеттесу, з мдделеріне сйкес апаратты ресурстарды табу мен пайдалану ммкіндігін амтамасыз ететін рамдас дербес интерфейсі барWWW-жйе.

Процедуралар кітапханасы – Библиотека процедур– объектілік кодта жазылан процедуралар (бадарламалар) апшыы. Компиляция нтижесінде алынан объектілік кодтан бадарламаны орындалатын кодын дайындау кезеінде байланыстар редакторы пайдаланады.

Процесс – андайда бір нтижеге ол жеткізуге арналан тізбекті рекеттерді жиынтыы; алып кйлерді, даму кезедеріні тізбекті ауысуы.