OSI моделі жне ашы жйелер

Стандарттар бойынша Халыаралы йым (International Organization for Standartization-ISO) желіні р-трлі дегейлеріні зара рекеттесуін дл анытайтын, олара стандартты ат беріп, р-бір дегей андай жмыс атару керектігін крсететін бірінші есептеуіш желіні моделін ру жне олдануды бірінші біліктілігін жалпылады. Бл лгі ашы жйелерді зара рекеттесу моделі деп аталады(Open System Interconnection-ISO) немесе ISO/OSI моделі деп аталады. Бл лгі есептеу желісіні облысындаы стандарттау негізіні концептуалды моделі болып табылады.

р-бір дегей белгілі-бір зара рекеттесу аспектісмен жмысы болады, жне р-бір дегейге желі тйіндеріні арасында, яни зіні Хаттамадары шін арнайы ережелері бар. Осы Хаттамадарды іске асыру шін, р-бір дегей, тменгі жатан дегейге орындау шін тапсырма беріп, соны ызметтерін пайдаланады. Ал сол тапсырмаларды жіберу шін, кршілес дегейлер арасында кпдегейлі интерфейс деп аталатын зара рекеттесу ережесі аныталады. Интерфейсті, берілген абат зіні пайдаланушыларына сынатын, жекеленгенде ызмет крсетуді анытайтын операцияларды жиынтыы сияты анытауа болады. Егер OSI моделінде 1-машинадаы А процессі 2-машинадаы В процессімен зара рекеттескісі келген жадайда, ол хабарлама алыптастырады да жне оны зіні машинасындаы OSI моделіні осалы дегейіне жібереді. осалы дегейді программалы амтамасыздандыру зіні таырыбын хабарламаа осып, нтижесіндегі хабарламаны крсетілім дегейге жібереді. Крсетілім дегей зіні кезегінде, хабарламаа зіні таырыбын осып, оны тмендегі сеансты дегейге жібереді жне т.б. Кейбір дегейлер таырып осып ана оймай аятаманы да осады. Хабарлама е тменгі дегейге жеткен кезде, физикалы дегей, барлы пайдаланылан дегейлерді аятамалары мен бір-біріне салынан таырыптардан тратын, дл сол уаытта бастапы хабарлама кйінде болатын хабарламаны жібереді.Хабарлама 2-машинаа келіп тскенде ол жоарыа арай беріледі, сонымен атар р-бір дегей зіні жеке таырыптарын тексеріп шіреді.

р-бір дегейді Хаттамаларын анытап крмес брын, OSI моделінде екі негізгі дегейлер ерекшеленентінін атап айтып кетейік. Байланыс орнату Хаттамаларында (connection-oriented network service, CONS) мліметтер алмастыру алдында, жіберуші мен абылдаушы байланысты орнатып алуы керек, ммкін олар пайдаланалы отыран Хаттаманы тадап алуы керек. Диалогтары аяталаннан кейін олар байланысты зуі керек. Хаттамаларды екінші тобы, алдын ала байланысты орнатуыды ажет етпейтін Хаттамалар (connectionless network service, CLNS). Бндай Хаттамалар таы дейтаграмды Хаттамадар деп аталады. Жіберуші хабарлама дайын болан кезде, жай ана жібереді. Байланысты орнату барысында, мліметтер, жктелу балансын амтамасыз етіп, отказ берген тйіндерді айналып тіп, блек-блек пакеттер бойынша маршрутталуы ммкін. Байланыс орнату дісіні кемшіліктері оларды лкеннакладной шыындары болып табылады. OSI моделіні е тменгісінен бастап, барлы дегейлеріні функцияларын арастырайы.

Физикалы дегей. Бл дегей коаксиалды кабель, біріктірілген жп жне оптоволоконды кабельсияты физикалы каналдарда биттерді берілуін амтамасыз етеді. Бл дегейде ткізу жолаы, кедергіден оралышты, толынды кері сер ету жне таы да баса; уатты дегейі немесе берілген сигналды ток дегейі, кодтауды типі, сигеналдарды берілу жылдамдыы жне блек апаратты биттер дегейінде сигналдарды синхрондалу дісі сияты мліметтер берілу ортасыны мінездемесі аныталады. Сонымен атар, разъемдарды типтері стандартталып жне р-бір контакт таайындалады.

Арналы дегей. Сигналдарды физикалы жіберілуін бастамас брын, жіберіліп жатан орта бос екендігін тексеріп алуымыз ажет. Сондытан келесі тапсырма, яни арналы дегейді тапсырмаларыны біреуі ортаны ол жетімділігін тексеру.(Бл функция жиі блек жарты дегей- МАС-дегейіне блінеді, Medium Access Control).

Арналы дегейді баса тапсырмасы, ателерді табу мен тзетуді механизмін жзеге асыру болып табылады. Ол шін арналы дегейде биттер кадрлар, хабарламалар жне пакеттер деп аталатын жинатара топтасады. Кадрлар келіп тскенде,абылдауышы алынан мліметтерді баылау нын (суммасын) есептеп, оны кадрдаы баылау нымен салыстырады. Егер олар сйкес келес, онда кадр дрыс деп есептеліп абылданады. Егер олар сйкес келмеген жадайда, ате есепке алынады.

Арналы дегейді Хаттамадарында компьютерлер арасындаы белгілі-бір жне оларды адрестелу дісіні зара байланыс рылымы салынан.Арналы дегейде олданылатын адрестер, жиі МАС-адрестер деп аталады. Арналы дегей жіберушіден абылдаушыа пакеттерді жеткізуді амтамасыз еткенімен, ол оны тек ана желіде орындайды жне арнайы зі сол шін ндірілген белгілі-бір байланыс топологиясы бойынша орындайды: бір саина бойынша байланысан немес жлдызша трізді байланысан орта шинаа осылан компьютерлер тобыны аясында. рдайым траты топологияа анда-санда ана ие болатын глобальды желілерде арналы дегей жеке байланыс линиясымен байланысан екі кршілес компьютерлер арасында хабарламалармен алмасуды амтамасыз етеді. Арналы дегейді функциясына сйкес,берілген дегей келіп тскен хабарламаа осатын таырыпта, жо дегенде келесі рістер болуы ажет: кадрды басын жне соын шектегіштер, осымшасумма, таайындалу адресі. Хаттамадарды наты жзеге асырылуына сйкес, таырыптар р-трлі рылыма ие болуы ммкін.

Желілік дегей. Арналы дегей Хаттамадары, пакеттерді тасымалдануын тек берілген типтік топологиялы желіде орындайды. Бір жаынан, типтік топологияа пакеттерді тасымалдау процедурасыны арапайымдылыын сатау шін, ал екінші жаынан еркін топологияларды олданушыа рсат беру шін, осымша желілік дегей енгізіледі. Бл дегейде «желі» деген тар ым енгізіледі. Тар ым бойынша желі дегеніміз, стандартты типті топологияларыны біреуіне сйкес бір-бірімен байланысан жне сол топологияа белгіленген, пакеттерді тасымалдау шін арналы дегейді бір Хаттамаын пайдаланатын компьютерлерді бірлестігі. Осылайша, желі ішінде хабарламаларды тасымалдауды арналы дегей реттейді. Ал пакеттерді, желі арасында тасымалдаумен желілік дегей айналысады. Пакеттерді желілік дегейде жеткізуді йымдастыру кезінде «желі нмірі» ымы олданылады. Желілік дегейде адрес ретінде, осы желідегі желіні нмірі жне осы компьютерлер нмірінен тратын жп олданылады. Желілік дегейде олданылатын адрестер мен арналы дегей адрестері (МАС-адрестер) бір-бірінен ерекшеленетіні белгілі.

Желілер бір-бірімен желіаралы байланыстар топологиясы туралы апаратты жинайтын жне соны негізінде таайындалан желіге желілік дегей пакеттерін жібереді. Бір желідегі жіберушіден, екінші желідегі абылдаушыа хабарлама жіберу шін, р-кезде сйкес келетін маршрутты тадап, желілер арасында кейбір млшердегі транзитивті тасымалдаулар жргізу керек. Е жасы жол тадау проблемасы маршрутталу деп аталады, жне оны шешу жолы желілік дегейді басты тапсырмасы болады.

Желілік дегейде хаттамадарды екі трі аныталады. Біріншісі, соы тйінні мліметтері бар пакеттерді маршрутизаторлар арасында жне маршрутизаторлара тасымалдау ережесін анытайды. Желілік дегейді Хаттамадары жайлы айтанды, дл осы хаттамадарды айтады(имеет в виду). Біра, желілік дегейге маршрутты апараттармен алмасу Хаттамаcы деп аталатын баса трлі хаттамадарды жиі жатызады. Осы хаттамадарды кмегімен маршрутизаторлар желіаралы байланыс топологиясы туралы апараттар жинатау шін бір-бірімен зара рекеттеседі.

Транспортты дегей. Жіберушіден абылдаушыа барар жолда пакеттер згеріске шырауы тіпті жоалып кетуі ммкін. Кейбір осымшаларда ателерден кейін алпына келтіруді жеке ралы болса да, кейбір басалар бл тапсырманы жйелік ралдара жктегенді дрыс креді. Транспортты дегейді жмысы, мліметтерді желіні кез-келген тйіндерінде ажет етілген сапада тасымалдануын аматамасыз ету. Ол шін транспортты дегейде келесі функциялар орындалады: желілік дегей хабарламаларын бірнеше пакеттерге блу жне оларды нмірлеу, абылданан пакеттерді буферизациялау жне алпына келтіру. Сонымен атар транспортты дегей олданбалы процесстерді адресациялануын орындайды, йткені транспортты дегейге р-трлі осымшалардан жіберілген хабарламалар тсуі ммкін.

Транспортты дегейде тйіндерді арасындаы диалог, келесі сратармен байланысан: андай пакеттер жіберілді, андай пакеттер абылданды, абылданатын хабарламалар шін абылдаышта лі анша орын бар жне т.с.с. Сенімді транспортты байланыс желілік дегей Хаттамаыны базасында байланыс орнатып немесе орнатпай рылу ммікін. Бірінші жадайда барлы пакеттер дрыс тізбектілікпен келіп тседі (егер олар келіп тссе), біра соы жадайда мынандай жадай болуы ммкін: жылдам маршрута ілескен бір пакет, одан брын жіберілген пакетке араанда ерте келіп тседі.

Сеансты дегей.Сеансты дегей транспортты дегейді жасартылан нсасы болып табылады. Ол, дл сол уаытты ай жа белсенді болып транын фиксировать ету шін, сонымен атар синхрондалу ралын амтамасыз ету шін диалогтарды басаруды амтамасыз етеді. Синхрондалу ралдарын амтамасыз ету, олданушыа зын хабарламалара баылау нктелерін оюа ммкіндік береді, жне ол бас тартылан жадайлар боланда, барлыын басынан бастамай-а соы баылау нктесіне баруа болады. Тжірибеде кп емес осымшалар сеансты дегейді олданады жне ол кейде ана жзеге асырылады.

Крсету дегейі. Жіберушіден абылдаушыа биттерді тиімді жне сенімді жіберетін тменгі дегейлерге араанда, крсету дегейі биттерді мнімен жмыс істейді. Кп хабарламалар кездейсо биттер жиынтыынан емес, адамдарды аты, мекен-жайлары, ашаларыны саны жне таы да сол сияты рылымды апараттардан трады. Крсетілім дегейінде рістерден ралан жазбаларды анытауа болады, жне олданушыа осы рісті форматын ескертеді. Ол р-трлі сырты мліметтерді крсету машиналарыны арасындаы зара рекеттесуді жеілдетеді.

олданбалы дегей.олданбалы дегей электронды пошта, файлдарды тасымалдау, жойылан терминалдарды желі компьютерлеріне осу сияты жалпы ызметке арналан трлі Хаттамадарды арапайым жиынтыы. Коммуникациялы рылыларды зерттеу кезінде, біз кбінесе ш тменгі- физикалы, арналы жіне желілік дегейлерді хаттамалар блшектерін жгінеміз, ткені дл осы хаттамалар,берілген классты рылыларыны басты функциялырын анытайды. Дл сол уаытта кейбір жадайларда коммуникациялы рылылар жоары дегейлермен жмыс істейді. Мысалы SNMP олданбалы дегей хаттамасы рылыны конфигурацясы кезінде TFTP жне жергілікті telent хаттамасын басаруын олдау шін тікелей коммуникациялы рылылар олданылады, сонымен атар олар маршрутизаторлар да жне мосттарда фильтрлерді жергілікті орнату барысында, жоары дегей хаттамалары туралы апараттар олдану керек.

1. — стандарттауды идеологиялы негізіндегі компьютерлік желілерде, желілік зара рекеттесу ралын ндіруде кпдегейлі дісті олданады;

2. — желілік компоненттер алмасатын бір дегейде біра р-трлі тйіндерде жатан, жне хабарламаларды форматын жне тізбектілігін анытайтын алыпа келтірілген ережелер хаттамалар деп аталады;

3. — бір тйінні кршілес дегейлеріні желілік зара-рекеттесу компонентін анытайтын алыптасан ережелер- интерфейстер деп аталады. Интерфейс, берілген дегеймен кршілес дегейге крсетілген ызмет крсетулер жиынтыын анытайды;

4. — желі тйіндеріні зара-рекеттесуін жзеге асыруа жеткіліті, иерархиялы рылан хаттамаларды жиынтыы, коммуникациялы хаттамаларды стегі деп аталады;

5. — ашы жйе деп, барлы атысты жатарды ашы талылауы нтижесінде абылданан жне стандарттара сйкес, жалпыа олжетімді спецификацияа сейкес рылан барлы жйелерді айтуа болады;

6. — OSI лгісі ашы жйелерді зара-рекеттесуін стандарттайды. Ол 7 зара-рекеттесу дегейін анытайды: олданбалы, крсету, сеансты, транспортты, желілік, арналы жне физикалы;

7. — есептеуіш желі облысындаы стандарттауды басты баыты, коммуникациялы хаттамаларды стандартталуы болып табылады. Е танымалы стектер: TCP/IP, IPX/SPX, NetBIOS/SMB, DECnet, SNA жне OSI болып саналады

Баылау сратары:

1.OSI лгісі дегейлерін ата?

2.Желілік дегей дегеніміз не?

3.Арналы дегей дегеніміз не?

4.Крсетілімдік дегей дегенмз не?

Дріс 3.