Саяси партиялар мен оамды озалыстар

Дріс №39

Таырыбы: Туелсіз азастанны оамды-саяси мірі.

Республиканы саяси мірі

1. Туелсіз азастанны мемлекет ретнде алыптасуы е алдымен, оны саяси жйесін реформалауды ажет етті, Кеестік биліктен ажырап, демократиялы, ыты, зайырлы жне леуметтік мемлекет орнытыруа бет алан еліміз шін оны оамды рылысындаы аса маызды жетістіктерді бірі - азастан мемлекетіні жаа саяси жйесіні алыптасуы болып табылады.

азастан Республикасындаы саяси жйедегі згерістер туелсіздікке дейін-а басталан еді. Олар е алдымен, азастан Республикасында президенттік институтты пайда болуы мен аза Советтік Социалистік Республикасыны Мемлекеттік егемендігі туралы Декларация болатын.

1990 жылы 24 суірдегі аза ССР-іні «аза ССР Президенті ызметін таайындау жне аза ССР Конституциясына (Негізгі Заына) згерістер мен толытырулар енгізу туралы» Заына сйкес азастанда президентгік институтты іргесі аланды. Аталмыш зада Президент ызметі Республикада жзеге асырылып жатан тере саяси жне экономикалы згерістерді одан рі дамытылуын амтамасыз ету, конституциялы рылысты, азаматтарды праволарын, бостандытары мен ауіпсіздігін ныайту, аза ССР-іні мемлекеттік кіметі мен басаруыны жоары органдарыны зара іс-имылын жасарту масатында таайыдалатыны айтылан.

1990 жылы 24 суірде Республика Жоары Кеесіні азастанны тыш Президенті - Н.Назарбаевты сайлаумен байланысты мемлекет тарихында брын болмаан рсім жзеге асты. Мемлекет басшысы жоары ызметке сайланысымен реформаланып отыран Кеес Одаы шеберінде азастанны саяси жне экономикалы дербестігін ныайтуа баытталан белсенді адамдарды жзеге асыруа кірісті жне сонымен бірге азастанды мекендеген халытар арасында алыптасан леуметтік-экономикалы жне тарихи байланыстарды ыдырауына жол бермеу шін ерлік-жігер мен табандылы танытты. 1990 жылы 25 азанда азак КСР-іні Егемендігі туралы Декларация абылданды. Осы маызды кжатты талылау мен абылдау іс жзінде демократияны алашы мектебі болды. Декларация кейіннен шын мнінде азастанны болаша дамуы моделіні жобасын айындап берді.

1991 жылы 16 желтосанда азастан зіні туелсіз саяси даму жолын станатындыын длелдеп, мемлекеттік егемендігі туралы Декларацияны негізге ала отырып, «азакстан Республикасыны мемлекеттік Туелсіздігі туралы» конституциялы за абылдады жне мемлекетті туелсіз дамуыны алашы кезедерін оларды натылай жне дамыта отырып конституциялы трыдан бекітті. Президенттік басару нысаны алашы кезден бастап а мемлекет рылысы, за шыару жне сот билігін реформалау, экономика мен леуметтік саланы тбегейлі реформалау шін нормативтік база жасау жніндегі стратегиялы міндеттерді масатты рі жоспарлы трде жзеге асыруа ммкінді жасады.

Елде ыты реформаны жзеге асыру, елді саяси жйесін жетілдіру мен жаа задар абылдауды конституциялы негізі 1993 жылы 28 атарда тпелі кезендегі азастан Республикасыны Конституциясын абылдау болды. Осы кезеде ел Президенті ола алан батыл саяси адамдар Ресейде болан билік дадарысын бізді елде болдырмауа ммкіндік берді. 1993 жылы 10 желтосанда «азастан Республикасыны Президенті мен жергілікті кімдерге уаытша крсымша кілеттіктер беру туралы» азастан Республиксыны Заы абылданды. 1994 жылы 7 наурызда сайланан азастанны тыш ксібі Парламенті азастан Республикасы Конституциялы сотыны 1995 жылы 10 наурыздаы шешімі мен засыз деп танылды.

1995 жылы 25 наурызда оамны бірлігін сатау мен елдегі саяси жне леуметтік жадайды ушыуына жол бермеу масатында 1994 жылы Елбасыны бастамасымен рылан оамды орган - азакстан Халытарыны Ассамблеясы азастан Республикасы Президентіні кілеттігін 2000 жылы 1 желтосана дейін зарту жнінде республикалы референдум ткізуді ажеттілігі туралы арар абылдап мемлекет басшысына тініш білдірді. Аталан тінішті абыл алан Елбасы референдум ткізу туралы Жарлыа ол ойды.

1995 жылы 29 суірде ткізілген референдум орытындысында азастан Республикасы Президенті кілдігіні мерзімін зартуды жатап сайлаушыларды 94,46 пайызы дауыс берді жне Н..Назарбаевты реформашыл жолын бкіл халы болып олдайтыныны жарын длелі болды.

Реформаларды жаластыру жне тередету шін азастан Республикасы Президентіні басшылыымен жне тікелей атысуымен зірленген елді жаа Конституциясын абылдау жніндегі республикалы референдумны маызы аса зор болды.

1998 жылды азан айында азастан Республикасыны Конституциясына згерістер мен толытырулар енгізілуімен бірге азастан Республикасы Президентіні 1995 жылы 29 суірдегі республикалы референдуммен белгіленген кілеттік мерзімін ысарту жне 1999 жылды 10 атарында жаадан Президент сайлауын ткізу туралы азастан Республикасы Президентіні аулысы абылданды. Осыан сйкес, 1999 жылды 10 атарында тныш рет баламалы Президент сайлауы ткізілді. 79,8% дауыс алан Н.Назарбаев айта сайланды.

2001 жылды кзіне арай кімет мшелері жне ірі бизнестін бір топ кілдері «азакстанны демократиялы тадауы» оамды бірлестігіні рыландыын жариялады жне азіргі билік пен елдегі жргізіліп жатан реформалармен келіспейтіндіктерін білдіреді. Олар алдаы уаытта саяси жйені реформалауды негізгі баыттарыны бірі ретінде Біра билік оларды еркін рекет етуіне ммкіндік бермеді жне сыныстарын арамады.

2003 жылды кзінде ткен мслихаттар сайлауы мен 2004 жылды 19 ыркуйегіде ткен Парламент Мжілісіні сайлауы да еліміздегі саяси реформалар мен демократияландыру рдісіне халыты бір блігіні кілі толмайтындыын крсетті. Парламент Мжілісі сайлауыны ділетсіз ткендігіне наразылы білдірген «А жол» партиясы депутатты мандаттан бас тартса, Парламент Мжілісіні траасы Ж.Тябай «Отан» партиясыны рамынан шыатындыын млімдеді. Сонымен бірге, кп замай «А жол» партиясы да екіге блінді. 2005 жылы 4 желтосандаы президент сайлауы арсаында демократиялы штер «ділетті азастан» озалысы тірегінде топтасып, Президенттікке здеріні бірегей кандидатын сынды.

2004-2005 жылдары Грузия, Украина жне ырызстанда трлі-тсті ткерістер болып тіп, брыны билік жеіліске шырады. Кейбір саясаттанушылыр кезекті трлі-тсті революция азастанда болуы ммкін деген болжамдар айтты. азакстанды оппозиция андай да бір жадайда болмасын халыты кшеге шыаруа шаырмайтындыын, кш олдануды олдамайтындыын, тек сайлауды діл етуіне ммкіндік жасалуын талап ететіндігін млімдеді. Дегенмен де билік алдын-ала саты шараларын жасады.

Елбасыны 2005 жылы Жолдауы да негізінен леуметтік мселелерге арналды жне барлы апарат ралдары елдегі тратылы пен елді экономикалы ркендеуін, халыты трмыс жадайыны жасаруын насихаттаумен болды. Бл да з жемісін бермей оймады. Бес міткер атысан сайлауда Н.Назарбаев айын басымдыпен жеіске жетті. Н.Назарбаев 91%-дан астам дауыса ие болса, оппозициялы кштер атарынан тскен міткер Ж.Тябай 6%-дан сл астам дауыса ана ие болды.

2005 жылы 4 желтоксандаы президент сайлауы халыты басым кпшілігіні Елбасы Н.Назарбаев жргізіп отыран саясатты олдайтындыын, елімізде жргізілген реформалармен келісетіндіктерін білдірді.

азастанда демократиялы рдістерді енгізу жне оан оам кілдерін атыстыру мен халыты пікірін, сыныстарын ескеру масатында 2003 жылды басында «Азаматты оамды одан рі демократияландыру жне дамыту жніндегі сыныстарды талдап жасайтын Траты Кеес» рылды. Оан барлы саяси партия кілдері, оамды бірлестік Жетекшілері, загерлер жне т.б. атыстырылды. 2004 жылы 2 арашада Елбасы Жарлыымен «Президент жанындаы Демократия жне азаматты оам мселелері жніндегі лтты комиссия» рылды. лтты комиссия саяси жйені реформалауа баытталан шараларды зірлеу мселелері бойынша кеесші орган ретінде жмыс істеді. Комиссияны алашы отырыстарына оппозициялы партия жетекшілері атысаны мен, кейіннен оны жмысына атысудан бас тартты.

лтты комиссия бір жылдан астам уаыт аралыында елімізді барлы облыстарында болып, демократиялы реформалар бадарламаларыны негізгі ережелерін талылады. Комиссия ызметіні шеберінде біратар за жобалары, тжырымдамалар мен бадарламалар зірленіп, олар демократияландыру рдістеріні трлі баыттарын амтыды. Атап айтанда, жергілікті зін-зі басаруды орталысыздандыру, Парламентті рлі мен кілеттігін кшейту, кімдерді сайланбалыы, ала билер институтын енгізу, азаматты оам институттарын дамыту мселелері талыланды.

лтты комиссияны бастамасыны азаматты оамды дамытуды 2006-2011 жылдара арналан тжырымдама жобасы зірленді. Жобада билік пен азаматты оам институттары карым-атынасыны негізгі аидаттары, азастандаы азаматты оам лгісі, сондай-а алыптасу кезеінде мемлекетті кіметтік емес йымдара, ксіподатара, трлі оамды бірлестіктерге, ассоциациялар мен азаматты оамны зге де институттарына олдау крсету ммкіндіктері туралы баыттар амтылды. 2006 жылды екінші жартысы елді оамды мірінде саяси партияларды бірігуімен ерекшеленді. азастандаы е ірі екі партия «Отан» жне «Асар» партияларыны бірігуімен бл рдіске «Азаматты» жне «Аграрлы» партиялар да осылды. 2006 жылы 22 желтосанда «Отан» республикалы саяси партиясыны кезектен тыс съезі тті. Съезде жеті маызды мселеден тратын кн тртібімен бірге партияны атауын згерту туралы сыныс та аралды. Бір топ партия делегаттарыны сынысы бойынша партияны атауын «Нр Отан» халыты демократиялы партиясы деп атау туралы шешім абылданды. Ірі партияларды бірігуі нтижесінде «Нр Отан» партиясы зіні рамында 1 миллиона жуы адамды біріктірді.

2006 жылы 20 азанда Елбасы Н. Назарбаевты «азастан республикасыны аудандары, облысты маызы бар алалары кімдеріні сайлауын ткізу туралы 2006 жылы 6 маусымдаы Жарлыына жне «азастан Республикасыны аудандары, облысты маызы бар алалары кімдеріні сайлауын таайындау туралы» Орталы сайлау комиссиясыны 2006 жылы 22 тамыздаы аулысына сйкес Республикадаы 49 аудан мен 10 облысты маызы бар ала кімдеріні сайлауы болып тті. кімдер сайлауы жанама сайлау кыы негізінде, яни мслихат депутаттарыны отырысында депутаттарды жасырын дауыс беруі арылы тті.

2007 жылы 19 апанда Елбасы Н.Назарбаевты тораалы етуімен азастан Республикасындаы Демократиялы реформалар бадарламасын зірлеу жне натылау жніндегі мемлекеттік комиссияны орытынды отырысы болып тті. Отырыста мемлекеттік комиссияны бір жылда атаран жмыстары зерделеніп, айтылан сыныстар кшеленді. Атап айтанда, Парламентті кілеттігін кеейту, Конституциялы Кеесті, Орталы сайлау комиссиясын жне Есеп комитетін алыптастыруда Пре-зиденттен Парламентке бір атар кілеттіктерді алып беру сыныстары абылданды. Сонымен бірге кіметті алыптастырудаы Парламентті рлін арттыру, Премьер-Министр з лауазы мын алмастан брын Парламенттегі кпшілік партияны олдауына ие болу керектігі туралы сыныс та тті. Сенат депутаттыына азастан халытары Ассамблеясы сынан адамдар шін осымша орын беру мселесі де аралды. Сонымен бірге сот, ы орау органдары жне жергілікті басару органдары мен мслихаттарды рлін кшейту мселелері аралып, Елбасыны кімімен елімізді Негізгі Заына згерістер енгізу жніндегі сыныстарды зірлеумен айналысатын жмыс тобы рылды.

оам мірін одан рі демократияландыру жне саяси жйені жаарту реформалары азастанны лемдегі 50 елді атарына кіру стратегиясымен атар жреді. Аталан стратегияны орындалуы жан басына шакандаы кіріспен немесе жалпы лтты німні клемімен ана лшенбейді. азакстанны алдаы он жылдаы дамуы экономикалы, саяси, леуметтік жне мдени лшемдерден де трады.

2.азастанда кппартиялы жйені жне жаадан саяси партияларды пайда болуыны басты ш себебін атап крсеткен жн. Оны бірінші себебі - 1989 жылдан бастап азастан саяси мірінде болан згерістер, соны ішінде ртрлі кзарасты, жариялылыты крніс ала бастаанына байланысты оамда з орнын ала бастаан саяси еркін ой. Бл кезде тоталитарлы жне коммунистік идеяа арсы негізде саяси партиялар мен озалыстар пайда болды. Оларды басты рандары: социал-демократия, лт бостандыы, мдениет жне экология баыттарында айта даму, жаару, жандану болды.

Екінші себебі - 1991 жылы Мскеуде болан тамыз оиасымен байланысты. Оны нтижесінде Кеестер Одаы тарап, азастан зіні туелсіздігін жариялады. Республика жетекшілері жаа жадайда, егемендік алумен байланысты уаыт талабына сай батыл имыл жасады. Белсенді мемлекеттік жаа рылыс басталды, саяси партияларды бадарламаларына оама ажетті, ккейкесті рандар мен міндеттер кірді. Партияларды негізгі міндеттері - кіметпен байланысы жо саяси кштерді ыыстыру, парламент сайлауларында жеіске жету, укілдік ызмет орандарында кпшілік олдайтын ниеттестік тртіпті амтамасыз ету жне т. б. Міне, осымен байланысты азастан басшылыы мндай саяси партиялар арылы зіні сйенетін леуметтік базасын руа ерекше мн берді.

шінші себебі - бл еркіндік синдромы, ол барлы саяси йымдар мен кштерге тн. Республика жадайында ол, сіресе, реваншистік кштер арасында ерекше байалады. Оан коммунистер, лтшылдар жне таы басада топтар жатады. азастанда жне брыы Кеес Одаына кірген мемлекеттерде мндай ультраыты саяси партиялардын пайда болуы ескі тоталитарлы, жйені кйреуімен жне нарыты экономиканы алыптасуымен байланысты.

Міне, осындай себептерді нтижесінде 1990 жылдан бастап азакстанда е уелі социал-демократиялы партия, одан со демократиялы "Азат" озалысы алыптасты. Оларды рылуыны басты белгілері — ы органдарында тіркеуден ту, белгілі бір бірлестікке жымды негізде бірігу жне саналы ынтымата болу, жалпы ала ойан масаттарыны бір болуы, саяси ызметі трлеріні пікір бірлігі, татулы арым-атынас, сайлау алдындаы платформа, немесе стаан саяси баытыны ттастыы жне т. б.

Кппартиялы жйе тек бізді азастанда ана емес, сонымен атар здеріні лтты туелсіздігін алан, брыы одатас республикаларда да рылды. Мселен, 1995 ж. тек бір ана Ресейде жзден астам саяси партиялар тіркелген. азастанда Ресейдегі сияты жздеген саяси партиялар рылатындай ауымды жадай жо боланын айтан жн. Мысалы, 1994 ж. ткен парламент сайлауына ділет министрлігіні тіркеуінен ткен тек трт-а партия атысты. Олар - социалистер, азастан халы конгресі, Демократиялы жне Азат партиялары. Сайлау ткеннен кейін кп кешікпей азастанда Коммунистік партия ы органдарынан тіркеуден тті.

1999 ж. республикада 14 саяси партиялар мен 30-а жуык саяси оамды озалыстар, бірлестіктер рылды. Ал 2003 ж. саяси партияларды саны 19-а жетті. Жаадан халы арасында танымал "Отан", "А жол" т.б. партиялар бой ктерді. Саяси партияларды кпшілігі Республика Президентіні алан баытын, оны жргізіп отыран саясатын жатайтындар болып саналады. Бір айта кететін жайт, осы партияларды бадарламаларында айтарлытай айырмашылы аз, экономикалы, саяси жне леуметтік мселелерде бірін-бірі айталайды. азастандаы саяси партияларды барлыыда (оан Коммунистік партияда кіреді) республикада іске асып жатан нарыты экономикаа кшуге ешандай арсылыы жотыын білдірген. Оларды бадарламаларында тек оны жргізуді тсілі, уаытын белгілеуде ана айырмашылытар бар. Саяси партияларды бадарламаларында прагматизмнен грі идеология басымыра, мны зі Казастандаы кппартиялы жйені жне саяси бірлестіктер мен партияларды лі де болса кмелеттігіні жетімсіздігінІ длелдемесі. Оны наты крінісі ретінде саяси партия жетекшілеріні кімет басару ісіне араласа алмай отырандыы, здеріні ызметінде тек Президент, республика кіметін олдай-тындыы жніндегі млімдемелері байатады.

Мндай жадай азіргі кезеде саяси партияларды елді басарудаы наты ммкіндіктерін, республика аддында тран саяси, экономикалы, леуметтік мселелерді шешудегі ажетті дістерін анытауа ммкіндік бермейді. Елдегі билік жргізу партиялардан тыс сипатта іске асырылып, кіметті саясаты белгілі бір партияны, ылыми трыдан ойластырылан бадарламасы негізінде іске асып жатыр деп сте арауа болмайды. Сондай-а, кімет рылымдарыны з арасындаы байланыстара да саяси партияларды айтарлытай ыпалыны болмай отырандыын айту керек.

Саяси партияларды йымды рылымдарында да тек алашы басару трі орын алан. Оларды басым кпшілігі зіні сырты формасы бойынша партия деп саналанмен, мазмны жаынан лі де болса партиядан грі ынтыматасты топтара кбірек сайды. Осыны нтижесінде саяси партияларды бара халы арасындаы беделі тмен, оларды атарына халы кілдері аз енеді, сіресе, брыы Коммунистік партияны мшелері болан бірнеше жз мыдаан адамдар зге партиялара мшелікке кірмеген. Бгінде бкіл республикаа белгілі болып отыран «Отан», «А жол», «Коммунистік партия» т. с. с. саяси партияларды рамыны зі ауыз толтырып айтатындай дрежеге жетпей отыр.

Бан осып айтатын таы бір жйт, осы саяси партияларды рамындаыларды басым кпшілігі брыы азастан Коммунистік партиясында ызмет еткендер. Оларды саяси жетекшілеріні здері де 1991 жылы ыркйекте, яни Коммунистік партия таратылана дейін, оны мшесі болыл, белгілі бір буындарында ызмет істеген адамдар.

здеріні бадарламаларында атап крсеткеніндей, азастан саяси партиялары мен бірлестіктері республика парламент сайлауларына атысып, онда кпшілік депутатты орындара ие болуа тырысады. Бл баытта біратар саяси партияларды ол жеткізген едуір табыстарын айтпай кетуге болмайды. Мысалы, 1994 жылы Республика Жоары Кеесіні сайлауында азастан Халы Бірлігі жне азастан халы конгресі партиялары здеріні кптеген кілдерін парламентке ткізді. Республиканы біратар саяси партиялары мен оамды бірлестіктері 1995 жылы 9 желтосанда ткен парламент сайлауына белсене атысты.

Сайлау орытындысы бойынша азастан халы бірлігі партиясы баса ріптестерінен кп ілгері болып шыты. Парламентке оларды 24 мшесі, Демократиялы партияны - 12, Шаруалар одаыны, - 7, Жастар одаы мен Инженерлер одаыны - 3-тен, азастан Коммунистік партиясыны - 2 мшесі сайланды. азастан Халы конгресі партиясы, азастан Дуірлеу партиясы мен азастан Халыты кооперативтік партиясыны за шыарушы органына бір-бірден кілі кірді.

1995 жылы желтосанда ткен бірінші аспалаталы парламент сайлауынан кейін азастанда оамды демократияландыру адамдары одан рі жаласын тапты. Ашы баламалы сайлау, саяси крес мдениеті, кппартиялы жйеге ке жол ашылды. Оны натылы длелі ретінде елімізде жргізілген Президент, Парламент Сенаты, Парламент Мжілісі депутаттарын сайлауды айтуа болады. 1999 жылы атарды 10-ында болып ткен азастан Президенті сайлауына балама негізде 4 кандидат тіркелді. Олар: Коммунистік партия кілі С. . бділдин, Сенат депутаты . . аббасов, Мемлекеттік Кеден комитетіні траасы . Е. асымов жне азастан Республикасыны Президенті Н. . Назарбаев.

азастан Президентін сайлауа дауыс беру шін жасалан тізімге енгізілген 8.419.283 сайлаушыны дауыс беруге - 7.328.970-і немесе барлы сайлаушыларды 87,05 пайызы атысты. Дауыс беру орытындысында Н. . Назарбаев жеіске жетіп, айтадан азастан Республикасы Президенті болып сайланды. Оан дауыс беруге атысан барлы сайлаушыларды 79,79 пайызы з дауыстарын берді.

1999 жылы 17 ыркйекте азастан Республикасы Парламенті Сенатыны депутаттарын сайлау тті. Сената 14 облыстан жне Астана мен Алматы алаларынан бір-бірден депутат сайлануа тиіс болды. Оны сыртында Президент жеті сенаторды зі таайындайды. Сенаттаы 16 орына 35 адам таласа тсті. Сайлау барысында Парламент Сенатына депутатты кандидаттара Республика бойынша 4833 тадаушыны 4179-ы дауыс беруге атысты немесе бл тандаушыларды жалпы саныны 86,5 пайызы болатын. Нтижесінде азастан Республикасы Парламентіні Сенатына дауыс беру барысында 16 кандидат депутат болып сайланды.

Казастан Конституциясыны талабына сай 2002 жылы 8 азанда Республика парламентіні жоары палатасы — Сенатты босаан орындарына осымша сайлау жргізілді. Оны барысында жоары палата рылымыны штен бірі жаартылды. Барлы бос орындара 30-дан астам кандидаттар дауыса тсті, оларды 16-сы Сенат депутаты болып сайланды.

1999 жылы 10 азанда ткен азастан Республикасы Парламенті Мжілісіні депутаттарын сайлау елімізде бірінші рет тек кана бір мандатты округтерде ана емес, сондай-а партиялы тізімдер бойынша да тті. Сайлау кезінде Орталы сайлау комиссиясы 10 саяси партияны партиялы тізімін тіркеді. Дауыс беру орытындысында азакстан Республикасыны Парламенті Мжілісіне партиялы тізіммен Отан партиясыны трт кілі, азастан Аграрлы, азастан Азаматгы жне азастан Коммунистік партиясынан екі-екіден кілдері депутат болып сайланды.

Мны зі Парламентте саяси партияларды депутаттары да ресми рі жеткілікті трде болатьшдыын білдіреді. Бл азастандаы наты кппартиялы демократияны, алыптасу кезеіні жаа бір адамын крсетеді. Мндай згеріске баса мемлекеттер мен елдер жне халыаралы демократиялы йымдар здеріні о кзарастарын білдірді.

Бл жадай елімізді дамуына, ркендеуіне, оамымызды, одан рі демократиялануына, реформаны тередеуіне, экономикамызды, л-ауатымызды, трмыстіршілігімізді жасаруына игі-ыпал тигізетініне сенімімізді кшейтеді.

Атап айтанда, елімізді экономикасы мен мемлекеттік рылыстаы жетістіктері оамды одан рі демократияландыру процесін тередете тсуге жадай жасауда. азіргі кезде мемлекет бл саланы одан рі реформалауды алай болатынын алыптастырды. Демократиялы зекті мселелер бойынша саяси партияларды рлін кшейту, сайлау занамасын жетілдіру, жергілікті жерлерге зін-зі басару, кіметтік емес йымдарды жне ттастай аланда азаматты оам институттарыны рлін арттыру, баспасз бостандыын ныайту т.б. институттар здеріні тиісті мселелерін шешуге ммкіндік алды.

азастан Республикасы жанында алдаы уаыттаы демократияландыру мен азаматты оамды дамыту жнінде сыныстар зірлейтін Траты Кеес 2003 жылдан бастап ызмет істеп жатыр. 2003 жылды бірінші жартысында бізді елімізде лтты кеес, Баралы апарат ралдары жніндегі оамды кеес рылды