Таырыбы: Тымуалаушылыты молекулалы негіздері. Нуклеин ышылдары. Генні молекулалы биологиясы
5.2. Масаты: студенттерде аза ызметіні негізгі молекулалы-генетикалы жне жасушалы механизмдері, тым уалау материалыны рылысы,ызметі мен рылымдарыны молекулалы дегейі (ДН).Генні рылысы жне ызметі жайлы заманауи кзарастарды алыптастыру.
5.3. Дріс тезистері:
5.3.1. Молекулалы биология жне генетиканы медицинадаы рлі жне маызы.
5.3.2.Нуклеин ышылдары – жіктелуі, рылысы, ызметі.
5.3.3. Генні анытамасы, жіктелуі.
5.3.4. Про- жне эукариот гендеріні рылысы. Генні реттеуші жне кодталатын суббірліктері, рылысы, ызметі.
5.3.5. Реттеуші атарлар, ызметі.
5.3.6. Кодтаушы атарлар (кодондар), ызметі.
5.3.7. Эукариот гендеріні экзон – интронды рылысы.
5.3.8. Мутон, рекон, цистрон жайлы тсініктер.
Молекулалы биология жне генетика тірі азаларды генетикалы материалыны (ДН) рылымы мен ызметін молекулалы, гендік, геномды, хромосомды жне популяциялы дегейде зерттейді.
Молекулалы биология – биология ылымыны алдыы атарлы, е бір арынды дамып келе жатан ылымдарыны бірі.
Тірі азаларды барлы жасушаларындаы тым уалау материалын тасымалдаушы нуклеин ышылдары (Н) болып табылады. Блар молекулалы массасы те лкен крделі биополимерлер. Н монмерлері нуклеотидтер болып табылатындытан да Н полинуклеотидтік тізбек тзеді. рбір нуклеотидті рамына: бес кміртекті моносахарид (пентоза), фосфор ышылыны алдыы жне азотты негіздер аденин (А), тимин (Т), гуанин (Г), цитозин (Ц), урацил (У) кіреді. Екі азотты негіздер пуриндер (А жне Г), ал шеуі (Т,У, жне Ц) пиримидиндер класына жатады.
Фосфор ышылыны алдыы пентозаны 3-кміртегімен, ал азотты негіздер кміртегіні 1 атомымен байланысады. Нуклеотидтер бір-бірімен тізбектеліп бір нуклеотидті фосфорлы тобы екінші бір нуклеотидті дезоксирибозасымен ковалентті байланысады. Нуклеин ышылдарыны рылысы мен ызметі жаынан ажыратылатын екі трі бар: ДН жне РН.
Молекулалы-биологиялы кзарас бойынша, ген реттеуші жне кодтаушы блімдерден тратын ауыз німі - полипептид синтезін баылайтын рылысы крделі ДНК блігі болып табылады. Генні бойында бір полипептидтік тізбекті синтезін баылайтын жне кптеген мутация жне рекомбинация (мутон жне рекон) сайттарынан тратын бірнеше функционалды бірлік – цистрон болады.
Генні кодталатын блігіні функционалды белсенділігіне сер ететін реттеуші гендер атары, эукариоттарда кодталмайтын (интрондар) жне маыналы атарлар (экзондар) болады.
Гендер рылымды жне реттеуші деп ажыратады. рылымды гендер рылымды ауыздар мен ферменттерді синтезін баылайды. Реттеуші гендер рылымды гендерді белсенділігіне сер ететін ауыздарды синтезін баылайды.
5.4. Крнекілік материал:1-мультимедиялы дріс, таырып бойынша бейнефильмдер.
5.5. дебиеттер:
Негізгі:
5.5.1. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. 638 с.
5.5.2. Гинтер Е.К. Медицинская генетика. М.: Медицина, 2003. 446 с.
5.5.3. Медициналы биология жне генетика. Е.. уандыовты ред. Алматы, 2004. 427 б.
5.5.4. уандыов Е.., Аманжолова Л.Е. Молекулалы биология негіздері (дрістер жинаы).
Алматы: Эверо 2008. 224 б.
5.5.5. Аманжолова Л.Е. Жалпы жне медициналы генетиканы биологиялы негіздері. Алматы,
2006.
5.5.6. азымбет П.., Аманжолова Л.Е., Нртаева .С. Медициналы биология. Алматы, 2002.
5.5.7. уандыов Е.., білаев С.А. Медициналы биология жне генетика. Алматы, 2006. 320 б.
5.5.8. Муминов Т.А., Куандыков Е.У. Основы молекулярной биологии (курс лекций). Алматы: Эверо, 2009. 208 с.
5.5.9. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. 544 с.
5.5.10. Фаллер Д.М., Шилдс Д. Молекулярная биология клетки. М., 2003. 272 с.
5.5.11. уандыов Е.., Нралиева .. Негізгі молекулалы-генетикалы терминдерді орысша-азаша сздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.
осымша:
5.5.12. Введение в молекулярную медицину. Под ред. Пальцева М.А. М., 2004.
5.5.13. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л. Ньюссбаум, Родерик Р, Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад.РАМН Н. П. Бочкова. М.,ГЭОТАР-Медиа, 2010. 620 с.
5.6. Баылау сратары (кері байланыс):
5.6.1. Адамны тым уалайтын ауруларыны молекулалы негіздері жне даму механизмдері.
5.6.2. Тымуалаушылыты амтамасыз етудегі нуклеин ышылдарыны рлі.
5.6.3. ДН жне РН рылысы.
5.6.4. ДН жне РН ызметі.
5.6.5. Генні рылысы жне ызметі жайлы заманауи кзарастар.
5.6.6. Гендерді жіктелінуі.
5.6.7. Генні реттеуші блігіні рылысы жне ызметі.
5.6.8. Генні кодтайтын блігіні рылысы жне ызметі.
5.6.9. Экзон деген не?
5.6.10. Интрон деген не?
5.6.11. Мутон, рекон, цистронны анытамалары.
ш тілдегі тсіндірме сздер:
| аза тілінде | Орыс тілінде | Аылшын тілінде |
| Тымуалаушылы | Наследственность | Heredity |
| Биополимерлер | Биополимеры | Biopolymers |
| Нуклеин ышылдары | Нуклеиновые кислоты | Nucleic acids |
| Нуклеотид | Нуклеотид | Nucleotide |
| ДН | ДНК | DNA |
| РН | РНК | RNA |
| Пурин | Пурин | Purine |
| Пиримидин | Пиримидин | Pyrimidine |
| Пентоза | Пентоза | Pentose |
| Нуклеозид | Нуклеозид | Nucleoside |
| Чаргафф ережесі | Правило Чаргаффа | Chargaff's rules |
| Ген | Ген | Gene |
| Ауыз | Белок | Protein |
| Фермент | Фермент | Enzyme |
| Полипептидтік тізбек | Полипептидная цепь | Polypeptide chain |
| Цистрон | Цистрон | Cistron |
| Мутон | Мутон | Muton |
| Рекон | Рекон | Recon |
| Реттеуші атарлар | Регуляторная последовательность | Regulatory sequences |
| Кодтаушы блік | Кодирующий участок | Coding region |
| Экзон | Экзон | Exon |
| Интрон | Интрон | ntron |
| Промотор | Промотор | Promoter |
| Оператор | Оператор | Operator |
| Аттенуатор | Аттенуатор | Attenuator |
| Энхансер | Энхансер | Enhancer |
| Сайленсер | Сайленсер | Silencer |
| Терминатор | Терминатор | Terminator |
| Модификаторлы гендер | Гены модификаторы | Modifier genes |
| Супрессорлы гендер | Гены супрессоры | Suppressor genes |
| Леталды гендер | Летальные гены | Lethal genes |
| Сублеталды гендер | Сублетальные гены | Sublethal genes |
| Нейтралды гендер | Нейтральные гены | Neutral genes |
Дріс