ДН жне РН-ны салыстырмалы сипаттамасы
| Белгілері | ДН | РН |
| Макромолекуланы рылысы | ||
| Мономерлері | ||
| Нуклеотидтерді рамы | ||
| асиеттері | ||
| Жасушадаы орны | ||
| ызметі |
6.7.2.4. Нуклеотидтерді жалпы саныны ішінен ДН молекуласында тиминдік нуклеотидтері16% трады. алан трлі нуклеотидтерді санын (пайызбен) анытаыз.
6.7.3. Баылау сратары :
6.7.3.1. ДН-ны тымуалаушылыты негізгі материалы ретіндегі рлін алаш рет кім
жне алай длелдеді?
6.7.3.2. ДН–ны РН рылысынан алай ажыратылады? ДН ызметтері андай?
6.7.3.3. а-РН, р-РН жне т-РН ызметтері андай?
6.7.3.4. Неліктен ХХІ асыр медицинасын молекулалы медицина деп атайды ?
ш тілдегі тсіндірме сздер:
| аза тілінде | Орыс тілінде | Аылшын тілінде |
| Молекулалы биология -нуклеин ышылдарыны ызметі мен рылысын зерттейтін биология блімі. | Молекулярная биология – часть биологии, изучающая строение и функции нуклеиновых кислот. | Molecular biology – part of biology studying structure and functions of nucleic acids.. |
| Нуклеин ышылдары– тым уалау апаратын іске асыратын жне генетикалы апаратты тасымалдау рлін атаратын, полинуклеотидтер. | Нуклеиновые кислоты – полинуклеотиды, выполняющие роль носителей генетической информации и участвующие в реализации наследственной информации. | Nucleic acids – polinucleotides, carriers of genetic information taking part in realization of genetic information. |
| Дезоксирибонуклеин ышылы (ДН) – тым уалау апаратын тасымалдайтын, антипараллельді, комплементарлы рылысындаы 4 азотты негіздері: аденин, гуанин, тимин, цитозин зара сутекті байланыспен (А-Т, Ц-Г) байланысан ос тізбек. | Дезоксирибонуклеиновая кислота (ДНК) –cтруктура, состоящая из двух антипараллельных, комплементарных цепей, состояшая из 4 азотистых оснований: аденин, гуанин, тимин, цитозин, связанных между собой водородными связями (А-Т, Г-Ц), носитель наследственной информации. | Desoxyribonucleic acid (DNA) – structure, consisting from two antiparallel, complementary chains, including 4 nitrogenic bases; adenin, guanin, thymin, cytosin connecting with hydrogen bonds (A-T, G-C), carrier of genetic information. |
| Рибонуклеин ышылдары –тым уалау апаратыны іске асырылуына атысатын, рылысы трт азотты негіздерден: аденин, гуанин, урацил, цитозиннен тратын бір тізбекті нуклеин ышылы. | Рибонуклеиновые кислоты (РНК) –структуры, состояшие из одной цепи, включающей 4 азотистых основания: аденин, гуанин, урацил, цитозин; участвуют в процессе реализации наследственной информации. | Ribоnucleic acids (RNA) – structures, consisting from four single chains, including 4 nitrogenic bases: adenin, guanin, uracil, cytosin: taking part in process of realization of genetic information. |
| Нуклеотидтер – азотты негіз, ант жне фосфор ышылыны алдыынан тратын нуклеин ышылдарыны монмерлері. | Нуклеотид – монмеры нуклеиновых кислот, состоящие из азотистого основания, сахара и остатков фосфорной кислоты. | Nucleotide– monomers of nucleic acids, consisting from four nitrogenic bases, sugar and phosphoric acid. |
растырушы: Аа оыт. И.К. Нурпеисова
2-тжірибелік саба
Таырыбы: Тым уалау апаратыны іске асырылуы. ДН репликациясы. Сызыты ДН молекуласы штарыны репликацияланбау мселелері жне оны шешімі. Крикті негізгі постулаты.
6.2. Масаты: Студенттерге тірі азалардаы тым уалайтын апараттарды іске асырылуыны задылытары мен молекулалы механизмдері, ДН репликациясыны механизмдері жне станымдары жайлы заманауи тсініктері мен білімдерін алыптастыру.
6.3. Оытуды міндеттері:
- студенттерге тым уалау апаратыны жзеге асырылуындаы, саталуындаы ДН рлін тсіндіру;
- студенттерге тым уалау апаратыны мнін жне оны тірі азалардаы ызметіні маызын тсіндіру;
- студенттерде ртрлі тірі азалардаы тымуалау апаратыны жзеге асырылуындаы негізгі білімді алыптастыру;
- студенттерге тым уалайтын ауруларды пайда болуы мен артаюда ДН репликациясыны механизмдеріні бзылуыны маызын жне рлін тсіндіру.
6.4. Таырыпты негізгі сратары:
6.4.1. Тірі азалардаы тым уалау апаратыны тасымалдану типтері жне баыттары
6.4.2. Репликация, анытамасы, принциптері
6.4.3. ДН репликациясыны лидерлік жне ілесуші тізбектеріні ерекшеліктері.
6.4.4. Репликацияа атысатын негізгі ферменттерді ызметтері.
6.4.5. Репликация ателіктеріні себептері, пайда болу жне тзетілуі механизмдері
6.4.6. Репликациядаы Теломерлік ДН ызметі, рылысы жне ерекшеліктері
1. 6.4.7. Репликация ателіктеріні жне сызыты ДН молекуласыны теломерлік бліктеріні репликацияланбауыны биологиялы медициналы маызы.
6.5. Оыту дістері:студенттерді сабаты мнін, масатын жне міндеттерін; тсінгенін ыса, аны, ойын жйелі жеткізу жне тсінген материалын сызба нса, кесте, сурет трінде крсету; тест ателіктерімен топпен жмыс; есептер шыаруды крсету жне тсіндіру,сызбалар толтыруа баыттай отырып ауызша срау, таырып бойынша бейнефильмдер кру.
6.6. дебиеттер:
Негізгі:
6.6.1. уандыов Е.., Аманжолова Л.Е. Молекулалы биология негіздері (дрістер жинаы). Алматы: Эверо, 2008. б.21-41.
6.6.2. Мушкамбаров Н.Н., Кузнецов С.Л. Молекулярная биология. М., 2003. б. 17-40.
6.6.3. Генетика. Под ред. Иванова В.И. М.: Академкнига, 2006. б. 52-53.
6.6.4. уандыов Е.., Нралиева .. Негізгі молекулалы-генетикалы терминдерді орысша-азаша сздігі. Алматы: Эверо, 2012. 112 б.
осымша:
6.6.5. Жимулев И.Ф. Общая и молекулярная генетика. Новосибирск: Сиб.унив. изд-во, 2007. С.110-122.
6.6.6. Щипков В.П., Кривошеина Г.Н. Общая и медицинская генетика. М., 2003. с. 11-16.
6.6.7. Биология. Под ред. Ярыгина В.Н. В 2-х томах. М.: Высшая школа, 2004. Т.1. б. 234-242.
6.6.8. Заяц Р.Г.,Бутвиловский В.Э. и др. Общая и медицинская генетика. Р-на- Дону, 2002. б.106-116.
6.6.9. Медицинская генетика: учеб. пособие/ Роберт Л.Ньюссбаум, Родерик Р. Мак-Иннес, Хантингтон Ф. Виллард: пер. с англ. А. Ш. Латыпова; под ред. акад. РАМН Н. П. Бочкова.- М., ГЭОТАР-Медиа, 2010. б. 203-205.
6.7. Баылау:
6.7.1. Когнитивті (білім) зыреттілікті баалау:
6.7.2. Таырып сратары бойынша ауызша срау.
6.7.3. Тест баылау – 3 нса 10 сратан.
.
6.8. Тжірибелік дады зыреттілігін баалау:
6.8.1. Сызбалар сызу:
-ДН репликациясыны принциптері (уандыов Е.., Аманжолова Л.Е. Молекулалы биология негіздері (дрістер жинаы)), 9 сурет, 23 б.
- ДН -ны лидерлік жне ілесуші тізбектеріні синтезі (уандыов Е.., Аманжолова Л.Е. Молекулалы биология негіздері (дрістер жинаы)), 11 сурет, 25 б.
Есеп шыару.
ДН блігі келесі нуклеотидтерден трады:
3 .. АГТАЦГГЦАТГЦАТТАЦАТГЦЦГЦ.... 5 .Бастапы ДН блігіні репликациялану нтижесінде пайда болан ДН – ны екінші тізбегіні нуклеотидтік рамын жазыыз. Полинуклетидтік тізбекті айсысы бастапы, айсысы жаа тізбек екенін крсетііз.
6.8.3. ДН репликациясына атысатын ферменттерді ызметін кестеге толтыр.
| № | Трлері | ызметі |
| 1. | Хеликаза | |
| 2. | SSB - белок | |
| 3. | топоизомерза | |
| 4. | ДН -полимераза | |
| 5. | Праймаза | |
| 6. | ДН -лигаза | |
| 7. | Эндонуклеаза |
6.8.4. Теломеразаны атысыумен жне теломеразаны атысыуынсыз ДН теломерлік бліктеріні зару механизмін тсіндіру жне сызбасын сызу.
6.9. Баылау сратары:
6.9.1. Тым уалау апаратыны тасымалдану типтері.
6.9.2. ДН репликациясыны лидерлік жне ілесуші тізбектері.
6.9.3. Репликацияа атысатын ферменттер жне оларды ызметтері.
6.9.4. Репликация ателіктеріні пайда болу жне тзетілу механизмдері
6.9.5. Теломераза, оны рылысы жне ызметі.
ш тілдегі тсіндірме сздер:
| аза тілінде | Орыс тілінде | Аылшын тілінде |
| Репликация –ДН молекуласыны екі еселену дерісі | Репликация –процесс удвоения молекулы ДНК | Replication –process of doubling of DNA molecule |
| Репликон –репликация бірлігі | Репликон –единица репликации | Replicon –unit of replication |
| Праймер – ДН-нырепликация дерісінде бірінші синтезделетін жаа тізбекті басталуына ажетті РН-ны ыса фрагменті | Праймер –короткий фрагмент РНК, синтезирующийся первым в процессе репликации ДНК, необходимый для начала синтеза дочерней цепи | Primer –short (oligonucleotide) fragment of RNA, synthesizing before replication and using for initiation of synthesis of daughter chain |
| ДНК-полимераза – ДН-ны жаа тізбегіні синтезделуіне атысатын фермент | ДНК-полимераза –фермент, участвующий в синтезе дочерней цепи ДНК | DNA-polimerase –enzyme, taking part on synthesis of daughter chain of DNA |
| Оказаки фрагменттер –бастапы ДН-ны ілесуші тізбегінде синтезделетін жаа ДН тізбегіні фрагменттері | Фрагменты Оказаки –фрагменты дочерней цепи ДНК, синтезирующиеся на отстающей цепи материнской цепи ДНК | Okasaki fragments –fragments of daughter chain of DNA, synthesizing on lagging chain of maternal DNA |
| Хроматин – негізгі компоненттері ДН жне ауыздар болатын хромосоманы заты | Хроматин –вещество хромосом, основными компонентами которого являются ДНК и белки | Сhromatin – material of chromosomes, consisting mainly from DNA and proteins |
| Теломерлер –хромосоманы штарында орналасан гендері жо, ДН-ны айталанатын атарлары | Теломеры – повторяющиеся последовательности ДНК, располагающиеся на концах хромосом, не содержащие гены | Telomeres– repetitive sequence of DNA located on the ends of chromosomes not containing genes |
| Теломераза – сызыты ДН молекуласыны жаа тізбегін зартатын, атерлі ісіктерде жне баса жасушаларда белсенді болатын арнайы фермент | Теломераза –специфический фермент, удлиняющий дочерние цепи линейных молекул ДНК, активны в злокачественных опухолевых и других клетках | Telomerase – specific enzyme lengthening daughter chain of DNA, are active in malignant tumors and other cells |
растыран: оытушы аышева Г.Т.
3-тжірибелік саба