Бааларды градациялы шекарасы
7. КОНСУЛЬТАЦИЯ МЕН ЕМТИХАНДАРДЫ ТКІЗІЛУ УАЫТЫ:
- Консультацияны дріскер оу кестесіне сйкес ткізеді.
- Емтихандар оу кестесіне сйкес ткізіледі.
ДРІСТЕР КЕШЕНІ
Пн - химия, Him 1111
маманды - 5В130100 - «Жалпы медицина»
Кафедра – химия
растырушылар:
| Кредит 1 (бейорганикалы химия) | доцент, х..к. Нечепуренко Е.В. |
| Кредит 2 (органикалы химия) | доцент., х..к. Алмабекова А.А. |
Алматы, 2014 г.
Дрісті ыса курсы жмыс бадарламасына сйкес растырылан. Химия кафедрасыны мжілісінде арастырылып, бекітілген.
Хаттама № ___, «___» ______ 2014 ж.
Кафедра мегерушісі, профессор _________________ Н.У. Алиев
Дріс №1
ТАЫРЫП: Тірі азада жретін процестер – физикалы-химиялы интерпретация
МАСАТЫ: Химиялы термодинамика мен химиялы кинетиканы негізгі тсініктері жне задарымен танысу, оларды азадаы биохимиялы процестерді жру задылытарын арастыру шін олдана білу. Беттік былыстарды медицина мен биологиядаы маызын сипаттау
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1. Адам термодинамикалы жйе ретінде. Тірі азаны термодинамикалы жйе ретіндегі ерекшеліктері. Пригожин принципі
2. Химиялы термодинамиканы негізгі тсініктеріні биохимияда олданылуы.
3. Тірі азадаы катализ. Ферменттер биохимиялы процестерді катализаторлары ретінде. Ферментативті реакциялар кинетикасыны ерекшеліктері.
4. Беттік былыстар. Хроматография негіздері жне оны медициналы-биологиялы зерттеулерде олданылуы.
ДРІС тезисТЕРІ:
Химиялы термодинамика – тірі азадаы зат жне энергия алмасу процестерін зерттейді.
Термодинамиканы бірінші заы – энергияны бір трден екінші трге берілу жне энергияны саталу заы. Оны аналитикалы рнегіне сйкес реакцияларды жылу эффектісін, ішкі энергияны згерісін жне термодинамикалы жйені сырты ортаа арсы жмысын есептеуге болады. Термодинамиканы екінші заы термодинамикалы процесті жру баытын сипаттайды.
Термодинамикалы трыдан тірі аза стационарлы кйдегі, ашы гетерогенді термодинамикалы жйе болып табылады. Тір аза шін жйе параметрлеріні тратылыы, уаыт аралыында энергия жне зат алмасу процестеріні здіксіз жне згеріссіз болуы тн.
Тірі аза тіршілігі температура мен ысым траты кезде, яни изобаралы-изотермиялы жадайларда ммкін болады. Тірі аза тіршілігін сипаттау шін Гибсті бос энергиясы мен энтропия тсініктері олданылады. Пригожин принципі бойынша стационарлы кйдегі термодинамикалы ашы жйеде айтымсыз процестерді жру барысындаы энтропияны пайда болу жылдамдыыны мні берілген жадайларда е аз о шамаа мтылатындыын энтропияны лаюымен жне тмендеуімен жретін процестерді осарласа жруімен тсіндіруге болады.
Химиялы кинетика -химиялы реакцияларды жылдамдыын, оларды ртрлі факторлара туелділігін,сол сияты реакцияны жру механизмін зерттейтін химияны бір блімі. Химиялы кинетиканы негізгі постулаты - химиялы реакцияны жылдамдыыны рекеттесуші заттар концентрациясына туелділігін сипаттайтын рекеттесуші массалар заы. Химиялы реакцияны жылдамды тратысы – бл реакцияны меншікті жылдамдыы. Кинетикалы исы – бл реакцияны реті жне реакцияны жылдамды тратысы аныталатын рекеттесуші заттар концентрациясыны уаыта байланысты эксперименттік туелділігі химиялы реакцияны молекулалыы жне реті ымымен сипатталады. Реакцияны реті кинетикалы исы негізінде эксперименталды аныталады.
Ферменттер – бл тірі азалардаы химиялы реакцияларды жылдамдататын ауыз молекулалары. Ферментативтік катализ те жоары каталитикалы белсенділігімен, субстрата жне катализденетін реакцияа спецификалы (таламды) сер етуімен, орта рН-ы мен температура згерісіне сезімталдыымен сипатталады. Адам азасындаы ферменттерді отайлы белсенділігі 310-313 К температурада (температуралы оптимум) байалады. Ферментативтік реакцияларды кинетикалы задылытары Михаэлис-Ментен тедеуімен жазылады. Ферментативтік реакцияларды ерекшеліктері реакция жылдамдыыны субстрат концентрациясына сызыты туелділігі болып табылады.
Барлы биологиялы жйелер бірі-бірінен бліну бетімен шектелген бірнеше фазадан тратын гетерогендік жйелер болып табылады. Фазаларды бліну бетінде беттік керілу, адсорбция трізді трлі беттік былыстар байалады. Бл былыстар заттарды идентификациялау шін, сонымен атар біратар клиникалы, токсикологиялы, диагностикалы, зерттеу жмыстарын жргізу шін медицина мен биологияда кеінен олданылатын хроматографиялы діс негізіне жатады.
КРНЕКІ материал:
1.Презентация (слайдтар)
ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Сейтембетов Т.С. Химия. -А.: Білім, 1994.-223б.
2. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.
3. Веренцова Л.Г., Нечепуренко Е.В., Батырбаева А.., Карлова Э.К. Бейорганикалы, физикалы жне коллоидты химия: оу ралы- Алматы: «Эверо», 2009.- 42-47 б.
4. Есімжан А. Жалпы химия практикумы. -А., 2004.-296б.
5. лдыбаев М.М., Ихсанов жне т.б. Биогенді элементтер. -А., 1995.-112б.
6. Абдрахманова Р.М. и др. Бионеорганическая и биофизическая химия: Задачи и упражнения. -А., 1995.-120б.
7. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М., 2001.-254б.
8. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.
9. Ершов Ю.А. жне т.б. Общая химия. Биофизическая химия. Химия биогенных элементов. -М.: ВШ, 2003.-560б.
10. Слесарев В.И. Химия. Основы химии живого. –СПб.: Химиздат, 2001. -152 бет.
осымша:
1. оканбаев .. Физикалы химияны ысаша курсы. –А.: Білім, 1996.-224б.
2. Аханбаев К. Жалпы жне анорганикалы химия. А.: Санат, 1999.-123бт.
3. Шоыбаев Ж. Бейорганикалы химия практикумы. –А.: Мерсал, 2000.-160б.
4. Мекеев Е.Е. Биобейорганикалы жне биофизикалы химия практикумы. -А., 1 блім, 1990.-110б.
5. Мекеев Е.Е. Биобейорганикалы жне биофизикалы химия практикумы. –А., 2 блім, 1991. -820б.
6. Евстратова К.И. жне т.б. Физическая и коллоидная химия. -М.: ВШ, 1990.-487б.
7. Глинка Н.Л. Общая химия: Учебное пособие для вузов / Под ред. А.И.Ермакова –М.: Интеграл-Пресс, 2006.-728 б.
Дріс №2
ТАЫРЫП: Сулы ерітінділер. Тірі аза сйытытарындаы тепе-тедік.
МАСАТЫ: Аза тіршілігіндегі ерітінділер рлін айындау. ышылды-негіздік жне тотыу-тотысыздану тепе-тедіктеріні медициналы-биологиялы маызымен жне ерітінділерді коллигативтік асиеттерімен таныстыру.
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1. Су мбебап еріткіш ретінде. Аза тіршілігінде ерітінділерді маызы. Шынайы, коллоидты жне дрекі дисперсті ерітінділер.
2. Ерітінділерді коллигативтік асиеттері жне осмосты шиеленіс теориясы. Биологиялы жйелердегі осмос жне осмосты ысымны рлі.
3. Протолиттік тепе-тедік жне ышылды-негіздік гомеостазды бір алпында стап тру шін буферлік жйелерді атаратын рлі.
4. Биохимиялы тотыу-тотысыздану процестеріні ерекшеліктері. Тотытырыштар мен тотысыздандырыштарды медициналы-санитарлы тжірибеде олданылуы.
ДРІС тезисТЕРІ:
Адам азасыны 60 % судан ралады. Оны 42 % ішкі жасуша сйытыы, алан блігі – сырты жасуша сйытыы. Су – бл тек ортаны беріп ана оймайды, ол белсенді тіршілік процесіне атысушы. Егер адам азасы 20 % суды жоалтса, онда жасушада айтымсыз згерістер болады да адам леді.
Ерітінді – бл екі немесе одан да кп компоненттерден тратын, оларды арасында рекеттесу болатын ауыспалы рамды термодинамикалы траты гомогенді жйе. Ерітінді тзілгенде агрегатты кйі згермейтін компонентті - еріткіш, ал баса компоненттер – еріген заттар деп аталады. Бірдей агрегатты кйдегі компоненттерде – еріткіш деп ерітіндіде кп млшерде болатын заттарды айтады. Диффузия – концентрацияларында айырмашылы боланда жне ерітіндіні бкіл клемі бойынша концентрацияны здігінен теелуіне келетін, еріген зат жне еріткіш блшектері ауысатын здігінен баытталан процесс. Ерітінділер электр тогын ткізу абілетіне байланысты электролиттер жне бейэлектролиттер, еріген затты млшеріне байланысты аныпаан, аныан жне аса аныан, еріген зат блшектеріні млшеріне байланысты шын жне коллоидты болып блінеді.
Дальтон, Генри жне Сеченов задарыны биологиялы мні, ысым згергенде андаы газдарды ерігіштігіні згеруі ауыр ауру трлерін тудыруы ммкін.
Коллигативтік асиеттерге ерітінді бетіндегі еріткішті аныан бу ысымыны тмендеуі, ерітіндіні айнау температурасыны жоарылауы, ерітіндіні ату температурасыны тмендеуі, осмосты былыстар жатады. Барлы коллигативтік асиеттер ерітіндідегі блшектерді санына туелді. Ерітінді бетіндегі еріткішті аныан бу ысымыны салыстырмалы тмендеуі Рауль заымен сипатталады. Рауль заынан шыатын салдарлар ерітіндіні айнау температурасыны жоарылауы мен ату температурасыны тмендеуін сипаттайды. Осмосты ысымны мнін Вант-Гофф заы бойынша есептейді. Электролит ерітінділеріні коллигативтік асиеттерін сипаттау шін диссоциациялананда ерітіндіде блшектер саныны артатынын ескеретін изотонды коэффициентті енгізеді.
Осмос – жартылай ткізгіш мембрана арылы концентрациясы тмен ерітіндіден концентрациясы жоары ерітіндіге арай еріткіш молекулаларыны (диффузия) біржаты ту былысы. Осмос нтижесінде жасушаа суды тсуі жне жасуша аралы рылымдар реттеледі. Жасушаны серпімділігін (тургор) амтамасыз ететін лпаларды иілгіштігі жне мшелерді белгілі бір форманы сатауы осы осмосты ысыма негізделген. Осмосты ысыма атысты ішкі жасуша сйытары гипо-, изо- жне гипертонды ерітінділер болып шке блінеді. Эритроцитті гипертонды ерітіндіге саланда жасушаны плазмолизі, эритроцитті гипотонды ерітіндіге саланда жасушаны гемолизі болады. Бл былыстарды болдырмау шін инъекцияа жне кзге тамызуа арналан ерітінділерді изотондайды.
Азадаы кптеген реакциялар рН- белгілі бір мнінде жреді. Протолиттік гомеостазды бір алпында стап тратын жйе тек ана физиологиялы емес, сонымен атар буферлік сер, ионалмасу, диффузия трізді физикалы-химиялы механизмдерден трады. Азаны негізгі буферлік жйелеріне гидрокарбонатты, гемоглобинді, фосфатты, ауызды, аммиакатты буферлік жйелер жатады. Ацидоз жне алкалоз тсініктері биологиялы сйытытар рН- алыпты жадайынан ауытуын сипаттайды.
Азада тотыу-тотысыздану процестері сатылай жреді. Оларды райсысыны зіні алыпты потенциалы болады жне негізінде ферменттер немесе коферменттерді атысында жреді.
КРНЕКІ материал:
Презентация (слайдтар)
ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Сейтембетов Т.С. Химия. -А.: Білім, 1994.-223б.
2. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.
3. Веренцова Л.Г., Нечепуренко Е.В., Батырбаева А.., Карлова Э.К. Бейорганикалы, физикалы жне коллоидты химия: оу ралы- Алматы: «Эверо», 2009.- 42-47 б.
4. Есімжан А. Жалпы химия практикумы. -А., 2004.-296б.
5. лдыбаев М.М., Ихсанов жне т.б. Биогенді элементтер. -А., 1995.-112б.
6. Абдрахманова Р.М. и др. Бионеорганическая и биофизическая химия: Задачи и упражнения. -А., 1995.-120б.
7. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М., 2001.-254б.
8. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.
9. Ершов Ю.А. жне т.б. Общая химия. Биофизическая химия. Химия биогенных элементов. -М.: ВШ, 2003.-560б.
10. Слесарев В.И. Химия. Основы химии живого. –СПб.: Химиздат, 2001. -152 бет.
осымша:
1. оканбаев .. Физикалы химияны ысаша курсы. –А.: Білім, 1996.-224б.
2. Аханбаев К. Жалпы жне анорганикалы химия. А.: Санат, 1999.-123бт.
3. Шоыбаев Ж. Бейорганикалы химия практикумы. –А.: Мерсал, 2000.-160б.
4. Мекеев Е.Е. Биобейорганикалы жне биофизикалы химия практикумы. -А., 1 блім, 1990.-110б.
5. Мекеев Е.Е. Биобейорганикалы жне биофизикалы химия практикумы. –А., 2 блім, 1991. -820б.
6. Евстратова К.И. жне т.б. Физическая и коллоидная химия. -М.: ВШ, 1990.-487б.
7. Глинка Н.Л. Общая химия: Учебное пособие для вузов / Под ред. А.И.Ермакова –М.: Интеграл-Пресс, 2006.-728 б.
Дріс №3
ТАЫРЫП: Элементтер-органогендер. «мір металдары». Кміртек – органикалы осылыстар негізі. Тірі жне лі табиатты арасындаы шекара ай жерде?
МАСАТЫ: Элементтер-органогендер, «мір металдары» жне токсиканттар жайлы тсінік алыптастыру. Элементтер жне оларды осылыстарыны тірі аза шін атаратын рлі, ерекшеліктері мен оларды медициналы тжірибеде олданылуы жайлы тсініктерді кеейту.
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1. Химиялы элементтерді жіктелуі жне оларды адам азасы мен оршаан ортада таралуы.
2. Элементтер-органогендер мен оларды осылыстарыны атаратын рлі. Кміртек – органоген №1.
3. «мір металдары» жне оларды биологиялы маызы.
4. Тірі азадаы комплексті осылыстар. Комплексті осылыстарды медициналы-биологиялы тжірибеде олданылуы.
ДРІС тезисІ:
Бгінгі тада адам азасында кездесетін химиялы элементтерді жіктеуді трлі жолдары бар. Е кп тараан жіктелу трін В.И.Вернадский сынан, ол бойынша элементтер макроэлементтерге (азадаы млшері >0,01%), микроэлементтерге (азадаы млшері 10-5 
10-3 %), ультрамикроэлементтерге (азадаы млшері <10-5 %) жіктеледі.
Функционалды рлі бойынша биогенді элементтерді келесі топтара блуге болады: 1) азаны негізгі органикалы осылыстарын тзуге атысатын органогендер – элементтер; 2) азаны электролиттік фонын райтын элементтер; 3) азаны тасымалдау жне реттеу функцияларына атысатын элементтер.
Тірі азаларды химиялы рамы жер ыртысы мен теізді химиялы рамымен тыыз байланыста болады. Табии іріктеу нтижесінде тірі жйелерді негізін тек ана алты элемент райды. Органогендерге оны тзетін байланыстарыны айрыша алуан трлілігі тн. Оны бл ерекшелігін тірі азалардаы биомолекулаларды кп трлілігі айындайды.
Органогендер негізінде суда еритін осылыстар тзеді, бл оларды рамында 60% -дан астам суы бар тірі азада концентрленуіне септігін тигізеді.
Адам азасындаы рамына орай кміртек макроэлементтер атарына жатады (21,15%). Ол азадаы барлы лпалар мен жасушаларды рамында ауыздар, майлар, друмендер, гармондар т.с.с. трінде кездеседі. осылыстарда кміртек баса органогендермен кдімгідей берік ковалентті байланыс тзеді, дегенмен бл байланыстар озалыса, тасымалдануа абілетті. Нтижесінде бл байланыстарды реакциялы абілеттілігі артуымен атар тратануы да ммкін. Кміртекрамдас осылыстарды бл ерекшелігі оларды биологиялы маызы болып табылады.
Азадаы «мір металдары» лесі 2,4% райды. Азада бл металдары иондары бос кйінде немесе биолигандалармен байланысан ион-комплекстзушілер трінде болады. Е берік комплекстерді d-элементтер тзеді. Тірі аза тіршілігі шін е маызды Mn, Fe, Co, Cu, Zn, Mo комплексті осылыстары. Биогенді Na, K, Ca, Mg s-элементтер тек ана белгілі рылымдаы лигандалармен ана лсіз комплексті осылыстар тзе алады.
Комплексті осылыстарды полидентантты лигандалармен те беріктігі хелатты эффект деп аталады. Макроциклді лигандалар шін бл эффектіні орасандыы соншалы, олар тіпті сілтілік жне жер сілтілік металдарды иондарымен де берік комплекстер тзе алады (мселен, хлорофилл).
Ауыр металдарды улылыы кп жадайда биобейорганикалы осылыстарды тзілуімен тсіндіріледі. Егер мндай комплекс биогенді металмен тзілген комплекске араанда мытыра, берігірек болса, онда азаны алыпты тіршілігі бзылады.
КРНЕКІ материал:
Презентация (слайдтар)
ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Сейтембетов Т.С. Химия. -А.: Білім, 1994.-223б.
2. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия. -А., 2001.-744б.
3. Веренцова Л.Г., Нечепуренко Е.В., Батырбаева А.., Карлова Э.К. Бейорганикалы, физикалы жне коллоидты химия: оу ралы- Алматы: «Эверо», 2009.- 42-47 б.
4. Есімжан А. Жалпы химия практикумы. -А., 2004.-296б.
5. лдыбаев М.М., Ихсанов жне т.б. Биогенді элементтер. -А., 1995.-112б.
6. Абдрахманова Р.М. и др. Бионеорганическая и биофизическая химия: Задачи и упражнения. -А., 1995.-120б.
7. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия. -М., 2001.-254б.
8. Ленский А.С. Введение в бионеорганическую и биофизическую химию. -М.: ВШ, 1989.-256б.
9. Ершов Ю.А. жне т.б. Общая химия. Биофизическая химия. Химия биогенных элементов. -М.: ВШ, 2003.-560б.
10. Слесарев В.И. Химия. Основы химии живого. –СПб.: Химиздат, 2001. -152 бет.
осымша:
1. оканбаев .. Физикалы химияны ысаша курсы. –А.: Білім, 1996.-224б.
2. Аханбаев К. Жалпы жне анорганикалы химия. А.: Санат, 1999.-123бт.
3. Шоыбаев Ж. Бейорганикалы химия практикумы. –А.: Мерсал, 2000.-160б.
4. Мекеев Е.Е. Биобейорганикалы жне биофизикалы химия практикумы. -А., 1 блім, 1990.-110б.
5. Мекеев Е.Е. Биобейорганикалы жне биофизикалы химия практикумы. –А., 2 блім, 1991. -820б.
6. Евстратова К.И. жне т.б. Физическая и коллоидная химия. -М.: ВШ, 1990.-487б.
7. Глинка Н.Л. Общая химия: Учебное пособие для вузов / Под ред. А.И.Ермакова –М.: Интеграл-Пресс, 2006.-728 б.
Лекция №4
ТАЫРЫБЫ:Органикалы осылыстарды рлымыны теориялы негізі жне оларды реакциялы абілеттіліктерін анытайтын факторлар.
МАСАТЫ:
1. Органикалы осылыстарды кп трлігі туралы студенттерді білімдерін алыптастыру жне кміртегіні – изомерияа абілеттілігін асиеттеріні кптрлігіне туелді екендігінен крсету.
2. Студенттерді осылыстарды реакциялы абілеттіліктерін, оларды электронды жне кеістіктік рылымдарымен байланыстарын йрету.
3. ИЮПАК жйесі бойынша органикалы осылыстарды атауларын растыру дадыларын жетілдіру.
4. Органикалы реакцияларды механизмдері мен типтері туралы студенттерді негізгі білімдерін алыптастыру.
ДРІС ЖОСПАРЫ:
1) Органикалы осылыстар дегеніміз? Органикалы осылыстарды жіктелуі.
2) Органикалы осылыстарды изомериясы мен номенклатурасы.
3) Индуктивтік жнемезомерлік электронды эффектілер.
4) Органикалы реакцияларыд типтері мен реакция механизмдері.
ДРІС тезисІ:
Органикалы химия – олар туелді болатын, органикалы осылыстар (О) жне задар туралы ылым.О негізгіэлементі–кміртек.азіргі уаытта органикалы осылыстарды 5 млн. трі белгілі. О кптрлігі мынадай себептермен негізделген:1) кміртек атомны трт жй, жне ой байланыс тзуге абілеттілігі; 2) тзу жне тарматалан, тйы тізбекті осылыс тзуге икемділігі. Органикалы осылыстардаы байланыстарды негізгі трі коваленттік байланыс, яни байланысатын атомдарды электрондарыны жптасуынан тзілетін химиялы байланыс болып табылады. Коваленттік байланысты екі трі болады:- (сигма)жне- (пи)байланыс. Ожануарлар мен сімдіктер азаларындаы тіршілік кзіні тасмалдаушысы болып табылады.О кміртегі тізбегіні рылымына (кміртек аасы) жне молекуладаы функционал топтарды табиатына арай жіктеледі. О кміртегі аасыны рылымына арай: ациклді–ашы тізбекті жне циклды-тйы тізбекті болып екі топа блінеді. Молекуладафункциональды топтарды болуы –кластара бледі.
Органикалы осылыстар шін изомерия былысы тн. Изомерлер–бл рамыбірдей, рлымы ртрлі заттар. Изомерлер екі топа блінеді: структуралы жне стереоизомерлер. Стереоизомерлер молекуладаы атомдарды кеістіктегі орналасумен ажыратылады.Витамин А кру процесіне атысады.Оны 9-цис-изомеріні активтілігі5 есе тмен. Олл-транс-ретинол (активтілігі100%). 9-цис-ретинол (активтілігі 22%). Келтірілеген мысалдар затты биологиялы активтілігі мен кеістіктегі рылымы арасындаы байланысты крсетеді.
р бір осылсты атауа ммкіндік беретін ережелер жйесін- номенклатура деп аталады. азіргі кезде ИЮПАК жйелі номенклатурасы олданылады. (IUРАС - теориялы жне олданбалы химияны Халыаралы одаы). Біра органикалы химияда сіресе табии осылыстар амин ышылдары, кмірсулар, алкалоидтар, стероидтар шін тривиалды аттары саталады. ИЮПАК номенклатурасы ережелері негізінен орын басушы жне радикалды-функционалды номенклатураларынан рылан.
осылыстарды реакциялы абілеттілігі молекуладаы электрондар тыыздыыны орналасуына байланысты болады. Органикалы осылыстарды рамына кіретін элементтерді, электртерістілігі (ЭТ) бірдей емес, яни атомдары зара байланыстыратын валенттік электрондарды тарту абілеті ртрлі болып келеді. Электртерістілігі ртрлі атомдар байланысан кезде клваленттік байланысты электронды тыыздыы электртерістілігі жоары атома арай ыысады.Орынбасушыны электронды серіні s–байланыстар тізбегі арылы берілуін индуктивтік эффект (І) деп атайды.Орынбасушыны электронды серіні -байланыс абысу жйесі арылы берілуін мезомерлік эффект (абысу эффекті - М) деп атайды.андаы гем 26--электронды абысу жйесі бар (11 ос байланыстары жне пирролды атом азотынан 2 жп электроннан тратды) негізіненгетероциклды жйе порфиннен трады. абысу энергиясы 840 кДж/моль.
Органикалы реакциялар бірнеше діспен жіктеледі. Соы нтижесіне арай жне субстрат пен реагентті байланыстарыны згеруіне арай блінеді. Реакция нтижелеріні соы нтижелеріне байланысты органикалы реакциялар тмендегідей негізгі типтерге блінеді: а) орын басу реакциялары (S белгісі); б) осып алу реакциялары (А белгі) жне олара арсы реакциялар айырылу жнеи элиминдеу (Е белгі); в) айта топтасу, бл нтижесінде белгілі бір атомдарды немесе топтарды молекула ішінде орын ауыстыруына келетін реакциялар. Субстраттаы байланысты зілуіне арап барлы химиялы реакциялар радикалды, ионды жне келісімді болып блінеді. Коваленттік байланысты гомолиттік зілуі кезінде радикалдар, гетеролиттік кезінде – электрофилдер (Е) жне нуклеофилдер (N) тзіледі. Электрофильді орын басу реакциялары (SE) ароматты осылыстара тн, ал электрофильді осып алу реакциялары (АЕ) аныпаан кмірсутектерге тн. Нуклеофильді орын басу реакциялары (SN), спиртге, галогентуындыларына жне карбон ышылдарына тн, ал нуклеофильдіосып алу реакциялары (АN) альдегидтер мен кетондара тн.
Затты химиялы реакцияа атысу абілетін жне рекеттесу жылдамдыын оны реакциялы абілеті деп атайды. Субстратты реакциялы орталыына нерлым зарядты шамасы кп болса, солрлым реакция тез жреді, яни оны реакциялы абілеті жоары болады.
КРНЕКТІ материал: слайдтар, кестелер, схемалар.
ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия. - М., 2006. – С. 24-47, 85-99.
2. Асанбаева Р.Д. Учебно-методическое пособие по биоорганической химии для самостоятельной работы студентов 1-го курса. - Алматы. 2004.– С. 17-25.
3. Асанбаева Р.Д., Салыкова Ш.Г. Практикум по биоорганической химии. -Алматы. 2003.– 47 с.
4. Асанбаева Р.Д., Илиясова М.И., Салыкова Ш.Г. Методическое пособие по биоорганической химии для самостоятельной работы студентов 1 курса лечебного, педиатрического санитарно – гигиенического и стоматологического факультетов. - Алматы. 2003.– 50 с.
осымша:
1. Иванов В.Г. и др. Органическая химия, М., 2005.
2. Ч Райлс А. и др. Основы органической химии, М.,1983.
3. Степаненко Б.Н. Курс органической химии, М., 1981.
4. Артеменко А.Н. Органическая химия. Теоретические основы, углубленный курс. М., 1997.
5. Шабаров Ю.Ф. Органическая химия: учебник для ВУЗов. М., 1996., т 1-2.
Лекция №5
Тема: Гетерофункциональные соединения, участвующие в процессах жизнедеятельности
План лекции:
1. Пиримидиновые и пуриновые основания, строение, таутомерия.
2. Нуклеозиды, нуклеотиды и их производные, значение.
3. Нуклеиновые кислоты. Первичная структура РНК и ДНК, понятие. Биологическоезначениенуклеиновыхкислот.
Цель:
1. Формировать знания об особенностях строения и значения различных представителей нуклеозидов, нуклеотидов и их производных.
2. Формироватьзнания принципов структурной организации ДНК и РНК.
Тезисы лекции:
Нуклеиновые кислоты играют важную роль в передаче информации, наследственных признаков, и биосинтезе белка.
Это высокомолекулярные органическое соединения, при гидролизе которых образуются пуриновые(аденин и гуанин) или пиримидиновые основания(урацил, тимин, цитозин), пентозы (рибоза или дезоксирибоза), фосфорные кислоты.
Пуриновые или пиримидиновые основания с первым углеродным атомом -рибофуранозы или -дезоксирибофуранозы, связанные N -гликозидной связью, образуют нуклеозиды, которые находятся в своей лактамной форме.
Нуклеозиды, соединяясь с фосфорной кислотой сложно–эфирной связью, образуют нуклеотиды или нуклеозидфосфорные кислоты. Их ещё называют мононуклеотиды, т.к. они являются мономерами полинуклеотидных цепей нуклеиновых кислот. Фосфорная кислота в нуклеотидах соединена сложно – эфирной связью с одной из гидроксильной групп пентозы, чаще всего с ОН – группой у пятого углерода.В зависимости содержат ли Д-рибозу или же Д-дезоксирибозу они являются соответственно рибонуклеотиды или дезоксирибонуклеотиды.
Нуклеотиды образуют богатые энергией производные нуклеозиддифосфаты, нуклеозидтрифосфаты - являются источниками энергии в организме, особенно АТФ. При разрыве макроэргической связи освобождается энергии в 3 раза больше, чем при разрыве обычной сложно-эфирной связи. Нуклеотиды и их производные могут являться коферментами или входят в состав коферментов. Так, например, они входят в состав коферментаА и коферментов окислительно-восстановительных ферментов: НАД+ (никотинамидадениндинуклеотид) и НАДФ (никотинамидадениндинуклеотидфосфат).Большую роль играют циклические формы нуклеотидов, в частности циклическая АМФ, которая участвует в механизме действия гормонов.
Нуклеотиды являются мономерами нуклеиновых кислот. Нуклеиновые кислоты являются полинуклеотидами. Различают рибонуклеиновые кислоты (РНК) и дезоксирибонуклеиновые кислоты (ДНК). РНК состоит из одной полинуклеотидной цепи, состоящей из рибонуклеотидов. ДНК состоит из двух полинуклеотидных цепей, состоящих из дезоксирибонуклеотидов. В полинуклеотидной цепи нуклеотиды соединяются между собой 3/, 5/-фосфодиэфирной связью. Это прочная ковалентная связь, которая обеспечивает первичную структуру нуклеиновых кислот. Первичная структура нуклеиновых кислот – это порядок, последовательность расположения нуклеотидов в полинуклеотидной цепи. Для нуклеиновых кислот характерна вторичная, третичная и четвертичная структуры.
Иллюстративный материал:слайды, таблицы, схемы.
Литература:
Основная:
1. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия. - М., 2006. – С. 179-181, 420-444.
2. Асанбаева Р.Д., ИлиясоваМ.И.Теоретические основы строения и реакционной способности биологически важных органических соединений.- Алматы, 2003.– 90с.
3. Асанбаева Р.Д., Салыкова Ш.Г. Практикум по биоорганической химии. – Алматы, 2003.–47 с.
4. Асанбаева Р.Д., Илиясова М.И., Салыкова Ш.Г. Методическое пособие по биоорганической химии для самостоятельной работы студентов 1 курса лечебного, педиатрического санитарно – гигиенического и стоматологического факультетов. - Алматы, 2003.– 50 с.
Дополнительная:
1. Иванов В.Г. и др. Органическая химия, М., 2005.
2. Райлс А. и др. Основы органической химии, М.,1983.
3. Степаненко Б.Н. Курс органической химии, М., 1981.
4. Артеменко А.Н. Органическая химия. Теоретические основы, углубленный курс. М., 1997.
5. Шабаров Ю.Ф. Органическая химия: учебник для ВУЗов. М., 1996., т 1-2.
Контрольные вопросы:
1. В каких таутомерных формах участвуют пиримидиновые и пуриновые основания в образовании нуклеотидов и почему?
2. Характер связи нуклеинового основания с углеводным остатком. Конфигурация гликозидного центра.
3. Строение нуклеотидов. Макроэргические связи. Значение.
4. Циклические формы нуклеотидов, значение.
5. Как соединяются мононуклеотиды в полинуклеотидной цепи? Характер связи между нуклеотидными остатками в полинуклеотидной цепи.
6. Виды нуклеиновых кислот. Значение. Чем отличается состав ДНК от РНК?