САБАТАРА АРНАЛАН ДІСТЕМЕЛІК СЫНЫСТАР
(практикалы, семинар, лабораториялы)
| Пн аты – химия, Him 1111 | |
| Маманды – 5В130100 – «Жалпы медицина» | |
| Кафедра - биохимия | |
| растырандар: | |
| 1 кредит (бейорганикалы химия) | доцент, х..к. Нечепуренко Е.В. |
| 2 кредит (органикалы химия) | доцент, х..к. Алмабекова А.А. |
| оытушы аазбекова Г.А. | |
Алматы, 2014 ж
Сабатара арналан дістемелік сыныстар (практикалы, семинар, лабораториялы) жмыс бадарламасына сйкес растырылан.
Химия кафедрасыны мжілісінде арастырылды « »2014 ж., хаттама №1.
Кафедра мегерушісі, профессор_____________________ Н.У. Алиев
№1 Тжірибелік саба
ТАЫРЫБЫ: Химиялы реакциялар термодинамикасы мен кинетикасыны негіздері. Бейтараптау реакциясыны тзілу жылуын тжірибелік жорлмен анытау. Химиялы реакция жылдамдыына трлі факторларды сері.
МАСАТТАРЫ:
· Химиялы термодинамика мен кинетиканыі негізгі тсініктерін алыптастыру;
· бейтараптау реакциясы мысалында химиялы реакцияны тзілу жылуын тжірибелік жолмен анытауды йрету;
· химиялы реакция жылдамдыына трлі факторларды серін тжірибелік жолмен длелдеу;
· химиялы тжірибені жргізілу принциптері мен оны нтижелерін талдауа дадыландыру;
· ыты зыреттілікті алыптастыру.
ОЫТУ МІНДЕТТЕРІ:
· химиялы термодинамика мен кинетиканы негізгі тсініктері жайлы апарат беру;
· наты есептерді шыаруда ажет болатын ртрлі термодинамикалы параметрлерді стандартты шамасын табу шін анытамалы дебиетпен жмыс істей білуге йрету;
· бейтараптау реакциясыны тзілу жылуын тжірибелік жолмен анытай білуге, реакцияны стандартты энтальпиясын есептей білуге жне оны анытамалы мнімен салыстыра білуге йрету;
· жргізілген тжірибелер нтижесінде химиялы реакция жылдамдыына температура мен рекеттесуші заттар концентрациясыны серін сипаттай білуге йрету;
ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:
1. Химиялы лабораториядаы техника ауіпсіздігі.
2. Химиялы термодинамиканы негізгі тсініктері.
3. Реакцияны стандартты жылуын тжірибелік жолмен анытау.
4. Химиялы реакция жылдамдыы. Массалар рекеттесуші заы. Вант-Гофф ережесі.
5. Химиялы реакция жылдамдыына трлі факторларды серін тжірибелік жолмен длеледеу жне реакция ретін анытау.
ОЫТУ дістері:
йлескен трде:
- материалды мселелік трде баяндау (студенттерде гипотезаларды сыну, алдын-ала орытындылар жне ойларын тйіндей білуді дамыту);
- гімелесу (ыты компетенцияны алыптастыру масатында пнні саясатын жне техника ауіпсіздігіні ережелерін бірге талылау);
- шаын топтарда жмыс жасау (лабораториялы жмыс жасау жне оны нтижелерін талдау).
САБАТЫ ХРОНОМЕТРАЖЫНА МЫСАЛ
| Кіріспе блім (йымдастыру моменті) | 5 мин | |
| Пн саясатын баяндау жне талылау | 5 мин | |
| Техника ауіпсіздігіні ережелерімен таныстыру | 10 мин | |
| Материалды мселелік баяндау жне пікірталас | 20 мин | |
| Лаборияториялы жмысты теориялы трыдан талылау | 10 мин | |
| ЗІЛІС | 10 мин | |
| Лабораториялы жмысты орындау жне талылау | 25 мин | |
| Жазбаша баылау | 20 мин | |
| Сабаты орытындылау | 5 мин |
БАЫЛАУ
Бааланатын зыреттіліктер:
1) ыты зыреттілік
2) Білім.
Баылау дістері:
1) ыты компетенцияны баалау шін тест тапсырмаларын орындау;
2)Тест тапсырмаларын немесе баылау карталарын орындау
Баылау сратары:
1. Термодинамикалы жйені параметрлері: негізгі, кй функциялары (ішкі энергия, энтальпия, энтропия, изобаралы-изотермиялы потенциал), экстенсивті, интенсивті.
2. Термохимия. Химиялы реакцияны жылу эффектісі. Термохимиялы тедеулер. Мысалдар келтірііздер. Стандартты тзілу жылуы, стандартты жану жылуы, стандартты бейтараптану жылуы.
3. Химиялы реакция жылдамдыы деген тсінікке анытама берііз. Реакцияны орташа жне шынайы жылдамдыы арасындаы айырмашылыты крсетііз. Химиялы реакция жылдамдыы андай лшем бірлігімен лшенеді?
4. Химиялы реакция жылдамдыына рекеттесуші заттар концентрациясы алай сер етеді? Массалар рекеттесуші заы. Химиялы реакция жылдамдыыны тратысыны физикалы мнін сипаттаыз.
5. рекеттесуші заттар табиатыны химиялы реакция жылдамдыына сері. Химиялы реакция жылдамдыына катализаторды атысы алай сер етеді? Активтендіру энергиясын алай тсінесіз?
6. Химиялы реакция жылдамдыына температураны сері. Вант-Гофф ережесі.
дебиет:
Негізгі:
1. Сейтембетов Т.С. Химия.- Алматы, 1994.- 23-37 б.
2. Равич-Щербо М.И., Новиков В.В. Физическая и коллоидная химия.- М., 2001.-101-131 б.
3. Ленский А.С.Введение в бионеорганическую и биофизическую химию.- М.: ВШ, 1989.- 55-92 б.
4. Веренцова Л.Г., Нечепуренко Е.В., Батырбаева А.., Карлова Э.К. Бейорганикалы, физикалы жне коллоидты химия: оу ралы -29-47 б.
5. Есімжан А.Е. Жалпы химия практикумы- Алматы, 2004.- 102-120 б.
6. Рубина Х.М. и др. Практикум по физической и коллоидной химии. – М., 2001. – 71-89 б.
осымша:
1. Ершов Ю.А. и др. Общая химия. Биофизическая химия. Химия биогенных элементов.- М.: ВШ, 2003.- 391-422 б.
2. Слесарев В.И. Химия. Основы химии живого. - СПб.: Химиздат, 2001.- 96-123 б.
3. Ленский А.С., Белавин И.Ю., Быликин С.Ю. Биофизическая и бионеорганическая химия: медициналы ЖОО-на арналан оу ралы.- М.:ООО «медицинское информационное агентство», 2008.- 174-178, 182-207 б.
4. Зеленин К.Н., Алексеев В.В. Химия.- С.-Пб.: ЭЛБИ-СПб, 2003.- 107-124 б.
5. Попков В.А., Пузаков С.А. Общая химия: рал.- М.: ГЭОТАР-Медия, 2009.- 200-239 б.
6. Евстратова К.И. и др. Физическая и коллоидная химия. – М.: ВШ, 1990. - 260-302 б.
7. Бірімжанов Б.А. Жалпы химия: ЖОО-на арналан оу ралы– Алматы.:Білім, 2001.
ОСЫМША
Лабораториялы жмыс «Бейтараптау жылуын анытау»
Жмысты масаты: Кшті ышылды бейтараптау жылуын кшті негіз арылы тжірибелік жолмен анытау
Жмысты жргізілуі:
| Реакцияны жылу эффектісін лшеу шін біріні ішіне бірі салынан екі стаканнан тратын арапайым калориметрді олданады. Жылу сырта кетпеу шін екі стаканны арасына жылылыты сатап тратын материал (пенопласт) салынды. Сырты стакан термометр, былауыш жне йыша арналан арнайы тесігі бар апапен жабылады. Сол тесік арылы стакана рекеттесуші заттар йылады. Калориметрді ішкі стаканына бюреткадан 50 мл натрий гидроксидіні эквивалентіні молярлы концентрациясы 1 моль/л-ге те (0,05 моль NaOH) ерітіндісін яды. Екінші бір стакана 50 мл тз ышылыны эквивалентіні молярлы концентрациясы 1 моль/л-ге те (0,05 моль НС1) ерітіндісін яды. ышылды Т жне сілтіні ТС температурасын анытайды, сонан со йыш арылы ышыл ерітіндісін сілті ерітіндісіне жылдам яды. Ерітіндіні былауышпен араластыра отырып, оны е жоары температурасын лшейді Т2. Алынан мліметтерді кестеге жазады. | |||||
| лшенген жне есептелген мндер | рекеттесуші заттар | |||||
| HCl + NaOH | HNO3 + KOH | |||||
| HCl | NaOH | HNO3 | KOH | |||
| Ерітінділер концентрациясы С, моль/л | ||||||
| Ерітінділер клемі V, л | ||||||
| Зат млшері n, моль n = C .V | ||||||
| Ерітінді температурасы (Т жне ТС) | ||||||
| Бастапы лшеулерді орташа температурасы (Т1) T1 = (Т + ТС)/2 | ||||||
| Бейтараптананнан кейінгі е жоары температура (Т2) | ||||||
| Температуралар айырымы Т Т = Т2 – Т1 | ||||||
Калориметрлік стакандаы ерітінді массасын келесі формула бойынша анытайды: 
, мндаы Vер-ді – бейтараптананнан кейінгі ерітінді клемі (VС + V), мл; сйылтылан ерітінді тыыздыы 1 г/мл-ге те деп алынады. Бейтараптау реакциясыны тзілу жылуын келесі формула бойынша есептейді: 
, Дж
Сонымен, Q1 – бл реакция барысында тзілген жылу млшері.
Бейтараптау реакциясыны меншікті жылуын есептеу шін реакция барысында тзілген жылу млшерін рекеттесуші ышыл немесе сілтіні 1 молі шін айта есептеу керек, йткені ол тзілген суды 1 моліне сйкес келеді: 
, Дж/моль.
Тзілген бейтараптау жылуын теория жзіндегі мнімен салыстырып, тжірибені абсолюттік жне меншікті атесін есептеіз. атені себептерін тсіндірііз.
орытынды: Бейтараптау реакциясыны тзілу жылуын анытаыз, тжірибені абсолюттік жне меншікті атесін есептеіз.
Лабораториялы жмыс «Реакция жылдамдыыны р трлі факторлара туелділігін зерттеу»
1-ші тжірибе.«Реакция жылдамдыыны рекеттесуші заттарды концентрациясына туелділігі»
Жмысты масаты: Реакция жылдамдыыны рекеттесуші заттарды концентрациясына туелділігін натрий тиосульфаты мен ккірт ышылыны арасындаы реакция арылы зерттеу.
Na2S2O3 + H2SO4 = S + Na2SO4 + H2O
Жмысты жргізілуі: Нмірленген ш пробиркаа натрий тиосульфатыны 1М ерітіндісін яды: біріншісіне – 7 тамшы, екіншісіне – 14 тамшы, шіншісіне – 21 тамшы. Бірінші пробиркаа 14 тамшы су, ал екінші пробиркаа 7 тамшы су тамызады. Баса ш пробиркаа 7 тамшыдан ккірт ышылын тамызады.
Реакция жылдамдыын анытау шін натрий тиосульфаты мен ышыл йаннан бастап а тсті лай пайда болана дейінгі уаытты (ккіртті пайда болу белгісі) секундомерді кмегімен анытайды. Натрий тиосульфаты йылан баса пробиркалара да алдын-ала дайындалан (7 тамшы) ккірт ышылыны ерітіндісін йып, а тсті лай пайда болана дейінгі уаытты анытайды. Алынан мліметтерді кестеге жазады.:
| Пробирка № | Ерітінді клемі (тамшылар) | Ерітіндіні жалпы клемі (тамшы) | Натрий тиосульфатыны меншікті концентрациясы (C) | А тсті лайды пайда болу уаыты t, с | Реакцияны меншікті жылдамдыы w=1/t (с-1) | ||
| Na2S2O3 | H2O | H2SO4 | |||||
| - |
Реакцияны меншікті жылдамдыын уаыта кері шама ретінде анытайды. (w=1/t). Тжірибе нтижесінде реакция меншікті жылдамдыыны натрий тиосульфатыны меншікті концентрациясына туелділік графигін трызады (абцисса осінде концентрация, ордината осінде – реакция жылдамдыы).
орытынды: рекеттесуші заттар концентрациясыны реакция жылдамдыына туелділігін сипаттаыз. Натрий тиосульфаты бойынша реакцияны ретін анытаыз
2-ші тжірибе.«Химиялы реакция жылдамдыыны температураа туелділігі»
Жмысты масаты: Химиялы реакция жылдамдыыны температураа туелділігін зерттеу.
Зерттелетін реакция:
Na2S2O3 + H2SO4 = S + Na2SO4 + H2O
Жмысты жргізілуі: Нмірленген ш пробиркаа натрий тиосульфатыны 1М ерітіндісін 10 тамшыдан яды. Баса ш пробиркаа 10 тамшыдан ккірт ышылыны 1М ерітіндісін яды.
Бірінші жп пробиркаларды (ккірт ышылы – натрий тиосульфаты) жне термометрді блме температурасындаы су йылан стакана салып, 5 минуттан со пробиркалардаы температура теескенде термометр крсеткіштерін жазады. Пробиркаларды бір-біріне йып араластырады да, йаннан бастап лай пайда болана дейінгі уаытты санайды.
Пробиркаларды екінші жбын блме температурасынан 10 градуса, ал шінші жбын 20 градуса жоары су йылан стакана 5 минута салады. Температура теескеннен кейін пробиркалардаы ерітінділерді бір-біріне йып араластырады да, бірінші тжірибедегі сияты йаннан бастап лай пайда болана дейінгі уаытты санайды. Алынан мліметтерді кестеге жазады:
| Пробирка № | Ерітінді клемі (тамшылар) | Температура, оС | А тсті лайды пайда болу уаыты, t, с | Реакцияны меншікті жылдамдыы w=1/t (с-1) | |
| Na2S2O3 | H2SO4 | ||||
Тжірибе нтижесінде реакция меншікті жылдамдыыны температураа туелділік графигін трызады (абцисса осінде температура, ордината осінде – реакция жылдамдыы).
Вант-Гофф тедеуі бойынша температуралы коэффициентті орта мнін есептеіз. Т = 10-а те боландытан температуралы коэффициентті жылдамдытарды атынасы бойынша анытайды:
; 
; 
орытынды: Берілген реакция шін температуралы коэффициентті мнін есептеіз жне реакция жылдамдыыны температураа туелділігін сипаттаыз.
№2 тжірибелік саба
ТАЫРЫБЫ: Ерітінділер: рамын рнектеу тсілдері жне коллигативтік асиеттері. Концентрлі ерітіндіден сйылтылан ерітінді дайындау
МАСАТТАРЫ:
· ерітінділер теориясыны негізгі тсініктері жайлы жне табиаттаы ерітінділерді биологиялы рлі жайлы тсініктерін кеейту;
· ерітінділер рамын рнектеу тсілдері жайлы тсінік алыптастыру;
· биологиялы нысандарды талдау шін ажет болатын трлі концентрациядаы ерітінділерді дайындауа ажет есептеулерді йрету;
· ерітінділерді медициналы тжірибеде олданылуын крнекілікті арастыру арылы студенттерде химияны зерттеу мотивациясын дамыта білу;
· Апаратпен здігінен жмыс істей білу дадыларын дамыту.
ОЫТУ МІНДЕТТЕРІ:
· трлі концентрациядаы ерітінділерді дайындау жне ерітінді рамын рнектеуді бір тсілінен екінші бір тсіліне ту шін ажет есептеулерді йрету;
· есептеу шін ажетті мндерді табу шін анытамалы дебиеттерді дрыс олдана білуді дадыландыру;
· концентрлі ерітіндіден сйылтылан ерітінді дайындау дадыларын алыптастыру;
· белгілі массасы бойынша ерітінді дайындауа жне оны концентрациясын тжірибелік жолмен таба білуге йрету;
· орындалан лабораториялы жмысты нтижелерін талдай білуге йрету.
ТАЫРЫПТЫ НЕГІЗГІ СРАТАРЫ:
1. Ерітінділер теориясыны негізгі тсініктері.
2. Ерітінділерді тірі аза шін маызы.
3. Ерітінді рамын рнектеу тсілдері.
4. Ерітінділерді медициналы тжірибеде олданылуы.
ОЫТУ дістері:
йлескен трде:
- материалды мселелік трде баяндау (студенттерде гипотезаларды сыну, алдын-ала орытындылар жне ойларын тйіндей білуді дамыту);
- кіші топтарда жмыс жасау (лабораториялы жмысты орындау)