Сабаты хронометражы
Шаын топтармен жмыс:
Оытушыны нсауымен студенттер ш топа блінеді, р топа ситуациялы есептер беріледі.Тапсырманы орындау алдында сабаты таырыбы студенттермен ауызша талданады. Тапсырманы орындалуы шаын топтарда талданады, содан кейін студенттерді біреу жауабын айтады. Тапсырманы бірінші орындаан, екі топа, таыды бір тапсырмадан беріледі. Барлы тапсырмаларды орындаан, топтар, здік деп саналады. Талдау кезінде оытушы студенттерді жмысын баылап жне коррекция енгізіп отырады.
ДЕБИЕТТЕР:
Негізгі:
1. Тюкавкина Н.А., Бауков Ю.И. Биоорганическая химия. - М., 2006. – С. 369-420.
2. Асанбаева Р.Д. Учебно-методическое пособие по биоорганической химии для самостоятельной работы студентов 1-го курса. - Алматы. 2004.–С. 100-125.
3. Асанбаева Р.Д., Салыкова Ш.Г. Практикум по биоорганической химии. -Алматы. 2003.–С. 27-33.
4. Асанбаева Р.Д., Илиясова М.И., Салыкова Ш.Г. Методическое пособие по биоорганической химии для самостоятельной работы студентов 1курса лечебного, педиатрического санитарно – гигиенического и стоматологического факультетов. - Алматы. 2003.– 50 с.
осымша:
1. Иванов В.Г. и др. Органическая химия, М., 2005.
2. Райлс А. и др. Основы органической химии, М.,1983.
3. Степаненко Б.Н. Курс органической химии, М., 1981.
4. Артеменко А.Н. Органическая химия. Теоретические основы, углубленный курс. М., 1997.
5. Шабаров Ю.Ф. Органическая химия: учебник для ВУЗов. М., 1996., т 1-2.
Лабораториялы жмыстар:
Студенттер хаттаманы толтырады (реакция химизмі жне негізгі ортындылар). Оытушы студенттерді жмысын баылыап, оларды практикалы дадылара йретеді.
№ 1 ЖМЫС. ГЛЮКОЗАНЫ МЫС (II) ГИДРОКСИДІМЕН СІЛТІЛІК ОРТАДА РЕКЕТТЕСУІ (СУЫТА)
Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ертіндісі, 2% мыс сульфаты ертіндісі Пробиркаа 1 тамшы глюкоза жне 2-3 тамшы натрий гидроксиді ертіндісін таммызып шайап, оны стіне 1 тамшы мыс сульфатын осады. Алашы кезде тзілген тнба мыс гидроксиді Cu(OH)2 тез еріп, млдір кк тсті мыс сахараты тзіледі. Мыс (II) гидроксидіні еруі глюкозада гидроксил тобы бар екенін длелдейді. оспа ертіндіні келесі тжірибеге алдырыыздар. Жргізілген реакцияны, мыс глицератын (3 жм.ара), жне шарап ышылыны комплексті тздарын алу реакцияларымен салыстырыыздар.
Рекациятедеуін жазыыздар.
№ 2 ЖМЫС. МЫС (II) ГИДРОКСИДІНІ СІЛТІЛІК ОРТАДА ГЛЮКОЗАМЕН РЕКЕТТЕСІП ТОТЫСЫЗДАНУЫ (ЫЗДЫРУ КЕЗІНДЕ – ТРОММЕР РЕАКЦИЯСЫ)
Алдыы тжірибеден алынан кктсті мыс сахаратын ыздырыдар. Не байадыыздар?
Сілтілік ортада глюкозаны молекуласыны кміртегі тізбегі зіліп, трлі тотыу німдері тзіледі, оларды ішінен: глицерин, гликоль, мырса ышылдарын кездестіруге болады.
№ 3 ЖМЫС. ФЕЛИНГ РЕАКЦИЯСЫ.
Реактивтер:1% глюкоза ертіндісі, Фелингреактиві.
Пробиркаа 1 тамшы глюкоза тамызып, оныстіне 2-3 тамшы Фелинг реактивін осып ыздырыдар. Не байалады? Фелинг реактиві рамында мыс (II) гидроксиді жне сегнет тзы кіретін крделі комплексті оспа ертінді. Кейде сегнет тзыны орнына мыс (II) гидроксидін ертіндіге ауыстыру шін, глицерин (Гайнес рекативі) олданады. Троммер реакциясына араанда Фелинг жне Гайнес реактивтеріні артышылытары олармен антты тез ашуа болады. Сонымен атар глюкозаны аздыына арамай, мыс (II) гидроксидіні комплексті осылысы арты болса да айнатанда бл інбейді, яни ара тнба мы (II) оксиді тзілмейді.
Фелинг жне Гайнес рекативтері, клиникада кіші зрден глюкозаны ашуа олданылады.
№ 4 ЖМЫС. ТЗ ЫШЫЛЫНЫ ФРУКТОЗАА СЕРІ – СЕЛИВАНОВ РЕКАЦИЯСЫ
Реактивтер:1% фруктоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.
Пробиркаа 2-3 тамшы фруктоза тамызып жне оны стіне 1-2 тамшы Селиванов реактивін осады. Пробиркадаы затты су моншасында ыздырады. Біразданкей інсйыты шие–ызыл тске боялады.
Кетогексоздарды тз ышылымен немесе ккірт ышылымен осып ыздыранда, резорцин мен конденсация німін беретін (шие–ызыл тсті), ш молекула су блініп гидроксиметилфурфурол тзеді.
№ 5 ЖМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДІ ТОТЫСЫЗДАНДЫРУ АСИЕТТЕРІ
Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Фелинг реактиві.
Бірінші пробиркаа 1 тамшы сахароза, екінші пробиркаа 1 тамшы мальтоза, шінші пробиркаа 1 тамшы лактоза ертінділерін осыдар. Содан кейін барлы ш пробиркаада Фелинг реакциясын жргізідер (3 жм. араыз) жне мыс (II) гидроксидімен андай дисахаридтер тотысыздандаратынын анытаыздар. Нтижелерін кестеге енгізііздер (6 жм. араыз).
Мальтоза шін Фелинг реакциясыны химизмін жазыыздар.
№ 6. ДИСАХАРИДТЕРГЕ СЕЛИВАНОВ РЕАКЦИЯСЫ
Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, Селиванов реактиві.
Бірінші пробиркаа 2-3 тамшы сахароза, екіншіге – мальтоза, шіншіге – лактоза ерітінділерін осып, жне осы ертінділерге Селиванов реакциясын жргізідер (4 жм.).
Алынан нтижелерді салыстырыдар жне ортынды жасадар, андай дисахаридтерде фруктоза бар екенін анытаыздар.
Дисахаридтерді асиеттеріне ортынды жасап жне жргізілген реакцияларды нтижелерін (5, 6 жм.) таблицаа енгізііздер. Реакция нтижелерін жрсе о (+), жрмесе сол (-) табалармен белгілеіздер.
| Дисахаридтер | Реакциялар | Тотысыздандыратын, тотысыздандырмайтын дисахаридтер | |
| Фелинг | Селиванов | ||
| Мальтоза | |||
| Лактоза | |||
| Сахароза |
№ 7 ЖМЫС. САХАРОЗАНЫ ЫШЫЛ СЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ
Реактивтер:1% сахароза ертіндісі, 10% ккіртышылы ертіндісі, 10% натрий гидроксиді ерітіндісі, Фелинг реактиві.
Пробиркаа 1-2 тамшы сахароза тамызып, 1 тамшы ккіртышылын жне 5-6 тамшы су осыдар. оспаны 1 минут айнатыыздар. Одан кейін сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жргізііздер (3 жм.).
Сахарозаны гидролиз реакциясынжазыыздар.
№ 8 ЖМЫС. ДИСАХАРИДТЕРДЕГІ ГИДРОКСИЛ ТОПТАРЫН АШУ
Реактивтер:1% сахароза ерітіндісі, 1% мальтоза ерітіндісі, 1% лактоза ерітіндісі, 10% натрий гироксиді ерітіндісі, 2% мыс сульфатыны ерітіндісі.
ш пробирка алып, бір тамшыдан біріншіге 1 тамшы лактоза, екіншіге – мальтоза жне шіншіге – сахароза ертінділерін тамызып, оларды стіне 2-3 тамшыдан натрий гидроксидіні ертіндісін осып, шайап жне оан 1 тамшыдан мыс сульфатыны 2% ерітіндісін барлы пробиркалара осыыздар – реакция нтижесінде кк тсті лактоза, мальтоза жне сахароза алкоголяттары тзіледі.
Дисахаридтерді біреуімен мыс сахаратыны тзілу реакциясын жазыыздар.
№ 9 ЖМЫС. КРАХМАЛДЫ ИОДПЕН АНЫТАУА АРНАЛАН ТСТІ РЕАКЦИЯ.
Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, Люголь реактиві.
Пробиркаа 1-2 тамшы Люголь тамызып оны ашыл-сары тске дейін сумен сйылтыдар (ертіндіні келесі дістерді жасау шін сатаыздар).
Баса пробиркаа 2-3 тамшы крахмал ертіндісін жне 1 тамшы сйытылан Люголь реактивін осыыздар. Ерітінді комплексті осылысты тзе отырып кк тске боялады.
Егерде пробиркадаы ерітіндіні сулы моншада ыздырса – ерітінді тссізденеді, салындатса айтадан кк тске айналады.
Иодкрахмалды реакцияны, крахмалды жне иодты ашуа олданады.
№ 10 ЖМЫС. КРАХМАЛДЫ ЫШЫЛДЫ СЕРІНЕН ГИДРОЛИЗДЕНУІ (ДЕКСТРИНДЕНУІ)
Реактивтер:1% крахмал ерітіндісі, 10% ккіртышылыныерітіндісі (9), Фелинг реактиві (8), лакмус аазы, 10% натрий гидроксидіні ерітіндісі.
Пробиркаа 3 мл крахмал ертіндісін, 1 мл ккірт ышылын йып жне айнапжатан су моншасына ойыыздар.
ыздыра бастааннан 2-3 минуттан кейін оспадан 1 тамшы ертіндіні алып, оны ішінде 2-3 тамшы сйытылан Люголь реактиві бар (4, 5 жм.) пробиркаа осыыздар. Крахмалы бар пробирканы ыздыра отырып, рбір 1-2 минут сайын, 2-3 тамшы сйытылан Люголь реактиві бар, пробиркадан баса пробиркаа 1 тамшыдан ертінді алынып отырады. Алынан пробиркалардан иодпен реакция кезінде сынауытарды тстеріні згереберетіндігін байауа болады.
Осыдан кейін ерітіндіні суытып, лакмус арылы сілтімен нейтралдап, Фелинг реакциясын жргізідер (3 жм.). Крахмалды гидролизі кезінде біратар аралы німдерге – декстриндерге ыдырайды. Бны схема ретінде былай крсетуге болады:
| Крахмал жнеоныдекстринденунімдері | Иодпен боялады |
| Крахмал | Кк тске |
| амилодекстриндер | Клгін, оыр-клгін |
| эритродекстриндер | ал-ызыл, ызылт-сары |
| флаводекстриндер | Ашы сары |
| ахродекстриндер | Иодпенбоялмайды |
| Мальтодекстриндер | |
| Мальтоза | |
| глюкоза |
Баылау:
Осы сабата баалау компетенциясы трады:
«Білім» баалау компетенциясы: шаын топтармен жмыс істеу кезінде, ауызша срауды жауаптарымен, ( ситуациялы есептерді шыару), ауызша срау (билеттер жне тесттер), й тапсырмаларын тексеру (жаттыулар, тесттер) бойынша ткізіледі.
«Дадылар» баалау компетенциясы: ситуациялы есептерді, жаттыуларды нтижелеріне интерпретация жасау біліктілігіне жне практикалы сабаты хаттамаларын толтыруын баылау бойынша ткізіледі.
Жаттыулар
1. a-галактопиранозаны жнеb-фруктофуранозаны оксо формадан тзілу схемасын жазыыз.
2. Д-маннозаны a,b-аномерлеріні Хеуорс формулаларын жазыыз.
3. Глюкозаны глюкон жне глюкар ышылдарына дейін тотыу реакциясын жазыыз.
4. Галактозаны галактурон ышылына дейін тотыуын жне німні декарбоксилдену реакциясын жазыыз. Галактурон ышылыны оксо-жне циклді трлерін жазыыз.
5. Маннозаны гидрлену реакциясын жазыыз.
6. N-ацетил-Д-маннозаминмен пирожзім ышылыны алдольды конденсациясыны нтижесінде ацетилнейрамин (сиал) ышылын алыыз.
7. Жартылай ацеталды гидроксил тобыны ерекше асиеттері. Глюкопиранозаны метил спиртімен реакциясын жазыыз (НСI-ды атысуымен).
8. b,Д-фруктофуранозаны 1,6-дифосфатыны тзілу реакциясын жазыыз.
№9 Тжірибелік саба
ТАЫРЫП: Биологиялы маызды гетероциклды осылыстар. Зр ышылыны жне оны тздарыны ерігіштігін зерттеу. Алкалоидтарды тнбаа тсу реакциялары.
МАСАТЫ:
1. Гетероциклды осылыстарды рылысы, таутомериясы, асиеттері, жне биологиялы ролі туралы білімді алыптастыру.
2. Алынан нтижелер негізінде бейімділік дадыларын жне гетероциклды осылыстар шін крнекілік реакциялар дадыларын алыптастыру.
ОЫТУДЫ МІНДЕТТЕРІ:
оушы абілетті болу керек:
1) Бір жне екі гетероатомды бес, алты мшелі гетероциклдарын жне оларды туындыларыны электронды рылыстарыны ерекшеліктерін, таутомериясын, асиеттерін, биологиялы ролдерін тсіндіре білу.
2) Конденсирленген гетероциклды жне оларды туындыларыны рылысыны ерекшеліктері мен маызын талдау.
3) Крнекілік дісті орындау кезінде жеке гетероциклдар мен алкалоидтарды рылысы мен асиеттері туралы білімді бекіту.
таырыпты негізгі сратары:
1. Гетероциктер. Анытамасы. Жіктелуі.
Пиррол, фуран, тиофен, имидидозол, пиридин, пиразол, пиримидинны мысалымен гетероциклдарды асиеттері мен электронды рылысы. Ароматтылы критериі.
2. Пирролды, пиридинні ышылды – негіздік сипатамасы.
3. Пирролды, пиридинні тотысыздану реакциялары.
4. Пирролды, пиридинні электрофильді орын басу раекциялары.
5. Пиримидиндік негіздер: урацил, тимин, цитозин. рлысы. Лактим-лактам таутомериясы.
6. Алкалоидтар. Никотин. Кофеин. Химиялы табиаты жен маызы.
7. Никотин ышылы жне оны амиді (витамин В3) НАД+ жне НАДФ коферменттеріні рылымды бірілігі. Маызы. НАД+ - НАДН жйесіні серінен жне гидрид-ионыны тасымалдануы туралы тсінік.
8. Конденсирленген гетероциклдар: пурин. рылысы.
9. Пуринні гидрокси туындылары: а) гипоксантин жне ксантин, лактим-лактам таутомериясы; б) зр ышылы. рылысы. Зр ышылыны ышылды жне орта тздары.Таутомериясы.
10. Пуринні амин туындылары: аденин, гуанин. Лактим-лактам таутомериясы. Оларды зр ышылына айналуы.
ОЫТУ дістері МЕН РАЛДАРЫ:
діс йлестірілген
1. йлестірілген срау (ауызша срау, кіші топтармен жмыс, жазбаша, срау)
2. й тапсырмасын тексеру
ралдар: оу кестелері, таырып бойынша кестелер, тест тапсырмалары, билеттер