Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 4 страница

Айайлайды, oйбайлайды, аыры шаршап oяды...

Біра oрынсыз жeрдeн Сбитжан киліккeні oй. Блe сoдан басталды. Сбитжан пкeсін ялтпа eді: “Бл нe смдыы? ла eстіп, кз крмeгeн смдыты айдан шыарды? кeні азасына

 

кeлді бe, лдe зіді-зі масаралайын дeп кeлді бe? ай заманнан бeрі азаты ызы зіні рмeтті кeсін сeн сияты жoтайтын бoлан eді? аза йeлдeріні брын айтан лы жoтау сздeрі аыза, н-жыра айналып, рпатан-рпаа, асырдан асыра жeткeн жo па? Oлар жoтау айтанда лідeн згeні брі eлжірeп, eгіліп жылар бoлан; сай-сйeгіді сырыратып, кпe-бауырыды eлжірeтіп, жрeгіді сыздатан сoл лы жoтау айда eнді? Жoтау айтанда, лгeн адамны адір- асиeті, тірлігіндe істeгeн eрлігі мeн жасылыын жeр-кккe сыйызбай мадатап, марапаттар eді. нe, брыны аза йeлдeрі андай бoлан! Ал сeнікі нe жн? Oсы жeргe жo-жітігіді, кeм- кeтігіді, oрлы-зoрлыыды айтуа кeліп пe eді?!

Айзада да oсы сзді ктіп трандай-а шап eтe алды. Брыны- брыны ма, айайды ккeсін eнді салды. “Ау, сeн айдан аылды, oымысты бoла алды, а? Сeн уeлі ана йeліді йрeтіп ал! Сeн лгі сылдыраан слу сздeріді уeлі сoны лаына й. Ал жoтауды жoралысын крсeтeтін йeлі айда сeні, нeгe кeлмe- гeн? А, сoл сeні алан жары кeліп, атасына мадатап жoтау айтса жарасар eді да, йткeні oны тірі кeзіндe ждігй атынымeн eкeуі сыара битін, рeргe итін алдырмай тoнап кeтпeп пe eдідeр, eй тумай туа шккір, тірідeй таладыдар oй кeмді! нe мeні байым, маскнeм дe бoлса кeліп oтыр, йтeуір. Ау, сeні насйeр, аылы дария атыны айда дeймін?

Жаны ысылан Сбитжан: “Мына атыныды тыйсашы”, – дeп Айзаданы кйeуінe айай салды. Сйтіп eді, Айзаданы кйeуі аиланып шыа кeлді дe, айта Сбитжанны зін алымынан ала тсті.

Бoрандылытар жeздeлі-балдызды eкeуін рe дeгeндe ажыратты. Жртты брі жиіркeнeрдeй, сoндай бір жымсыз, масара жадай тті. Eдігeні жігeрі м бoлды. Oл бларды пс адамдар eкeнін білуші-а eді, біра дл мынадай масарампаз бoлар дeп oйламаан. аны арайып, кйіп кeткeні сoнша: “Сeндeр, здeріді здeрі сыйламасадар, тым рыса мармны аруаын

 

масаралап, oрламасадар нe ылады! йтпeсe аяы аспаннан салбырап тссe дe аямаймын, з oбалы зіe, уып жібeрeмін тура!

– дeп атты eскeртті.

лік жнeлтeр арсаында oсындай бір кeлeсіз жадай кeз бoлды. Eдігe жауар блттай тнeріп алды. Тксигeн абаында асы таы да асарыса тйісіп, таы да ккeйіндe см смды сылдады: “Бл балаларды мнысы нeсі? Нeгe блай бoлып сті блар? Бларды азабын тартып, ыстыына кйіп, суыына тoып, мбeлді интeрнатына тасып oытып, йтeуір, адам бoлсыншы, eшкімнeн кeм бoлмасыншы, Сарызeкті шліндe oымай кзі ашылмай oр бoлып алып, кeйін бізді кінламасыншы”, дeп азанап eкeуі жар лаы жастыа тимeй мпeлeгeндeгі крeміз дeгeні oсы ма eді? Алда eсіл eбeк-ай.... Бларды азамат бoлып, адам бoлып суінe нe кeдeр кeлді, нeгe кeлeсіз шыты?

зынтра Eділбай бл жoлы да жнін тауып кeтті, кргeн-білгeні бар бжіл жігіт oй, сoл кні кeштe oл Eдігeні арасынан ауыр жкті тсіріп аландай бoлды. Eдігeні жадайын oл білeді oй. Мндайда айтыс бoлан кісіні балаларыны eркі білeді, eжeлдeн кeлe жатан салт сoлай. анша бір кeщe, кeлeсау бoлмасын oлардан тыла алмайсы, уып шыа алмайсы. Айзада мeн Сбитжан- ны жан-жаынан нжырасы тсіп, тнжыраан жртты тыырытан шыарып, зынтра Eділбай eбін тапты: eркeктeрді брін з йінe шаырды: – Бл нe трыс, далада трып, жлдыз санаймыз ба, oнан да бізді йгe жрідeр, шай ішіп, гімeлeсіп oтырайы...

зынтра Eділбайды табалдырыынан аттаанда, Eдігe баса бір дниeгe тап бoландай бoлды. Oл крші бoлан сo Eділбайды йінe брын да кeліп жрeтін. Кeлгeн сайын Eділбайды ядай йін кріп сйсінeтін. Ал бгін oл бл йдe кбірeк oтырысы кeлді, кбірeк oтырса, eсeсі ктeріліп, кш-уаты айта oралардай крінді.

зынтра Eділбай да басалар сияты тeмір жoл жмысшысы oй, жалаысы да згeлeрдікінeн кп eмeс. Басалар сияты бл да

 

растырмалы йді жартысында, eкі блмeлі птeрде трады. Біра бл йді жні млдe блeк: тап-таза, жап-жары, ядай сйкімді. Бір дкеннeн алатын шай басаларды йіндe бір трлі дe, Eділбайды йіндe бір трлі. Бл йді шыны-аяымeн ішкeн шай бал татиды. йeлі дe бір дай oынан жoлытыран мыбoлыр адам, балалары да п-дeмі... Сарызeктe транынша трып, сoдан сo туірірeк жаа арай жылжиды да, – дeп oйды ішінeн Eдігe. – ринe, кшіп кeтсe, кінішті-а...

Кeрзі eтігін кірe бeріс тeпкішeктe алдырып, Eдігe ішкі йгe байпаша малдас рып oтыранда ана зіні за кнгe бдeн шаршап, арны ашанын сeзді. Арасын іргeгe сйeп, н-тнсіз oтыран. Басалар да дгeлeк, аласа стелді айнала, ккіл-ккіл сйлeсіп жайаса бастап eді...

гімeні ккeсі кeйінірeк oзды, зі бір трлі йдік гімe бoлды. Тндe кргeн кoсмoс кoраблі Eдігeні eсінeн дe шыып кeтіпті. Ал мына білeтін кісілeрді сзін тыдап, eдуір oйланып- а алды. Oл лгі гімeдeн блeндeй жаалы ашпаса да, oларды кoсмoс туралы пайымдауына, зіні бл жайдан бeйхабарлыына таалды. Біра зін-зі ажап жатпады, йткeні oсы згeлeр зeурeп гімe eтіп жататын кoсмoс дниeсі Eдігe шін бeймлім, тсініп бoлмас жмба, тым жыра лeм бoлатын. Сoндытан oл oсы бір кoсмoс oиаларына тадырдан кeлгeн бір дірeт рeтіндe рі сатыпeн, рі рмeтпeн дeн oйып ана жрeтін. йтсe дe, тндe кргeн кeрeмeті oны жан дниeсін бір сілкінтіп ткeн. зынтра Eділбай йіндe oсы тндeгі oиа гімe бoлды.

Алдымeн шбат кeлді. Кпіршігeн сап-салын дмді шбат eкeн. Аздап маса тарттыратын да кші бар. Разъeзгe кeліп-кeтіп жрeтін жoл жндeушілeр шбатты Сарызeкті сырасы дeп аямай ішeтін. Ал ысты ас кeлгeндe Eділбайды йінeн ара та табылды. Жалпы, жиын-тoйда Eдігe кппeн біргe, eптeп аратан алып oятыны бoлушы eді, біра бл жoлы ауыз тимeді, аруа ктіп oтыранын жрт тсінсін дeгeні, рі дeсe eртe иын да жауапты жмыс тр.

 

Кeйбір жігіттeр, сірeсe Сбитжан араты шбатпeн араластырып, oды-сoлды сілтeп oтыраны Eдігeгe наан жo. Шбат пeн ара араласан жeрдe, бір арбаа eкі жарау жйрікті парлап жeккeн сияты, адамны кілін ктeріп, ая-oлын жeргe тигізбeй eсіртeді oй, жарыты. Бгін біра мны oрны жo. Атасаалы аузына біткeн адамдар, ішпeдeр дeп алай айтарсы? Шама-шарыты здeрі дe білмeй мe. йтeуір, бір абырoй бoланда Айзаданы кйeуі аратан татып алмай oтыр, маскнeмгe нe кeрeк: рттап алса

– ылжияды да алады oй. Біра лзір дай нысап бeріп, тeк шбат ішіп oтыр. анша кeщe бoлса да, айын атасыны азасында ішіп алып, дoыз сап лап жатпайын дeп oйлаан бoлу кeрeк. Біра бл шыдамны аншаа жeтeрін бір дайды зі білeді.

р трлі жік-кжік гімeлeр айтылып жатты. Eділбай рытай oлы экскаватoрды eшіндeй сoзылып, жиырылып жрта шбат йып бeріп oтыран. Кeлeсі аяты Eдігeгe сына бeріп:

– Oсы, Eдeкe, кeшe тндe мeн сізді oрныыза кeзeкшіліккe барып, сіз йшіктeн шыып зай бeргeн заматта бір аламат дмпу грс eткeндe мeн лап ала жаздадым. Сырта жалт арасам, кoсмoдрoмнан аспана арай ракeта атылан eкeн! дай салмасын, абажадай! дды мылты сияты! Сіз дe кргeн шыарсыз, Eдeкe?

– дeгeні.

– E, крмeй нe бoпты! Аайдым да алдым! Oй, смдыы-ай, нeткeн жлар кш! Тп-ттас oт бoлып жанып кeтіп барады, кeтіп барады, шeті жo, шeгі жo! Иманым алмады. Мнда анша жыл трып, oндай кeрeмeтті кргeн eмeспін.

– Ау, мeні дe бірінші рeт круім oй! – дeп Eділбай шынын айтты.

– Oу, мына бoйымeн сeн тыш рeт кріп жрсe, мына біз сиятылар айдан крсін, – дeп Сбитжан Eділбайды зындыын бір жуалап алды.

Eділбай бл мысыла мн бeрмeй, мырс eтті:

 

– Бoйды айтeсі, oны oйшы. з кзімe зім сeнбeймін: аспан асты ттас лаулаан oт! й, таы бір кoсмoнавт шты-ау, жoлы бoлсын! – дeп oйдым. Сйтіп дeрeу транзистoрды лаын брайын, oны тастамай ала жрeмін oй. Радиoдан алайда хабарлауа тиіс дeп oйлаймын. дeттe, кoсмoнавтар шанда ілe- шала кoсмoдрoмнан хабар бeріп жатушы eді oй. Oндайда диктoрлар да митингідeгідeй eрeкшe лeпіріп, шали сйлeп жнeлгeндe тла бoйы шымырлайды oй. Eдeкe, шынымды айтсам, з кзіммeн кргeн ракeтадаы адамны атын білгім кeліп-а барады. Біра аыры білe алмадым.

– Ал, нeгe? – брінeн брын Сбитжан таалып, асын мааздана, сыздана кeріп-кeріп oйды. Oл маса тарта бастаан, бeт-аузы алаулап, eкпіндeй бастаан кeзі eді.

– Білмeймін. Eштee дe айтпады. Мeн “Маякты” з тoлынында стап-а oтырдым, кeрeк дeсe бір сз дe айтпады...

– Ммкін eмeс! Мнда бір кілтипан бар! – дeп Сбитжан жалма- жан бір рюмкe араты бір-а жтып, шбатпeн аттандырып салып, oырана алды. – Кoсмoса рбір сапар – бкіл лeмдік oиа... Тсінeсі бe зі? Бл бізді ылым мeн саясаттаы лкeн бeдeліміз!

– Нeгe eкeнін білмeйміп. Сoы хабарларды да алдырмай тыдадым, газeттeргe шoлуды да тыдадым...

– Ым-м!– дeп Сбитжан басын шайап-шайап oйды: – Мeн ызмeттe бoлсам oй, бл жадайды eгжeй-тeгжeйін лбeттe біліп oтырар eдім! ап, шайтан алыр! А, блкім, мнда бір кілтипан бар, шыар?

– андай кілтипаны барын айдан білeйін, біра дай білeді бар oй, з басым кініп алдым, – дeп зынтра Eділбай аынан жарылып атарылды.– Eнді дайшылыына салса, oл oсы зімізді кoсмoнавт eмeс пe. шанын з кзіммeн крдім. Ал ммкін, oл таныс аза жігіттeрді бірeуі шыар. уананны ккeсі сoнда бoлар eді oй. Кeйін кeздeсіп тe алар ма eдік, сoнда айтар eдім oй...

 

Oйына лдeнe тсіп кeтіп, Сбитжан Eділбайды сзін асыыс бліп жібeрді:

– E-e, білдім, білдім! Адамсыз кeмe штыран eкeн. Сынау шін oй, сір.

– Сoнда алай? – дeп Eділбай oшиыырап алды.

– E, кдімгі сына та. Тсінeсі бe зі, байау. Адамсыз ракeта кoсмoстаы станцияа барып жаласады, нeмeсe oрбитаа шыады. Ал, зіршe алай бoлары, нeмeн тынары бeлгісіз. Брі стті аяталса, радиoдан хабарлап, газeттe жариялайды. Ал, стсіз аяталса – ндeмeй-а oюы да ммкін. Кдімгі ылыми сына oй.

– й, мeн тірі адам шан eкeн дeсeм, – дeп Eділбай мeсeлі айтып, мадайшаны сипалай бeрді.

Сбитжанны лгі тсіндірмeсінeн сo брі дe сл тoрыандай н-тнсіз oтырып алып eді, сір, бл гімe oсымeн тамам бoлар да ма eді, біра Eдігe байаусызда бл кпті oдан бeтeр ршітіп алды:

– Oу, жігіттeр, сoнда ракeта кoсмoса адамсыз шып кeткeні oй, мeн сoлай дeп тым? Ал сoнда ракeтаны кім басарады!

– Кім басараны алай? – дeп Сбитжан алаанын шарт eткізіп, сауатсыз Eдігeгe oилана арап, тааландай бoлды. – Eдeкe, oнда брін радиo басарады. Жeрдeн, Басару oрталыынан кoманда бeрілeді. Тсінді бe? Ракeтаны ішіндe адам бoлан кнні зіндe, ракeтаны радиo басарады. Ал кoсмoнавт з бeтіншe тк тe істeй алмайды, oл шін басару oрталыыны рсаты кeрeк. Ккeтай- ау, oл дeгeні Сарызeкті даласымeн аранара иініп алып жeліп жру eмeс oй, анда тe крдeлі брі дe...

– E, сoлай дe, біз айдан білeйік, – дeп мігірлeді Eдігe.

Бoрандыны Eдігeсі радиo арылы басару дeгeнді тсінe алмайды. Oны пайымдауынша, радиo дeгeні алыстан уe арылы жeтeтін сз, н. Ал eнді жансыз затты радиo арылы алай басаруа бoлады? Eгeр ракeта ішіндe адам oтырса бір жн: былай істe, былай істe дeгeн, бйрыты oрындай алады. Eдігe oсыны жнін срап білмeкші eді срамады. рысын дeді. Жаны жатырмады. нсіз oтырып алды. з білгeнін айтып oтыранда Сбитжан згeлeрді

 

мсіркeгeндeй тым блсініп кeтeді. “здeрі, тк білмeйсідeр, білгeнді бааламайсыдар. Маскнeм жаман жeздeм рбeрдeн сo мeні ылындырма та бoлды. Ал мeн бoлсам, oсы oтыран брінeн арты білeмін” дeгeндeй кeйпі. “E, дай бeтінeн жарыласын,– дeді ішінeн Eдігe. – Біз сeні нeып oытты дeйсі! Біз сияты oымаандардан, бірдee арты білуі кeрeк oй, йтeуір”, Бoрандыны Eдігeсі таы да: “Мндай адам oлына билік тисe нe істeмeк? oл астындаыларды тірідeй жeп oяды да. Oлар да Сбитжан сияты тірік білгір бoлуа тырысады да, йтпeсe кн крe алмас. Сбитжан oй, зір зі бірeуді oл астында, сoны зіндe дйім жртты аузына аратысы кeлeді, тым бoлмаса Сарызeкті адамдарын...” – дeп oйды.

Ал Сбитжан бoлса, шынында да бeйшара бoрандылытарды біржoлата тралатып, таалдырып, eсeсін eзіп тастаысы кeлгeндeй бір сайрасын дeйсі. Сір, сйтіп, лгідe апасы мeн жeздeсінeн сз eсітіп, тая жeп, тгіп алан абырoйын жуып-шайма бoландай, жртты сзбeн, гімeмeн шырмап тастамашы. Нeшe трлі таажайып шытырман oиаларды, ылым ашан жаалытарды атарды дeйсі кeліп. Сйлeп oтыр, oтын-oтын аратан жтыырап-жтыырап, артынан шбатты сілтeп oтыр. Жтыыраан сайын ызыырай тсті, ызыыраан сайын бсікірeй тсті дe, бeйшара бoрандылытар oны ай сзінe сeніп, ай сзінe сeнбeсін білмeй дал бoлды.

– Oу, здeрі oйладаршы, – дeйді Сбитжан жар-жр eткeн кзілдірігіні ар жаындаы маса кзі кілeгeйлeнe, мнарлана тсіп, eгeр білe-білсeдeр, біз адамзат тарихындаы e баытты адамдармыз. Мсeлeн, Eдeкe, сeн eнді бізді арамыздаы жасы лкeнімізсі. Брын алай eді, азір алай, сeн білeсі oй, Eдeкe. Мны айтуымны мнісі мынада. Брын адамдар дайа сeнeтін. Eжeлгі Грeкияда дайлар Oлимп дeгeн тауда трыпты-мыс. дайлар бoланына бoлайын. Нарыстар наыз. Нe істeпті дeйсідeр oй? Алтыбаан ала ауыз бoлыпты сйтіп, жанжалмeн

 

аттары йгілeніпті. Ал адамдарды ахуалын згeртугe шамалары кeлмeгeн, тіпті oл туралы oйламаан да. рбірдeн сo сoл дайларды здeрі дe бoлмаан. Мны брі жай аыз, eртeк oй. Ал бізді дайларымыз дл іргeміздeгі кoсмoдрoмда, зімізді Сарызeкті жeріндe трады. Бл шін бкіл лeм алдында матана аламыз. Oларды бізді eшайсымыз крe алмаймыз, oларды eшкім білмeйді. Кeз кeлгeн Мырымбайлар oлын ала жгіріп: “алай, амансы ба?” дeуінe жoл жo, oлай бoлмайды. нe, дайлар дeп сoларды айт! Ал, Eдeкe, сeн oй, радиo арылы кoсмoс кoрабльдeрін алай басарады дeп тааласы. Oл дeгeн, сз eмeс, oл лдeашан артта аланжаалы! Oны брі машина, автoматика, жансыз заттар. Ал радиo арылы адамдарды басаратын кн туады лі. лгі автoматтарды алай басарса, тура сoлай басарады. Oу, тсініп oтырсыдар ма – крі дeмeй, жас дeмeй, адамдарды брі тгeл радиo арылы басарылатын бoлады. азірді зіндe ылыми нтижeлeр дe бар. Биік мддeлeр жoлында ылым мны да oйлап тапты.

– й, тoта, тoта ит eстe: биік мддeлeр дeп шыа кeлeді eкeнсі!– дeп зынтра Eділбай сзгe араласты. – Сeн уeлі мынаны айтшы, тк тсінбeй oтырмын: сoнда алай, кoманданы eсту шін ркім жанына транзистoр сияты радиoабылдаыш байлап жруі кeрeк пe? E, oл eлді бріндe азірді зіндe бар eмeс пe!

– арай гр зін! Oу, радиoабылдаышы нe сeні. Oл дeгeн oйыншы, балаларды oйыншыы, білді бe? Жаныа eш нрсe дe байлап жрмeйсі. Маан дeсe тырдай жалааш жр. Тeк кзгe крінбeс радиoтoлындар, яни биoтoктар, дайы саан, сeні санаа сeр eтeді дe трады, білді бe? Ал сoнда айтeсі?

– Сoлай дe!

– E, eнді алай дeп eді! Адам ыли да oрталыты прoграммасы бoйынша имылдайтын бoлады. Адам брін зім істeп, з eркіммeн жрмін дeп oйлайды, ал шындыында брін істeтіп oтыран жoары жа. Брі дe ата тртіппeн істeлeді. Сeн н салуы кeрeк пe – биoтoк арылы сигнал кeлeді – шырай жнeлeсі. Сeн билeуі кeрeк пe – сигнал – билeй жнeлeсі. Сeн жмыс істeуі кeрeк пe –

 

сигнал – жмысты аыратып саласы! рлы, бзаылы, ылмыс атаулы мытылады, oны брін тeк eскі кітаптардан ана oитын бoласы. йткeні адам бoйындаы адір-асиeт, мінeз-лы, тртібі – брі-брі прoграмма арылы бeрілeтін бoлады. Мсeлeн, азір дниe жзіндe дeмoграфиялы рдіс бар, яни адам баласыны тууы кп, азы-тлік жeтпeйді. Нe істeу кeрeк? Тууды азайту кeрeк. айтіп? oам мддeсінe сай, сигнал бeрілгeндe ана йeліe жанаса алатын бoласы.

– Биік мддeлeр мe? – дeп мысылдады зынтра Eділбай.

– Дл сoлай. Мeмлeкeт мддeсінeн биік eштee жo.

– Ал eгeр мeн сoл мддeлeрді жиып oйып, йeліммeн... жанасым кeлсe, нe істeйсі?

– Eділбай, ккeм-ау, oнынан тк тe шыпайды. йeлімeн жанасу туралы oй басыа млдe кeлмeйді. лeмдeгі e слу ызды алдыа алып кeлсінші – кзіні ырын да салмайсы. йткeні саан тeріс биoтoк жібeріп oяды. Сйтіп, бл мсeлeдe тoлы тртіп oрнатылатын бoлады. Бан дайдай сeнe бeр. Нeмeсe, скeр мсeлeсін алайы. Брі сигнал арылы жргізілeді. Oта тсу кeрeк нe – oта тсeсі. Парашюттан сeкіру кeрeк пe – oйланбай сeкірeсі. Атoм минасын байлап алып, танкті астына тсу кeрeк пe – oйланбай тсeсі. “алайша?” дeп срау oясыдар oй? аарманды биoтoгі бeрілгeндe – бітті, oру, рeйлeну дeгeн бoлмайды адамда... нe сoлай!...

– Oй, тірікті судай сапырасы-ау, сабаз! алай смірeйтeді, ! Oып-oып, йрeнгeндeгі oсы ма? – дeп Eділбай жаасын стап таалды.

Басалар Сбитжанны судыраына бастарын шайап, тадайларын аып oйып, ашытан-ашы кліп oтырды; сйтсe дe ла салып тыдасады: судыра та бoлса, йтeуір ызы oй; біра брі дe сeзeді: жігіт ара пeн шбатты oса сілтeп, eдуір жeргe барып алды, мас адама нe жoры – oттаса, oттай бeрсін. Бір жeрдeн бірдee eстігeні бар шыар, oны айсысы тірік,

 

айсысы шын, бас атырып кeрeгі нe, айтса айта бeрсін. Сoлайы сoлай-ау, біра Eдігe шындытан шoшиын дeді: “Мына бізді байыз бeкeр сылдап oтыран жo”, – дeп oйды ішінeн. – Oны, шынында да, бір жeрдeн кзі шалып oыаны, лаы шалып eстігeні бар oй, Сбитжан жайсыз хабарды брін табанда ашып алып oтырады oй. Ау, жаманны айтаны кeлмeйді, сандыраы кeлeді, шынында да, адамдарды дай сияты билeп-тстeгісі кeлeтін бірeулeр шыса, oларды зі нн-нн алымдар бoлса, дниe нe бoлып кeтeр eкeн?”

Ал Сбитжан тпeп oтыр, зір oны, йтeуір, брі дe тыдап алан. Кзілдірігіні йнeгінe дeйін бусанып, кзіні арашыы бртіп, араыда шашиан мысыты кзіндeй бoлып кeтіпті. Біра eрі ара пeн шбатты лі сілтeп oтыр. Oл eнді oлды сeрмeп тастап, мхиттаы Бeрмуд шбрышы дeгeн тірікті сапыра бастады. лгі пия шбрыш шты-кйді жoалып кeтeтін крінeді. – Oблыста мeні бір танысым oярда-oймай шeтeлгe шыуа рсат алды, – дeп сoты Сбитжан.– Нeсі бар дeсeші шeтeлдe! Аыры барып тынды. Баса бірeуді oрнын тартып алып, мхит стімeн Уругвай ма, Парагвай ма, йтeуір, бір eлгe шып кeтті дe, айтып oралмады. Тура Бeрмуд шбрышыны стінeн тe бeргeндe самoлeт шті-кйді жo бoлады. Жo – бітті! лгі жігіт тe аумин-аллаукиапкар! Сoндытан, дoстар, нeсі бар дeймін- ау, бірeуді oрнын зoрлыпeн тартып алып, oярда-oймай рсат алып, шeтeлгe шыып нeсі бар?! Бeрмуд шбрышынсыз-а, з туан тoпыраымызда аман-eсeн, дeніміз сау бoлып жрсeк бoлды да. Кнe, дeнсаулы шін бір алып жібeрeйік!

“дай сыйлады мынаны! – дeп ланаттады ішінeн Eдігe.– Мны тірік абыны аузы шeшіліп кeтті eнді. Алда дайды раны-ай! Ішіп алды – бітті, тoтату жo!”

Oйлаанындай-а бoлды.

– Кнe, дeнсаулы шін алып жібeрeйік! – дeп айталады Сбитжан. Кзі блдырап, тайанатай бeрeді. Сoнда да кісімсіп,

 

маазданып oтырысы кeлeді. – Ау, бізді дeнсаулыымыз – eлімізді e басты байлыы. Дeмeк, бізді дeнсаулыымыз – мeмлeкeттік байлы. нe, алай, ? Біз дeгeн кди-сди eмeспіз, мeмлeкeт адамдарымыз! Сoндытан таы мынаны айтым кeлeді... Бoранды Eдігe oрнынан атып трды да, лгіні тoстын тoспастан, йдeн шыа жнeлді. Ауыз й араы eкeн, аыр- ыр eткізіп, бoс шeлeктeрді латып алды, аяына таы бірдeeлeр шалынып, кeрзі eтігін рe тапты. Салын жeрдe трып eтігі тoазып алан eкeн, аяын са-са салды да, ашу мeн ыза ысып, зeгін кініш ртeп, йінe айтты. “айран азанап, – дeп мртын талмап тістeлeп, нсіз ыыранады. – Нe масара, аруа сыйлап ару жo, аза ктіп айыру жo! дды, бір тoйда oтырандай, арата аысы аландай ішeді. “Мeмлeкeттік дeнсаулы” дeгeн сайтан сандыраты тауып алып, oйсашы кнe. Мeйлі, дай аласа, eртe аман-eсeн мармды арулап oйса, ас- суын бeріп, жртты абырoймeн таратса, Сбитжан, сeні жзіді