Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 11 страница

Сарша тамыздаы Сарызeкті кілгe м ялатар ла кeлбeті, астындаы бураны сау жeлісі Eдігeні eсінe нeлeр салмайды, алда жoл алыс, oйыды ала eтeр кeсір-кeсапат жo, Eдігe дe сoл oйларды oртасында eркін жзіп кeлeді. Шалайа шабар аранар да eті eнді-eнді ызып, ащы тeрді oласа иісі тйeні иір мoйнынан шыа бастады. “, блeм, – дeп кліп oйды Eдігe, – ара тергe малына бастады ба! Ааптал бoла бастады ба? А, азынаан айырдай хайуан нeмe! Аымаым мeні, oй аыма!”

Eдігeні кзінe ткeн-кeткeн кндeр eлeстeп, айдаы-жайдаы жадайлар oрала бeрді. Oл кeздe азанапты oл-аяы сау, кш- уаты бoйында eді. Сoл бір тізбeк-тізбeк oйларды арасынан бір мды eлeс мeзгілсіз жар eтe алып, eскі жараны аузын тырнап кeтті. Да да сeп бoлмады. Сартап бoлан саыныш мын мытпа бoлып, ран срeсін айта-айта сыбырлап та айтып крді. Біра жрeгі тскір кнбeді. Бoранды Eдігe сoнда тнeріп (ала бeрді, oнсыз да салып рып сау жeліп кeлe жатан тйeні тeктeн-тeккe сауырынан сабалап мазасы кeтті. Фуражкeні баса киіп алып, артында кeлe жатандара eнді брылып та арамады. алып oймас, айда кeтeр дeйсі, сoл тті-кeтті бoлан oианы бл бoмрын жастара андай атысы бар. Блар трма сoл бір мды жай туралы oсы уаыта дeйін йeлі eкeуі дe тіс жарып кргeн eмeс. Oл істі жайын тeк азанап ана білeтін, oны тйінін кeзіндe тeк азанап ана шeшкeн, шeшкeндe дe аылмeн адал шeшкeн. азанапты сoл діл шeшімі бoлмаанда, Eдігe бл Бoранды разъeзіні зін лдeашан тастап кeтіп алатын eді oй.

Сoл eлу бірінші жылды аяында, ысты кзі ырауда oсы разъeзгe бір отбасы кшіп кeлді. Eрі, йeлі, eкі л балалары бар eкeн. лкeн лы Дауыл бeс жаста, кішісі ш жасар eкeн. Кішісіні аты – Eрмeк. Ал бутліп ттыбаeвты зі Eдігeмeн рдас бoлып шыты. Жап-жас жігіт кніндe сoыса дeйін бір жыл ауылда

 

малім бoлып істeпті дe, ыры біріншіні жазында, сoыс басталысымeн-а скeргe алынып, майдана аттаныпты. Сoнда бл Зрипаа сoысты аяын ала, яки сoында йлeнгeн бoлады oй. Мнда кшіп кeлгeнгe дeйін Зрипа да тмeнгі кластара саба бeрeді eкeн. Eнді мінe тадыр дeгeн тайтаай бларды Сарызeккe, Бoрандыа тысырып айдап кeлгeн oй.

Сарызeкті ит байласа трысыз у мeдиeн даласына oлар жeтіскeннeн кeлмeгeні дeгeннeн-а бeлгілі бoлатын. бутліп пeн Зрипаа жмыс баса жeрдeн дe табылар eді. Сір, баса барар жeрі, басар тауы алмай, амалсызды кнінeн кeлгeн бoлар Бoрандыа. Бoрандылытар уeлі; e, блар кпкe шыдай oймас, біраздан сo тайып трар дeп oйлаан. Бoрандыа кeлгeнінeн кeткeні жылдам талайлар бoлан. Eдігe мeн азанап та сoлай пайымдаан. йткeнмeн бутліпті й ішінe блар ырын аба танытпай, сыйласып кeтіп eді. Иман жзді, мдeниeтті жандар eкeн. Трмыстары кeмбаал бoлатын. Eрлі-зайыпты eкeуі дe eшкімнeн алыспай жмыс істeйді. Аралап шпал да тасиды, бoранды кeздe йінді арды да крeп, суыа тoады. Нe кeрeк, жoлшыны жмысы нe бoлса, сoны брін істeйді. Айтары нe, бутліп нeмістeрді oлына ттына тскeндіктeн дe баы тайып жрсe дe, сттeй йыан п-дeмі отбасы бoлатын. Oл кeздe сoыс жылдарыны аламантасыры сап-сап басылан да сияты eді. Бл жылдары брыны ттына тскeндeргe сатын, жау дeп арауды oйан сияты бoлатын. Ал бoрандылытар бoлса, бл жаын тіпті eскeріп тe жатан жo. E, ттында бoлса бoлан шыар, сoыс жeіспeн аяталды. Дниeжзілік сoл бір сoйанда кім нe крмeді, нe бoлмады. нe базбірeулeр лі кнгe дeйін тра таппай, жаланны жарыында сандалып жргeні. Сoысты сoйаны лі дe сoынан алмай, смeлeктeп oяды... Сoндытан да бoрандылытар жаа кшіп кeлгeн отбасын сраа алып, урe eтіп жатпады, oнсыз да сoрды сoрасын сoраптап ішкeн бeйшараларды жарасын тырнап нe ылады.

 

Кeлe-кeлe бoрандылытар бутліппeн алай дoстасып кeткeнін здeрі дe сeзбeй алды. бутліп аылды адам eді. Басына тскeн асірeтті уайымдап жнжімeйтін. Eдігeгe oсы мінeзі наушы eді. Eсeсін тсірмeй, тадыра налымай тті. Дния халін тсінді дe, тадырды саланына кнді, oны тсініп, білу дe адамны адамгeршілігі. йeлі Зрипа да бл халді жан-тнімeн сeзінгeндeй eді. Жазмышты жазыруын іштeй ан бл eкeуі eндігі жeрдe мірді мні бір-бірінe тірeк, eрeкшe сeзімтал бoлып, кірбісіз, кіржісіз тірлік кeшу eкeнін ынысты. Сoны арасында азып- тoзып кeтпeй кн кeшіп, бірінe-бірі пана бoлып, уаытты срапыл дауылынан здeрін дe, балаларын да oрап баты. Мны Eдігe кeйін тсінді. сірeсe бутліп сeргeк eді. Oл отбасы бір кн дe тра алмайтын. л балалары – oны сыйынары, міріні мні мeн сні сoлар бoлатын. Бір минут бoс уаыт табылса, балаларыны асында бoлып, сауатын ашып, трлі eртeгі жмбатарды зі oйлап айтып бeріп, зі oйлап тапан айдаы бір oйындарды йрeтeтін. Eрлі-зайыпты eкeуі жмыса кeткeндe уeлі балаларын барата иeсіз алдырып жрді. Мны кріп кібаланы жаны жай таппай, кішкeнтайларды з йінe жeтeктeп кeлeтінді шыарды. бутліп- ті баратаы йінe араанда, бл кeздe Eдігeні йі бірыдыру oды да, ядай жылы бoлатын. Oсыдан барып eкі йді арасы жымдасып кeтті. Бл кeздe Eдігeні йіндe дe бутліпті балаларымeн тйдeй жасты eкі ыз сіп кeлe жатыр eді oй.

Бір кні жoл бoйындаы жмыстан oралып, балаларын ала кeтугe кіргeн бутліп мынадай бір сыныс oйды:

– Былай бoлсын, Eдігe. Мeн з балаларыммeн біргe сeні ыздарыды да oытайын. Мeн oсы уаыта дeйін блармeн eріккeнімнeн урe бoлып жргeн жoпын oй. Eкі йді кішкeн- тайлары бір-бірінe бауыр басып алды, біргe oйнайды. Кндіз сeндeрдікіндe, ал кeшкe бізді йдe бoлсын. Мны мeн нeгe айтып трмын? Біз, нe кeрeк, шалайда трып жатырмыз oй, трмысымыз мз eмeс. Сoндытан да бл балаайларды oыту кeрeк. азір дeгeн зымыран заман кeлe жатыр, дeмeк бларды титтeйінeн білімгe

 

ауыздандыра бeру кeрeк. Брын зігіттeй жігіт білeтін oуды блар шынашатайынан игeріп алмаса бoлмайды. Oнсыз eндігі oу жалынан статпай кeтeді.

бутліпті бл харакeтіні мн-маынасын Eдігe таы да кeйінірeк, сoйан сoып ткeннeн сo барып бір-а тсінді oй. Бoрандыны жадайында бутліпті басы кіріптар шата oны з кшімeн балалара істeр жасылыы тeк oсы жoл бoлуы кeрeк eкeнін Eдігe кeйін ынды. Сйтсe бутліп балаларына oлынан кeлгeн жасылыты тeзірeк дарытуа асыан eкeн oй, з мірін балаларыны мірімeн жаластырып, зі лсe дe, сoлар арылы жары дниeдe жасама бoлып, балындарды eсіндe, жрeгіндe жатталып алуа жанталасан eкeн дe. Кeшкe бутліп жмыстан айтанда Зрипа eкeуі з балалары мeн Eдігeні ыздарын жинап алып, мeктeп яки балалар башасын ашандай бoлатын. Балдырандар ліппeні йрeніп, кімдікі жасы шыар eкeн дeп ынталанып, бір-бірімeн жарыса сурeт салып, лкeндeр oып бeргeн кітап сзін тыдап, кeйдe брі біргe oсылып лe сзін ндeтe жаттап жататын. Бл бір ызыты шаруа бoланы сoнша, Eдігeні зі дe жиі-жиі кeліп, ызыа арап, баылап oтыратынды шыарды. йтeуір, бір жeлeу тауып, бл йгe кібала да кeлуін жиілeтті, сoндаысы зіні ыздарыны нe істeп oтыранын крмeкші. Бoранды Eдігe eмірeніп, жан-жрeгі eлжірeп, eсі кeткeн. Шіркін, бл сауатты адамдар – малім дeгeндeрді oйсашы! лкeн бoлып ала тра, баламeн бала бoла кeтіп, тілін тауып, баланы бабын білгeндeрінe арап oтыруды зі бір анибeт oй. Мндай кeштeрдe Eдігe бларды назарын аударысы кeлмeй, eлeусіз ана бір брышта oтырар eді. Ал, йгe кірeрдe табалдырыты аттай бeрe бас киімін алып:

– айырлы кeш! Мінe, балалар башасына бeсінші шкірт тe кeлді, – дeр eді.

Oны бл кeлуінe балалар да йрeніп кeткeн. ыздары мз- мeйрам, кeсі oтыранда oлар нe істeсe дe бар ынты-шынтысымeн

 

істeугe тырысады. Eдігe кібала eкeуі кeзeк-кeзeк пeшкe oтын салып, балалар тoып алмасын дeп бараты ішін жылытады.

Бл жылы Бoрандыа мінe oсындай бір отбасы кeліп паналап eді. Бір ызыы, дeттe oсындай мыбoлыр адамдарды жoлы бoлмайды-а.

бутліп ттыбаeвты сoры тeк нeмістeрді ттында бoландыында ана eмeс eді. Баыты ма, сoры ма, кім білсін, бір тoп скeри ттындармeн біргe oл Oтстік Бавариядаы кoнцлагeрьдeн ашып шыып, ыры шінші жылы Югoслав партизандарыны атарынан бір-а шыты. Югoславияны азатты армиясыны рамында бутліп сoысты аяына дeйін майданда бoлды. Сoнда жріп жараланып, сoнда жазылып та шыты. Югoславияны скeри oрдeндeрімeн наградталды. Oл туралы партизан газeттeріндe жазылып, сурeті дe басылды. ыры бeсінші жылы eлгe oраланда, тeргeу кoмиссиясынан тіп ісі араланда лгі eрлік істeрі тe-мтe кмeктeсті дe. Кoнцлагeрьдeн ашанда oн eкі адам eкeн, сoдан туан eлгe тртeуі тірі oралан. Тртeуіні дe баыты бар eкeн, Сoвeтті тeргeу кoмиссиясы Югoславия азатты армиясыны блімшeлeрі oрналасан жeргe кeлді дe, Югoслав кoмандирлeрі сoвeттік брыны скeри ттындарды жауынгeрлік, адамгeршілік асиeттeрі туралы, фашистeрмeн партизанды крeскe атысандары туралы жазбаша трдe мінeздeмe-кулік бeрді.

Нe кeрeк, eкі айа сoзылан талай-талай жауап алу, кeздeстіру сияты тeксeрудeн сo, талай-талай міт пeн рeйдeн сo бутліп ттыбаeв зіні кіндік кeскeн азастанына oралды. Азаматты ына нсан кeлтірілгeн жo, біра скeрдeн айтандар пайдаланатын жeілдіктeргe дe иe бoлан жo. бутліп ттыбаeв мнысына кпeлeмeді. Сoыса дeйін гeoграфия пніні малімі eді, сoл жмысына айта кірісті. Аудан oрталыындаы мeктeптeрді біріндe бастауыш кластарды жап-жас малімі Зрипаны кeздeстірді oй, ілудe бірeу бoлса да, eкі жасы oсылатын бір сттeр кeздeсeді. И, сирeк тe бoлса, кeздeсeді.

 

Сйтіп жргeндe Дниe-лeмдe жeісті алашы жылдары да тe шыты. Oрасан жeістeн сo, аыл-тeгіл уаныштан сo лeм аспанында “ыри аба сoысты” алашы ар шындары да ыламытай бастады. Кeйіннeн бл ызар атая тсті. лeмні р тсында сoыстан сoы аыл-oйды жлын-жйкeсі, кінратты буындары рыстана алды...

Гeoграфияны бір сабаында сoл рыстанан буын сыздап oя бeрді. Eртe мe, кeш пe, oсы жeрдe мe, жo баса жeрдe мe oсылай бoлуа тиіс eді. бутліп бoлмаса, сoл сияты баса бірeуді басынан бл oиа тугe тиіс бoлатын.

бутліп сeгізінші класты oушыларына лeмні eурoпалы блігі туралы айтып трып, ттындарды кoнцлагeрьдeн алып шыып Oтстік Бавариядаы Альпы тауларындаы тас азу жмысына саланын, сoдан арауылдарды арусыздандырып, Югoслав партизандарына ашып барып oсыландарын гімeлeді. Сoыс кeзіндe жарты Eурoпаны шарлап шыып, Адриатика жнe Жeрoрта тeіздeріні жаалауларында бoланын, сoл жeрлeрді табиатымeн, жeргілікті халытарды трмыс-тіршілігімeн жасы таныс eкeнін айтып бeрді. Мны бл гімeсіні брін oулыа сыйызу ммкін eмeс oй. зі кзімeн кргeн oиаларды айтып малім шіркін гeoграфия пнін байыта, oушыларды ызытыра тспeкші eді oй.

Татаа ілінгeн Eурoпаны гeoграфиялы картасы кк, жасыл, oыр бoяулы eді. Малімні таяшасы сoл картаны сызылап, тауларды, жазытарды, зeндeрді тртіп тіп, кeй-кeйдe зі жргeн, кп жылдар бoйы ысы-жазы, кні-тні сoыс бoлан, лі кнгe дeйін тсінe кірeтін таныс жeрлeрді шылап тeді. Кім білeді, малім таяшасы картада крінбeйтін бір нктeні дe тртіп ткeн шыар. Сoл нктeдe oны аны тгілгeн. Бір апталдан жау автoматы ырылдап oя бeргeндe, бл тбeдeн тмeн арай бктeрлeй дoмалап лап, судай аан аны тарыл тас пeн кк шпті суаран. Ал ызыл ан мына тран мeктeп картасын жуып кeтіп, тмeн арай саулап аып трандай да бoлып крінді, бір

 

мeзгіл. Ал сoл o тиіп лаан шата басы айналып, кзіні алды арауытып, таулар ткeріліп, аспан аударылып бара жатанда, зімeн біргe былтыр жазда Бавария тас шахтасынан біргe ашан пoляк жoлдасын бар дауыспeн: “Казимир! Казимир!” – дeп айайлап шаыран. Біра пoляк oны даусын eсітпeгeн. йткeні бутліп бар даусымeн айайладым дeп oйлаанмeн, тырс eтіп н шыармаан. Тeк партизандар гoспиталіндe ан йып, жанын алып аланда ана eсін жиан.

лeмні Eурoпа блігі туралы oушылара саба айтып трып, бутліп ттыбаeв зінe-зі таалды: oсыншама иямeтті бастан кeшкeн жай туралы, мны бір дл зіні басынан eмeс, баса бірeуді басынан кeшкeн oиасы сияты тптіштeн ана, кдімгі гeoграфия пнінe атыстырып ана айтып траны ажап eді. Сoл арада алдыы партадан бір баланы oлы сoпа eтіп ктeрілді дe, малімні сзін блді:

– Аай, сoнда сіз плeндe бoлан бoлдыыз oй?

Баланы кзі міз бапас суы кз eкeн. Бeті шушигeн, иeгі айылау крінді. зі eкі oлын жамбасына ысып, “смирнo” тр. Oсы баланы тісі мір-баи малімні eсіндe алды астыы тістeрі стігі тістeріні стінe шыып тратын айы иeк eкeн.

– И бoлдым, oны нeгe срады?

– Oнда нeгe зіізді-зііз атып тастамадыыз?

– зімді-зім нeгe лтіругe тиіспін? Oнсыз да жаралы eдім.

– Нeгe дeсeіз, жау oлына плeнгe тсу ылмыс. Сoндай бйры бар!

– Кімні бйрыы?

– Жoары жаты бйрыы.

– Oны сeн айдан білeсі?

– Мeн брін дe білeмін. Бізді йгe Алматыдан, тіпті Мoсквадан да кісілeр кeліп трады. Дeмeк, сіз Жoары жаты бйрыын oрындамаансыз oй?

– Сeні кe сoыста бoлып па eді?

– Жo, oл сoыса баратын скeрлeрді жасатаан.

 

– Oнда eкeумізді тсінісуіміз иын eкeн. Тeк айтарым, айналайын, мeндe баса амал алмап eді.

– Брібір сіз бйрыты oрындауыыз кeрeк eді.

– й, сeн нeмeнe тиісe бeрeсі? – дeп баса бір oушы oрнынан атып трeгeлді. – Бізді аай югoслав партизандарымeн біргe сoысты oй. Таы нe кeрeк саан?

– Брібір oл жoары жаты бйрыын oрындауы кeрeк eді! – дeп лгі айы иeк асарысып трып алды.

Сoл-сoл eкeн, тылсым тынышты тарс кeтіп, класты іші гулeп ала жнeлді “Кeрeк!”, “Кeрeк eмeс!”, “Тиісті!”, “Тиісті eмeс!”, “Дрыс!”, “Дрыс eмeс!” Малім стелді oйып кeп алды:

– Тoтат сзді! Бл гeoграфия сабаы! Мeні алай сoысанымды, кім бoланымды кeрeк жeріндe тиісті адамдар здeрі тeксeрeді! Ал азір картаа айта oралайы!

Таы да сoл карта. Бір бйірдeн таы да автoмат тырылдап, карта алдында таяша стап тран малім иялдан баяу ана лап бара жатып, Eврoпаны кк, жасыл, oыр тсті картасын аны жуып кeткeн сoл бір кзгe ілінбeс нктeні кластаыларды eшайсысы таы байай алмай алды oй...

Бірнeшe кннeн кeйін малімді ауданды oу блімінe шаыртты. Oндаылар арты ауыз сз айтпастан, oан: ы-жы-

сыз арыз бeр дe, з eркімeн жмыстан шы; ттында бoлан адамны жас рпаа саба бeругe мoральды ы жo, – дeді. Сoнымeн бутліп ттыбаeв Зрипа eкeуі тыш лы Дауылды шатап, oблыс oрталыынан шалай жатан баса бір аудана ауысуа мжбр бoлсын. Бір ауыла малім бoлып oрналассын. Eлді аты eл oй, сіісіп кeткeн сияты eді, баспана да табылан, абілeтті жас малім Зрипа oу бліміні мeгeрушісі бoлып таайындалан. “Аузы аа тигeндe тмсыы анасын” дeп бірeу арап oйан ба, сoл eкі арада Югoславияа байланысты ыры сeгізінші жылды шатаы шарт-шрт eтe алсын. Eндігі жeрдe бутліп ттыбаeва жрт тeк брын нeмістeрді ттынында бoлан дeп ана білмeй, за уаыт шeтeлдe жргeн

 

адам рeтіндe кдіктeнe арайтын бoлды. Oл зіні тeк югoслав партизандарымeн біргe фашистeргe арсы сoысанын длeлдeп баса да, мнысы ілтипата алынбады. Oны адал eкeнін брі дe білe тра, тіпті жандары аши тра, oны oрап алуа eшкімні батылы бармады, брі дe oндай жауапкeршіліктeн ашты. Таы да ауданды oу блімінe шаыртылды, таы да з ытиярымeн жмыстан бoсану бoсыны айталанды.

Oсылайша ана жeрдeн дe, мына жeрдeн дe кшe-кшe, бутліп ттыбаeвты отбасы eлу бірінші жылды аяында ысты ааан oртасында Сарызeкті Бoранды разъeзінeн бір-а шыан oй.

Eлу eкінші жылды жазы eрeкшe ысты бoлды. Жeрді тандыры кeуіп, ысып кeткeні сoнша, Сарызeкті кeсірткeлeрі айда тыыларын білмeй, адамдардан да oрыанды oйып, алымдары ататай блкілдeп, ауыздарын арандай ашып, йді табалдырыына дeйін жгіріп кeлeтінді шыарды; йтeуір, шыжыран кнні ызуынан тылса бoланы. Ал зын ара стар салындама бoлып, кккe уeлeп кeткeні сoнша, жай кзгe крінбeс eді. Тeк анда-санда жанталаса а eтіп, сoнан сo кпкe дeйін ні шіп, ыстытан шалыан мнар ауаа сііп кeтeді.

Біра жмысты аты жмыс. Пoйыздар шыыстан батыса, батыстан шыыса арай аылып жатады. Бoрандыда нeшe пoйыз тoайласып, нeшe пoйыз ажыраспады дeсeші. Мeмлeкeтті лы крe тамыр жoлындаы транспoртты жруінe eшандай ысты кeдeргі бoла алмас.

Жмыс сйтіп з жн-жйeсімeн жріп жатты. Жoл бoйында шілдeні шыылдаан кніндe oла oлап киіп істeугe тура кeлді. йткeні жала oлмeн тас стап бoлмайды, ал тeмір дeгeні арып тсeді. Тас тбeдeн кн жарыты крікшe кйдіріп трады. Суды oй, дeттeгідeй, цистeрнамeн тасиды, oл разъeзгe жeткeншe айнап кeтeді дeсe дe бoлады. Иініe ілгeн киім eкі кнні ішіндe кнгe кйіп, oып шыа кeлeді. Шілдeдeгі мндай аптаптан грі, ысты кнгі саылдаан e атты сары аязды зіндe жмыс істeгeн лдeайда иман-таразы.

 

Мндай аптапта Бoранды Eдігe бутліпкe л-уат бeріп, шыдамын шыдайды:

– E, мндай жаз біздe жылда бoла бeрмeйді. Биыл ана oй oсындай бoлып траны,– дeйді oл дды бір кнні ыстыына зі кінлі адамдай.– Eнді oн бeс кн, рі кeтсe жиырма кннeн кeйін ысты айтады. й зі дe титытатып бoлды-ау, рысын, рыыр. Бл Сарызeктe кeй жылдары шілдe шыа ауа райы крт згeрeді. Oндайда сoнау ыса дeйін мамыражай кз бoлады, oыр салында мал oданып, адамдарды ара-басы жазылады. Байаймын, нышанына араанда, биыл сoндай oыржай кз кeлeді. Сл-сл шыдасадар, ажарылап кн туады.

– Кeпілдік бeрeсі oй, йтeуір,– дeн жымиды бутліп. Eдігeні ниeтін біліп-а тр.

– Бeругe дe бoлады.

– Жасы сз – жарым ырыс. Мныа да рахмeт. Мінe мeні трімe арашы: мoншада oтыран сиятымын. Мeні oйшы, зeгімді ртeйтін з амым eмeс. Зрипа eкeуіміз шыдармыз-ау. Eкeуіміз бдан да зoрды кргeнбіз. Балаларды айтсашы... Oларды иналанын кргeндe, жаным шырырайды...

Бoрандыны балалары жааа латырып тастаан балытай мe- зe: oларды шыжыан ысты пeн апырытан тарар жeр жo. Айнала тірeктe нe бір тп тал, нe бір аып жатан бір асы жыла да жo. Балаа e ызыы сoл eмeс пe. Кктeм шыып, Сарызeкті сай-саласы, oйы мeн ыры аз ана кн жасыл змірeт жамыланда, бала-шаа бір жасап алады. Дoп oйнап, жасырынба oйнап, eн далада асыр салып, сарышна уалап, мз-мeйрам бoлады. Oларды иыра кeткeн иу даусын eстігeндe адамны eт-жрeгі eлжірeйді.

Жаз брін жайрата кeлeді. Тынышсыз, тынжылы балаларды зін алапат аптап бeй-жай eтіп eзіп тастайды. Oлар кірeргe жeр таппай, й-йді ыындаы кeлтe клeкeгe кeліп тыылады; ары- бeрі пoйыздар ткeндe ана тасадан бoйлап-бoйлап арап oяды. Oларды бар ермeгі oсы пoйыздар: мына жаа анша пoйыз, ана

 

жаа анша пoйыз ткeнін, аншауы жк тасыыш, аншауы жoлаушы таситын вагoндар eкeнін санайды. Жoлаушы таситын пoйыз разъeзді тсынан тіп бара жатып, жрісін сл бсeдeткeн кeздe, балалар: й, eнді oсы пoйыз тoтайтын шыар-ау, дeп дмeлeніп алады да, oлдарымeн кнді алалап, жріп бара жатан пoйызды сoынан алынып алып шып жгірe жнeлeді. Кім білeді, сoнда, блкім, oлар мына тoзатан тылысы кeліп, пoйыза ілініп, алыс жаа кeтіп алысы кeлeтін шыар. Бала шіркінні аал дмeсі нe дeмeйді. Сoнда Бoрандыны балалары зымырап бара жатан вагoндарды сoынан ызыа да зарыа арап аланын кргeндe, жрeгіді лдeнeндeй кш жлып бара жатандай бoлады. лгі eсік- тeрeзeлeрі айара ашылан вагoндардаы жoлаушыларды да кні кн eмeс: апыры пeн oырсы иістeн, жынаан шыбыннан запыста бoлып, жынданып кeтe жаздайды. Біра oлар, йтeуір, eнді eкі туліктeн кeйін азап жoлынан тылып, айдын сулы, жасыл нулы жeрлeргe баратынына кздeрі жeтeді oй.