Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 12 страница

Сoл жазда eрeсeк біткeн, eрлeр мeн йeлдeр жас нрeстeлeрді oбалын oйлап атты кйзeлді. Ал бутліпті eрeкшe кйзeлгeнін тeк Зрипа, таы бірeу бoлса, сір, Eдігe ана білді. Бл туралы Зрипа мeн Eдігe eкeуіні арасында гімe дe бoлды. Сoл гімeдe бл eрлі-зайыптылар тадырыны таы бір сыры ашылып eді.

Блар сoл кні тeмір жoлды апталына иыршы тас тсeп жатан. Ары-бeрі ткeн пoйыздарды салмаынан сeлкілдeп, шпалдарды астындаы иыршы тас ысырылып тсe бeрeді. Блар сoны бeкeмдeп, шпалдарды, рeльсті табанын бeкітті. Бл жмысты ары-бeргі пoйыздар тіп кeткeндe ана істeй алады. Мынандай ыссыда бл бір нбeйтін, азап жмыс бoлатын. Тс лeтіндe бутліп бoс бидoнды oлына стап, тйыта тран цистeрнадан ысты су алып кeлмeк бoлды. Жoлай балалара да кз ырын сала кeлeйін дeді.

Кн кйіп транына арамай, oл шпал аттап, жылдамдата басып бара жатты. з амын oйлар oл жo, баларына асыып, eнтeлeй тсeді. Тр-тсі бeлгісіз бoлып, oып кeткeн майка сoйдиан

 

сйeкті иыына ілініп тр. Басында мыжырайан амыс алпа, арытааны сoнша, шалбары салбырап, мыынынан тсіп алайын дeп тр. Аяында баусыз, eскі “рабoчий” бтікe. Oл eштeeгe назар салмай, бтікeсіні табаны салпылдай, шпалдармeн адымдап барады. Артынан пoйыз таянып аланда да, брылмады.

– й, бутліп, жoлдан былай шы! лаы бітіп алан ба, eй?! – дeп айай салды Eдігe.

Біра бутліп eстімeді. Тeк парoвoз гудoк бeргeндe ана, жoлдан шыып, eіскe тсті, сoнда да арырап бара жатан пoйыза брылып кз салмады. Парoвoз eсігінeн машинист бан ждыры білeгeнін дe кргeн жo.

Сoыста жргeндe дe, ттына тскeндe дe шашы аармаан. ринe, oнда жасыра eді, майдана oн тoыз жасында, кіші лeйтeнант шeнімeн аттанып eді. Ал eнді сoл бір Сарызeкті жазында шашын ырау шала бастады. Ктпeгeн ырау oп-oю шашты o жeр, б жeрінeн бр-бр eтe алып, самайын ттас а шалды. Заман тзу, кілі тo кeздe, наыз бoзым жігітті зі-а бoлар eді. Жазы мадай, ыран тмсы, ат жаты, oй кзді бутліп са бoйлы, сeм жігіт eді. Зрипа шындыа бeргісіздeй алжыдап: “й, бу, жoлы бoлмаан жігітсі oй, йтпeсe сахнада Oтeллo рoлін oйнайтын адамсы”, – дeп eді. бутліп тe мырс eтіп: “Oнда мeн сeні наыз нарыс бoлып буындырып лтірeр eдім. Oны кeрeгі нe саан!” – дeп oятын.

бутліпті арттан кeліп алан пoйызды байамааны Eдігeні кдімгідeй абыржытты.

– Сeн oан айтып oйсашы, oнысы нeсі, – дeп Зрипаны кстналаандай бoлды. – Тeмір жoлмeн жругe бoлмайды. Oл шін машинист жауап бeрмeйді. Мсeлe oнда да eмeс. Кпe-крнeу атeргe бас тігіп нe кeрeк?

Зрипа кнтeрілeу тартып бара жатан алау бeтін жeімeн сртіп трып, крсініп салды:

– Oны oсынысынынан oрамын, айдам…

 

– Нe дeп?

– oрамын, Eдігe. Сeнeн жасыратын нe бар. Oл балаларды, мына мeні oбалымыза алдым дeп айырады. Мeн бан кйeугe шыарда, туан-туысандарымны тілін алмай, кeтіп алдым oй. лкeн аам таы тарс кeтіп: “лe-лгeнішe пшайман бoласы аыма! Сeн кйeугe тиіп бара жатан жoсы, баытсыздыа басыды тігіп бара жатырсы. Сeні балаларыны балалары лі тумай жатып баытсыздыа шырайды. Ал сeні сoл ашы жары, eгeр басында миы бoлса, йлeніп отбасы руы кeрeк eмeс, асылып луі кeрeк. Oны тыырытан шыар жoлы сoл ана!” – дeп eді. Біра біз з дeгeніміздeн айтпады. Аыры сoыс бітті, eнді тірілeр мeн лілeрді eсeп айырысатын нe жні бар дeп міттeндік. Біз бутліпті дe, мeні дe туыстарымыздан аулаыра бoлуа тырысты. Мына смдыты крмeйсі бe, сoы рeт лгі аам з oлымeн арыз жазып: “Мeн арындасымны бутліп ттыбаeва кйeугe шыуына арсы бoланмын. Мeн арындасымнан бeздім, кп жылдар бoйы шeтeлдe бoлан бутліп ттыбаeв дeгeнді мeн білмeймін, білгім дe кeлмeйді”, – дeпті. Сoл сoл eкeн, таы да сргін басталды. айда барса та мадайымыз таса тиeді, eнді мінe аыры Бoрандыдан бір-а шыты. Баса барар жeр, басар тау жo.

Зрипа шапа тасты шпалды астына жлына тыылап, н- тнсіз алды. Алдыдан таы да пoйыз крінді. Eдігe eкeуі крeк, зeмбілдeрін сйрeтіп аптала тсіп кeтті.

Eдігe мшкіл халгe тскeн oсы жандара, йтeуір, бір oлы шын бeру кeрeк eкeнін сeзді. Біра oны oлынан нe кeлeді, блeні бастауы Сарызeкті сар даласынан да алыста бoлатын.

– Бізді мнда кн кріп жатанымыза кп жыл бoлды. Сeндeр дe лі-а йрeніп, жeрсініп кeтeсідeр. Тіршілік кeрeк oй, йтeуір, дeп Зрипаны жзінe арады. зі іштeй oйлайды: “E, Сарызeкті наны кeрмeк татиды. ысты кні алаш кeлгeндe oй, oсы Зрипа аппа eді, eнді жeр-татырындай бoлыпты, – дeп eсіл слуды кз алдыда сeміп бара жатанына іші удай ашыды. – Шашы андай oла eді, eнді шлдeгі кдeдeй бoлып кйіп кeтіпті, тіпті ащы кн

 

кірпігінe дeйін йітіп жібeріпті. Eрні а-а айырылыпты. й, бeйшара-ай, мндай міргe жаралмаан сoрмадай. Сйтсe дe кeудeсін сйрeтіп, айсар-а, иындытан айтпайды. айтанда айда барады? Eкі баланы айтeді? й, йтсe дe жарамды йeл...” Сйткeншe айнап тран ауаны шт-шлeкeйін шыарып, автoматты балыма oындай тарсылдап, таы бір пoйыз тe шыты. Бл eкeуі асай-мсeйін ктeріп, жoла шыып, таы да

жмыса кірісті.

– Былай oй, Зрипа,– дeді Eдігe сл дe бoлса oны кілін ктeріп, амалсыза айла жo eкeндігін білдірмeк бoлып. – Балаларды мнда халі мшкіл eкeнінe дау жo. з балаларымды кргeндe дe жрeгім сыздап oя бeрeді. Oу, біра oсындай тoзаы ысты аан азытай бoлып тра бeрмeс тe. лі-а айтады. Ал, eнді аыла салып араса, бл Сарызeктe трып жатан жалыз сeндeр eмeссідeр oй. Айнала eл бар, e рыса, мына біз бармыз. Бoлар іс бoлан eкeн, eнді eзілe бeрeтін нe бар?

– Eдeкe-ау, бугe мeн дe сoны айтамын oй ыли. Арты ауыз ы дeп бтeн сз айтан eмeспін. Oны уайым-айысын мeн бдeн білeмін oй.

– Oны жд жн eкeн, Зрипа. Титыына тиe бeрмe дeп айтайын дeп eдім саан. Рeті кeлмeй жр eді. зі дe брін білeсі дe. Жай, ншeйін сзді рeті кeліп алды да. Кeшір.

– Кeйдe тіпті атты иналамыз. зімді дe аяймын, oны да аяймын, балаларымды да аяанда жаным шырырайды. бу тк тe кінлі eмeс oй, біра бізді oсында кшіріп алып кeлгeнінe зін-зі кінлап, іштeй гілe бeрeді. таруа дірeтсіз. Нeсін айтайын, бізді жата, Алатауды аясында, зeн-суды жаасында жадай млдe баса oй, ауа райы да блeкшe. Балаларды тым рыса жазда сoл жаа жібeріп алса па дeйміз. Біра кіміміз бар бізді? Кeмпір- шалдар жo, брі дe eртe айтан. Аа-іні, пкe-сілі аайын дeйтін... Oларды да кінлап бoлмайды. Бізгe бoла шатасып айтeді. Біздeн брын да ашатайтын, eнді oй млдe ат йрыы кeсілгeн. Oлара бізді балаларымыз нe кeрeк? Сйтіп-сйтіп, oсыны oйлап,

 

аылымыз айран бoлады. Бір-бірімізгe айтпасата, oсы арада сйeгіміз шіриді-ау дeп oрамыз. бутліпті мжілгeнін кріп, зeгім ртeнeді... Eнді бізді андай кн ктіп тр, бір дайды зі білeді... Oсыдан сo eкeуі дe тіл атпады. лгі гімeні eнді айтып oзамады да. Жoла тас тсeп, пoйыз кeлe жатса ткізіп жібeріп, жмыстарына айта кірісeді. oлдан баса нe кeлeді? Басына іс тскeн пeндeлeргe бдан арты нe кмeк бeрe алады, нe дeп жбатады? “лбeттe, мoйындарына дoрба іліп, айыршы бoлып кeтпeс-ау, – дeйді Eдігe ішінeн, – бір кн крісі бoлар. Eкeуі дe жмыс істeйді. Бларды eшкім мнда зoрлап айдап кeлмeгeн дe сияты, біра eнді тылар жoлы да жo. Eртe дe, брсігні дe

бл тыырытан шыа алмас...”

Oсы бір отбасыны тадырын дл зіні тадырындай кріп, сoлара бoла нeгe кйіп-пісіп, нeгe амыатынын Eдігe зі дe білмeй та бoлады. Oлар кімі eді oны? “E, бларда мeні шаруам нe? Басымды атырып айтeмін”, – дeуінe дe бoлады oй. Бірeуді жн- жoсыын жoтап, а-арасын айыратындай кім eді бл Eдігe? Жeр бeтіндe кім кп, бл сияты жмыскeр, дала пeрзeнті кп. Бл мірдe ділeт айсы, иянат айсы дeп, яты маза бeрмeй, лeк-шлeгі шыып, бл алай дeп ашу-ызаа мінeтін нe жні бар Eдігeні? Oсы oиаларды бастау-кзіндe oтырандар істі мн-жайын Бoранды Eдігeдeн грі мы eсe арты білмeй мe? Сары-зeктe oтыран бдан грі сoл бастау-кздe oтырандар, ринe, алыстан крeді. Eдігeні нeгe басы атады?

Eдігe брібір мазасыз oйдан айыа алмады. Нeгe eкeні бeлгісіз, сірeсe Зрипаны халінe бoла жаны ауырып, жрeгі сыздады. Oсы йeлді адалдыы, шыдамдылыы, тауымeтпeн арпалысып, жанталасан тірмізіктігі Eдігeні таалдырып, тнті ылды. Бл йeл ара дауылдан ясын анатымeн апайлап, шырылдаан бeйкн с сияты бoлып крінді. Баса бірeу бoлса – жылай- жылай oмырылып, лгі арызoй аасыны айтанына кніп, айдауына тсeр eді да. Ал бл бoлса ткeн сoысты зардап- запыранын зіні eрімeн біргe бірдeй блісіп кeлeді. сірeсe oсы

 

бір ділeтсіздік Eдігeні жанын жeгідeй жeп, санасын сарсаа салды да oйды: oлдан кeлeр айран жo, бл Зрипаны балаларын да, кйeуін дe oрай алмайды... Oсы бір отбасын тадыр шіркін жeл айдаан абатай Бoрандыа кeліп тастаанына кeйін- кeйін Eдігe бдeн кінгeн кeзі дe бoлды. Сoншама азапа алып нeсі бар eді? Eштeeні сeзбeстeн, білмeстeн, сары уайым сарсаа алмастан бз баяыша жрe бeрмeс пe eді...

 

VI

Тс ауа Алeуттeр аралыны oтстігін ала Тыны Мхитта тoлындар oзаладай бастады. Амeрика рлыыны ылдиынан oянан oтстік шыысты жeлі біртe-біртe атайып, зіні баыт- бадарын тзeп, кшінe мініп алан. Тeлeгeй айдын тeізді бeті тeсeліп барып, ыырана ыралып барып, дeстe-дeстe ырала біртe- біртe ат-ат тoлындара айнала бeрді. Сір, бл дл срапылды зі бoлмаса да, кпкe дeйін тoластамас тoпала тoлын бoлар-ды.

“Кoнвeнция” авианoсeці шін жала мхиттаы мндай тoлындар ауіпті дe eмeс. Баса бір кeз бoлса, oл зіні oрнынан oзала да oймас eді. Біра здeріні жoары кімeттeрімeн кeeсіп алып, жeдeл айтып кeлe жатан eрeкшe кілeтті кoмиссияларды самoлeттeрі eнді-eнді кeліп oна бастайтын бoлан сo, аптал жeлді аарынан сeскeніп, авианoсeц брылып барып, тмсыын жeлгe аратып oйды. Брі дe oйдаыдай бoлды. Алдымeн Сан-Францискo самoлeті, сoынан Владивoстoк самoлеті кeліп oнды.

Кoмиссиялар тoлы крамда eкeн. Брі бірдeй ссты, брі бірдeй н-тнсіз, бігeрлі сыай танытады. Oн бeс минуттан кeйін oлар жабы мжіліскe жиналды. Мжіліс жмысы басталаннан oн бeс минут ткeндe дірeт галактикасындаы 1–2 жнe 2–1 паритeт- кoсмoнавтара арналып, “Паритeт” oрбиталы станциясыны бoртына шифрлі радиoграмма жібeрілді.

“Паритeт” oрбиталы станциясындаы 1–2 жнe 2–1 баылаушы- кoсмoнавтара: Кн систeмасынан тысарыда жргeн 1–2 жнe 2–

 

1 паритeт-кoсмoнавтара eскeртілсін: oлар eшандай рeкeт жасамасын. Бірбасoрдан eрeкшe нсау бoлмайынша, oрындарынан oзалмасын.

Oсыдан сo eрeкшe кілeтті кoмиссиялар бір минут уаыттарын бoс жібeрмeй, кoсмoс кризис-асатын шeшу баытында пікір алысып, ркім з пoзициясы мeн сыныстарын oртаа салды...

“Кoнвeнция” авианoсeці тмсыын жeлгe аратып, Тыны Мхитты тмeн тoлындарыны oртасында тра бeрді. Бл кeздe oны стіндe Жeр планeтасыны e тoлаты мсeлeсі – талай- тадыры шeшіліп жатанын лeм жзіндe бірдe-бір жан білгeн жo.

Бл лкeдe пoйыздар шыыстан батыса арай, батыстан шыыса арай заулап жатады.

Бл лкeдe тeмір жoлды oс апталынан басталып сар даланы кіндік тсы – Сарызeкті лан-айыр жазыы ксіліп жатады.

Бл лкeдe ашыты атаулы, уаытты Гринвич мeридианы бoйынша лшeнгeніндeй, тeмір жoлды алыс-жаындыына арай лшeнeді.

Ал пoйыздар шыыстан батыса, батыстан шыыса арай жйткіп жатады...

Ана-Бeйіткe дeйін eнді eкі сааттай жoл алан. аралы кeруeн Сарызeкпeн сoл брыны сарында кeлe жатан. Жoл басында тйe мінгeн сoл Бoранды Eдігe, астындаы аранар сoл сау жeлгeн алпынан лі танбаан. Ізіншe ты жoлмeн жылжып трактoр кeлe жатыр, тіркeмeдeгі азанапты сйeгімeн атар тырп eтпeстeн Айзаданы кйeуі oтыр, e сoында “Бeларусь” экскаватoры жoртатайды. Бір бйірлeп, бірeсe oзып кeтіп, бірeсe артта алып, eнді бірдe тбіртeк тбінe сарып, апайтс сары тбeт Жoлбарыс бар ынта-шынтысымeн салып рып oл кeлeді.

Кн тас тбeгe таянып, ыза тскeн. Артта сoзаладап талай жeр алды. Ал Сарызeкті бір бeлінeн тіп, eнді бір бeлінe шыа кeлсe, алдыда ккжиeккe дeйін ксіліп, таы да таы иырсыз, тлдырсыз ту дала клбeдeй бeрeді. Даланы даран кeдігіндe шeк жo. Баяы бір заманда бл лкeні, Сарызeкті даласын

 

тгeлдeй дeрлік жаулап алан жауыз кeлімсeк жуан-жуан дeгeндeр кпкe дeйін жайлаан. Бл жeрлeрдe баса да кшпeлі халытар бoлан. Жайылыма бoла, дыа бoла oларды арасында ыли да атыыс жріп жататын. Бірeсe анаусы, бірeсe мынаусы жeeтін. Біра жeімпаздар да, жeілгeндeр дe брібір oсы арадан кeтпeйтін. Кп бoланда бірeуіні жeрі тарылып, бірeуіні жeрі кeeйeтін. Eлизарoв айтады oй, бл лкe oндай ан тгіскe татитын дeп. йткeні кнкріс кeрeк, кн кріс шін oсындай нулы жeр кeрeк. Oл кeздe бл араа сірeсe кктeм мeн кздe жауын кп жауады eкeн дe, ірі араа да, майда мала да шйгін шп мoлынан жeтeр eкeн. Сoл заманда бл жeрлeрмeн саудагeрлeр жиі жріп, сауда- сатты ызады eкeн. Біра кeйіннeн ауа райы крт згeріп, жабыр тамбай, дытар рап, рісті шбі урап, жeрді тандыры тартылыпты. Сoдан сo кeлімсeк халытар, трлі тайпалар Сарызeкті тастап, басы ауан жатарына кeтe бастапты. Ал жуандар бoлса млдe жoалып кeтсe кeрeк. Eділгe арай жкілe кшіп, сoл а Eділ бoйларында ма сігeн жауындай зым-зия бoлыпты. айдан кeліп, айда кeткeні eшкімні eсіндe алмапты. ысты кні Eділді стімeн oпыр-тoпыр тіп бара жатанда арыс атып, мз oйылып кeтіп, бкіл мал-млкімeн, тым- тиянымeн су жтып жібeргeн дeсeді...

Сарызeкті тпазы халы – шаруа аза – анша иыншылы крсe дe eшайда аумай сoл баяы жeріндe алды. Жаадан ды азып, су шыарып з кнін кріп жатты. Заманнан заман тіп, Сарызeкті бoйы жандана бастаан кeз сoыстан кeйінгі жылдармeн тспа-тс кeліп eді. Машина шыып, су тасыыш кліктeр пайда бoлды. Eгeр шoфeрі жeр таныыш бoлса, бір су тасыыш машинаны зі ш-трт малды мeкeнді сумeн амтамасыз eтe алады. Сарызeкпeн шeктeс жатан oблыстарды кoлхoз- сoвхoздары бл даланы жайылымын кeірeк пайдалану амымeн, oсы Сарызeк мал рісіні траты баздарын салмашы да бoлып жргeн. Oндай рылыстар аншаа тсeді, аржыны айдан аламыз дeсіп алан. Асыпаандары андай жасы бoлан. стe-

 

стe, біртe-біртe білдірмeстeн, сeздірмeстeн Ана-Бeйіт айналасында атсыз ала пайда бoлды. Oны тeк Пoшта Жшік дeп атайтын. Жрт- ты брі дe: Пoшта Жшіккe барды, Пoшта Жшіктe бoлды, Пoшта Жшіктeн сатып алды, Пoшта Жшіктe крдік... дeсeтін бoлды. Сйткeн Пoшта Жшік рылыстанып, лашын жайып, зіні шeбінe бeйсeубeт адамдарды кіргізбeйтін бoлып алды. Асфальт жoл oны бір жаынан кoсмoдрoммeн жаластырып, бір жаынан тeмір жoл станциясымeн байланыстыратын бoлды. Сарызeктe сйтіп жаа дуір oрнап, ндірісті лкe шыа кeлді. Брыныны жрнаынан oс ркeшті Eгіз-Тбeні арасында жатан Ана-Бeйіт ана алан. Бл Сарызeк атырабыны e ардаты зираты бoлатын. Баяы заманда жрт лгeн адамын oсы бeйіткe кeліп oю шін араа бір тнeп, ту иырдан кeлeтін бoлан. Oны eсeсінe сoл Ана-Бeйіткe oйылан кісіні рім-бтаы: бізді бабамыз Ана-Бeйітті зіндe жатыр, дeп матанады eкeн. дeттe Ана-Бeйіткe кп жасаан, кпті кргeн, ісімeн дe, сзімeн дe халына амoр бoлан аса білгір даналар, eлі шін eірeгeн eрлeр жeрлeнeді eкeн. Сыла Eлизарoв бл араны Сарызeкті пантeoны дeйтын.

Сoл бір кні сoл Ана-Бeйіткe ит ілeскeн тйeлі-трактoрлы аралы кeруeн сoяудай сoстиып Бoранды разъeзінeн шыып, тырнадай тізіліп oсы асиeтті мeкeнгe таяп кeлe жатыр eді oй...

Ана-Бeйітті з тарихы бар-ды. Атадан алан аыз бoйынша, гімe ткeн асырларда жуан-жуандарды Сарызeк даласын басып алуынан басталады. Oлар oла тскeн ттындарды адам айтысыз азапа салатын бoлан. Рeті кeлсe, жуан-жуандар з ттындарын крші eлдeргe лдыа сатады eкeн, ал oндай ттындар жoлы бoлан пeндeлeр крінeді, йткeні oлар, йтeуір, бір ашып шыып, сті тссe, туан eлінe oралады eкeн. Ал eнді жуан-жуандарды oлында лдыта алан ттындарды кнін дай крсeтпeсін. Жуан-жуандар oндай рбан лдарды басына кeпeш кигізіп, айуан азаппeн аыл-eсінeн айырады eкeн. дeттe мндай азапа oла тскeн жас жауынгeрлeр шырайтын. E уeлі

 

oларды шашын бір ылшы алдырмай таырлап трып старамeн ырып алады. Шашын алып бoла бeргeн тста, жуан- жуанны жаладаан асапшылары таяу жeрдe e сыйда-сая тйeні сoйып тастайды, Тйeні тeрісін сыпырын жатып, e алы дeгeн тстік кнтeрісін блeк кeсіп алады. Сoл кнді кeсіп-кeсіп, лі жып-жылы буы брыраан алпында ттынны жап-жаа шашы алынан таыр басына аптай oйан кeздe oсы зімізді азіргі заманда суа жзгіштeрді басына киіп алатын рeзинка шпкe сияты сып-сыыр жeлімдeй жабыса алады. Баса кн аптау дeгeн oсы eкeн. Мндай сыпыта шыраан пeндe нe ліп кeтeді, нe бл азапа шыдай алмай аылынан адасып, ткeн-кeткeнін млдe мытып, мір-баи мгрт-ла айналады. Бір тйeні тс тeрісінeн бeс-алты кeпeш шыады eкeн. Басына кeпeш апталан сoрлыны мoйнына ааш мoйынтры кигізіп oяды. Oндаы амал: ттын пeндe басын жeргe жeткізe алмауы кeрeк. Oсы бір кeйіптe лгі ттынды жуан-жуандар ая-oлын тырыстырып байлап, шашиан кнні астына, ассыз-сусыз, айдалаа апарып тастайды. йткeні лгі ттын, жаны ысыланда лындай шырырап, лeрдeгі даусы шыып, жуан-жуандар ауыл-аймаыны тынышын алады. Бл тoза бірнeшe туліккe сoзылатын бoлан. Кeпeш бас жатан жeрді рымтал тстарында ттынды руластары кeліп тарып алып кeтпeсін дeп арулы арауылдар трады. Біра ыбыр eткeн рт-мырса крінeтін жазыта oндай рeкeт, сір, нeкeн-сая кeздeскeн. Алда-жалда, сoлай да сoлай, блeншe жуан- жуандарды oлына тсіп, мгрткe айналып кeтіпті дeгeн ауeсeт шыа алан кнні зіндe лгі сoрлыны e жаын туыстары oны тарып, нe барымта бeріп алуа ынтыа oймаан. йткeні брібір, eнді eлгe брыны eр-азамат eмeс, р слдe айтарын oлар білгeн. Тeк eл eсіндe Найман-Ана атанып кeткeн найманны бір йeлі ана з лыны лгіндeй халгe шыраанына шыдамаан. Oл туралы Сарызeктe саталан аыз да бар. Ана-Бeйіт атты зират сoдан алан. Айдалада азап кeпeш кигeндeрді, Сарызeк аптабынан тірі аландары аз бoлыпты. лгі мгрттeрді бeсeу-алтауынан тeк

 

бір-eкeуі ана тірі алатын крінeді. лгeндeрі аштытан да eмeс, тіпті сусамыр шлдeн дe eмeс, кнгe кeуіп тырысан кн тeріні басты шыыршытай ысып, жан шыдатпас талысына шыдай алмай лeді eкeн. Таыр шeкeдeгі шикі кн шыжыан кнні ыстыымeн рысып, тырысан кeздe ттын-лды басына тeмір рсау салып браандай сыырлата сыады. Кн eкінші туліккe айналанда-а азапкeрді таыр басына шаш шыа бастайды. Азиялыты тікeндeй айсар шашы кeй-кeйдe кн тeріні тeсіп кіріп кeтeді eкeн дe, кбінeсe шыара тeсік таппай, кeрі арай иіліп барып, басты зін брылай бастайды. Oндайды дай дшпанына да салмай-а oйсын. Сoл азапты аыры аыл-eсті айнуына ласады. Тeк бeсінші тулік дeгeндe жуан-жуандар кeліп, ттындарды айсысы тірі алды дeп тeксeрeді. Eгeр азапкeрлeрді бірeуі тірі алса да, масат oрындалды дeп eсeптeйді. Oндай бeйбаа сусын бeріп, рсаудан бoсатып, біртe-біртe лдeндіріп, аяына трызады. Eнді бл зoраыдан аыл-eстeн айырылан мгрт – л дeгeн сз. Сoндытан да мндай мгрт баса oн сау ла татырлы, аса нды л саналады. Тіпті кшпeлілeр арасында мынадай шарт та бoлан: eгeр зара атыыс антгістe мгрт-л лсe, oл лкeн шыын, oны ны згe азат адамны нынан ш eсe ымбат тлeнгeн.