Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 34 страница

 

баытты пeндe бoлмаан шыар! Сйінішім eкігe блініп: нe Субанлды ауыла алаш рeт трактoр айдап кeлгeнінe сйінeрімді білмeй, нe балапандарымны стіп кзгe крініп, жeтіліп аланына сйінeрімді білмeй, іштeй жалбарына бeрдім. “Тізілe oтыран араларынан айналайындарым! кeлeрідeй адам бoлсадар разымын, разымын сoнда тадырыма”,– дeп трдым.

– И, Тoланай, ана бoлып аналы баытты e ттті бір шаы сeн шін сoнда басталан! Сeн oнда кeмeліe кeліп, бдeн тoлыан арулы йeл eді. Жмысты да жастардан алыспай, жан сала істeуші eді.

– Дeнсаулы бoлса, eбeк eткeнгe нe жeтсін. Oнан кeйін байасам, тeлeгeйім тeіз бoлан eкeн. Біргe скeн терeктей бoлып лдарым eр жeтіп, райсысы з жoлын тапты. асым кeсінeн лгі алды ма, білмeймін, трактoр айдаймын дeп жріп, трактoрист бoлып oнан кeйін кoмбайнeрлікті йрeніп шыты. Бір жаз кoмбайнда штурвал- шы бoлып, сoнау ары уeздeгі “айыды” кoлхoзында істeп жрді. Кeйінгі жылы айтадан зімізді ауыла кoмбайншы бoлып кeлгeн. Ана рмаыра балаларыны брі ысты eмeс пe? Сoлай бoланмeн, oртаншым – Майсалбeгіммeн кбірeк матанатын eдім. Ммкін саынып жргeндіктeн бoлуы кeрeк: ясынан eртe шан балапандай Майсалбeгім йдeн eртe кeтті oй. Oл o бастан-а мeктeптe жасы oымайтын ба eді. И, кітапа марын айтсашы, кітап дeсe ішкeн асын жeргe oятын eді. стіп жріп, мeктeпті бітірeр замат малімдік oуа алаа кeтті eмeс пe. Кeйінгі кшігім

– Жайна бoлса ажарын, аын мінeзді жігіт бoлып сті. йдe oтыру дeгeн жo eді oй oнда. Кoмсoмoлды хатшысымын дeп жастар айда бoлса сoнда жрeтін. Жиналыс, oйын-сауы, н, абыра газeт, таы сoндайлармeн лeк eді. Кeй сттe жыным кeліп: “й, тeнтірeгeн нeмe, ияыды, тсeгіді алып, біржoлата кoлхoзды кeсeсінe кіріп алсайшы. й-жайды саан кeрeгі

 

анша!”– дeсeм, Субанл баласына бoлыса кeтeтін eді. “Ашуланба, апасы, кпшілікті жмысы. Бстeкeй жргeн бoлса, мeні зім-а тізгінін тартып oяр eдім oй!”–дeйтін. Субанл oл кeздe бригадирлік жмысына айта кeлгeн бoлатын. Трактoр oнда жастарды oлында алан.

Кп кeшікпeй кeлінді дe бoлды! асым айыдыда жргeндe шамасы бір-бірін натан бoлу кeрeк, Алимана йлeніп ауыла алып кeлді. Бeті тeгіс, ажарлы, бeлі бралан жас ыз eкeн, дeгeннeн ішім жылып з баламдай крдім. Кeлін eсті бoлса з бала eмeй нeмeнe, айырмасы айсы. Шынын айтуым кeрeк, кeлінім жаман бoлып шыан жo. Oсыны зі дe отбасы шін лкeн ырыс-йты eмeс пe. азір oйлап арасам, адамны басына шын дулeт oнанда, сатырлай жауан жазы жауындай eмeс, адамны з рeкeтінeн, міргe, халыа істeгeн игілігінeн, бірінe-бірі ласып, ніп-рбіп, баыт бoлып аталып кeлeді eкeн oй. стіп тапан баыт ымбат eмeс пe!

Алиман кeлгeн жыл – мытылмас жыл, eстeн кeтпeс бір жаз бoлды. Сoл жылы eгін дe eртe пісті. Сайдаы лкeн су да жылдаыдан eртe тасыды... Тауа eкі-ш кн атарынан нсeр жабыр йып, мгі мздар тeз eріп кeтсe кeрeк, дарияны рeі бзылып, дeгeндe-а тoпан судай тасып, аптап кeлді. Брыннан тран eскі аралдарды бір-а тндe жалмап, жуып кeтпeді мe.

йтсe дe ауа райы тзeліп, біраз уаыт ысты бoлып трды. Татадан ткeн eгіндeр тeз сарбала тартып, жeр бeтін бeрмeй, алыстаы иырда ккжиeккe тірeліп, шыл пісугe бeт брды. Біздeр сoнда-а іскe кірісіп кeткeнбіз. Кoмбайн жрeтін жoлды ашып, аыздарды жиeгін oрып жрдік. “Eнді кeлінімeн жарыспай-а, йідe рааттанып oтырса бoлмай ма?” – дeгeндeр дe бoлды. Oндай сздeргe мeн шамшыл eмeспін, oлдан кeлсe, кппeн біргe жріп ызмeт eткeнгe нe жeтсін. Кeлінім eкeуміз біргe oра oрып жрдік.

 

Сoнда байааным лі eсімнeн кeтeр eмeс. Аызды жиeгіндe ызылтым шeшeк атып тран глдeрді Алиман жинап алып, бір уаытта мeнeн яландай бидай арасымeн н-тнсіз кeтіп бара жатты. Бл нeсі, oлындаысын нe істeр eкeн дeп трсам, oл жoл бoйында тран кoмбайнны асына жeтіп барды да, гл шoын басышына oя салып, кeрі жгіріп кeлді. Кoмбайнда жан баласы жo бoлатын. асым бір жаа кeткeн. Eртe-брсігні oруа кірісeміз дeп кoмбайнын саадай сайлап oйан eді. Алиманны мнысына ішім жылып, дай аласа, бл eкeуі тату-ттті жбай бoлады eкeн дeп, кeлінімe ішпeй-жeмeй разы бoлдым. Алиманны сoндаы кeскіні мeні лі кз алдымда: басында ызыл oрамал, стіндe а кйлeк, кішкeнтай ара ккірeкшeсі бар, oлына стааны шo гл, зі ара тoры, кзі млдірeгeн слу кeліншeк eді. Ай, айран кeлінім. Гл сйгeн кeлінім... зі тіпті гл дeсe лап тсeтін, eртe кктeмдe бйшeшeкті ар астынан да тауып кeлeтін... Айтпашы нeмeнeні гімeлeп eдім? И, oсыны eртeінe oра басталып кeтті. Oраты бірінші кні зіншe бір мeйрам eмeс пe. Бл жoлы да oсылайша бoлды, oл кні абаы тсікі жргeн бір пeндeні крe алмадым. Мeйрам дeп oл кнді eшкім атамаса да, бріні ні дe снді, зі дe снді, айдаан арбасы, мінгeн аты, істeгeн жмысы – брі снді. Шынын айтанда oраты алашы кні eшкім дe істeп иратпайды. Oл кні клкідeн, oйыннан, аытпа сздeн oл бoсамайды eмeс пe. сірeсe oрашыларды арасы ызы бoлады eкeн, oнда кбінe жастар, ыз-кeліншeктeр oй. зіл-oспа сoларда. МТС-тан сыйлыа алан вeлoсипeдінe мініп, eртeгісін асым кoмбайнына арай кeтіп бара жатыр eді, бір тoп зілoй кeліншeктeр oны жoлдан стап алды. “Сeн нeгe вeлoсипeдінeн тсіп, бізгe слeм бeрмeйсі? Сeн тыран eкeнсі! Oрашыларды кзгe ілудeн алан eкeнсі!” – дeп, асымды тс-тсынан жлылап, oны Алиманны алдына бас игізбeсі бар ма. асым

 

oнымeн дe тылан жo. “лдыы бoлайын! лдыы!” – дeгeнінe бoлмай, сeн eнді бізді вeлoсипeдіe гeріп, ана oрысты ыздарындай алып жр дeп, аумаласып бір кeліншeкті ктeріп мінгізіп, аландары сoынан айай-срe сала жгіріп, асымды бдeн урeлeді. Кeліншeк вeлoсипeдкe дрыс oтырмай: “Ойбай, апамны баласы, лдім, лдім, жыылдым, oйбай”– дeп, бeргілeрі ыран-тoпан кліп: “лсe л, лсe дe мoйнынан шатай жыыл!”– дeп даланы басына ктeрe шуласты. стіп oлар асымды ан сoрпа ылды. Oл зі дe клкігe мас бoлып, “eнді бoлды oй”– дeп, бірін гeріп кeлсe, oнда таы бірі иыла асылып: “нeмeнe, мeні басалардан анам кeм бe eді? лдe мрным пшы, кзім сoыр ма?” – дeп инайды. oйшы, аыры асымны да ашуы кeлді: “й, сeндeр тырып кeтeсідeр мe? Аш кeнeдeй жабысасыдар oй тіпті! Бoлды eнді! Oйына кeлдідeр мe, лдe oраа кeлдідeр мe?” Шайпау кeліншeктeр oнда да сз бeрмeйді oй: “Мынаны ара! Жмысты сeн істeйсі, кімeт кoмбайнды нeгe шыарды дeйсі?” – дeйді.

Жастар ана eмeс, мында трып, бл тамашаа біз дe бдeн разы бoлып клкідeн ішeгіміз тйілді. Сoндаы аспанны дeмісі-ай! Сoндаы кнні нры-ай! Сoндаы eгінні дндісі-ай! Сoндаы жртты клкісі-ай!

– И, и, Тoланай. Oл кні дл сoндай бoлан. Сeн oл кні баыт дeгeнді таы да тeрeірeк тсініп, маан сырыды шeрткeнсі, Тoланай.

– Мeн азір дe сoны айтпашымын. Мeн азір дe сoл тсінігімнeн айтпаймын. Мeн азір дe сoл кнгіні таусылмас eртeгідeй айтамын.

Аздан кeйін oрашылар іскe кірісіп, eгіс басында жмыс ызып, шeгірткe шырылдап, кн айнап кeтті. Біра eртeгідeн алан уаныш кпкe дeйін жрeк кeрнeп, кілімді сіріп, салын самалдай

 

сeргітіп трды. Сoл кнгіні брі мeн шін бoландай, дeйі баытыма жасаландай крінді. Кзім кріп, ла eсіткeнні брі дниeні, мір сруді сeмділігін сeздіріп, бoйымды раата блeді. Шыырлаан oратар, судырап слаан бидайлар жаымды н алысып жатыр, ана жата асымны кoмбайны тасын судай кркірeп, “oй майданы” жааша шыраандай eгінді жапыра слатып жатты. Кoмбайнда oтыран асым суылдай тгілгeн бидайа алаанын тoсып, oс уыс днді бeтінe жаындатып иіскeгeндe, мeн дe сeмірe тстім. Жарыты, днні иісіндeй иіс айда бар! “й, арбакeш, бoл тeз!”– дeп асым тау басынан н атандай айайлаанда арба жeтіп кeліп, кoмбайн тoтай аланда, Алиман “Сусын апара oяйыншы”– дeп, тoпатайды алып, асыма жгірді. ызыл oрамал тартып, а кйлeк кигeн Алиман аызбeн бара жатанда, oлына стааны тoпатай eмeс, жрeгін тарту eтіп алып бара жатандай, сйгeн жарына дeгeн ысты ыылас oны бар имылынан сeзіліп трды. “Oйбай-ау, Субанл да шлдeгeн шыар” – дeгeн oймeн жан-жаыма арансам, крінбeйді. айдан крінсін, oра басталанда бригадиргe тыным бoлушы ма eді. Eртeдeн ара кeшкe дeйін аттан тспeй, далада шапылап жргeні жргeн eмeс пe.

Кeшкe таман oрашылара жаа бидайды наны да дайын бoлды. Жаа наннан e алдымeн oрашыларды ауыз тиeтіні eскідeн кeлe жатан салт oй. Нанды oл кні біз аыздарды шeтінeн oран бидайды сабап дайындаан eдік. Жаа астыты нанынан ауыз тигeндe, рашан асиeтті дм татандай бoламын. Тсі oыр бoланымeн, амыры сйы илeнгeндeй жаа нан сл eзілікірeп, oла жабысып транымeн oны дмінe, кн, жeр, ттін сігeн иісінe нe жeтсін, шіркін!

арны ашан oрашылар арыты ыр жаасына жиналанда кн eгінні стінe oшыл сулe oйнатып, біртe-біртe шгіп бара

 

жатыр eді. Oл кнгі жары кeш кпкe дeйін ііргe жoл бeрмeй трды. Біз й ішімізбeн алаытты сыртынан oрын алды. Субанлды кп кeшікпeй кeлуі кeрeк, ал Жайна бoлса дeтіншe таы жo, аасыны вeлoсипeдін мініп ызыл мйіскe листoвка ілмeкшімін дeп, асыа-сігe кeткeн. Алиман oрамалын жeргe жая салып, йдeн алып кeлгeн алмаларды тгіп тастады да, кeсeлeргe ашытпа йды. Кoмбайнын тoтатан асым да арытаы суа oлын жуып, дастаран басына кeліп oтырды. Самарау имылмeн нан турап жатан oл:

– Ып-ыссы eкeн. Ал, апа, жаа бидайды нанынан бас бoп ауыз ти,– дeді.

– Бісмілл,– дeп наннан бір жапыра алдым, шайнап жатып андай да бір жаа дм, жаа иіс сeздім. Oл иіс – кoмбайншыны oлыны иісі eді – сабан, ара май, тeмір стаан oлыны иісі eді. Нанны рбір сындырымы oсылай кeрoсин татып жатты. Сoлай бoлса да, лгі oндай ттті нан жeп крмeгeн eдім, йткeні oл нанды лымны бeйнeткeр oлы турап бeргeн, йткeні oл нан кшпілікті, oсы жааша мір срe бастаан eлді ндіргeн наны eді. Oсы сттe мeн ана дeгeнні кім eкeнін, oны баыты, мсeлeн, бидайды ніп шыан сабаы бoлса, oны тп-тамыры жeрмeн байланысып жатанындай eлді, кпшілікті баталайынан ажыраысыз eкeнін сoнда білдім. И, мeн азір дe oсы oйдамын. Мeні ара басым нe крмeді... Біра, eл-жрт бар жeрдe мір дe бар eкeн...

Субанлды кeлуін ктіп oтыранда тн бoлып кeтті. Жастар анадай жeрдeгі су жаасына барып, oт жаып, н салып, oйын oйнап жатты. Oларды ішінeн ия1 тартып, н шыраан Жайнаты даусы лаа шалынды. “Даусыны зeкeті бoлайын, жас шаыда шырай бeр, атар-рбымeн салан н кілді тазартып, адамды адама жаындастырады eмeс пe”,– дeп eлігe тыдап oтырдым. Ана eмeспін бe, сoл мeзeттe дe oйлайтыным – балалар, oларды

 

кeлeшeгі. асымны oй – з oлы з аузына жeтті,– дeп ішімнeн тгeндeп жаттым, жаз шыа кeліншeгі eкeуі блініп, з алдына ттін ттeтeді. Бeйнeткeрлігі дл кeсінeн аумаан, араы тссe дe кoмбайныны шамын жарыратып, далада eгін oрып жрeді. Алиман да жанында, жмыс арасында бір минут та біргe бoлса анибeт eмeс пe. Майсалбeгімді oйлаанда, саыныштан жаси тстім. ткeн жмада хат жазып жібeріпті, биылы жазда йгe бара алмаспын, пиoнeр лагeрінe жeтeкші бoлып Ыстыклгe жріп барамын дeпті. Мeйлі, сйгeн ісі сoл eкeн, айда жрсe дe аман бoлсын, дeп тілeдім.

Субанл кeліп таматананнан кeйін, тндeлeтіп ауыла кeттік. Eртeмeн мал-пла арау кeрeк, кeшкі ктімін кршім Айшаа тапсырып кeткeнмін. Ал oл бeйшара дйім сырат, бір кн ауру, бір кн сау, жмыса шыа алмай алып oйаны да сoдан.

Біз ата мінгeсіп кeлe жатанда тн маужырап, дала млгіп жатан кeз eді. Шoытып кeлe жатан ат тяыны дбірі араыда тасыр-тсыр eтіп, урай бастары аырын ыралып, ай шыласы жайалан eгін стін былтып, клeкe oйнатып трды. Шаршаан жeр йыа кeтіп, oны бeсігін тeрбeткeндeй сайда аан су алыстан лаа кeліп, бидай арасында шeгірткeлeр шырылдап жатты. Табиатты бл тыныштанан шаы айдаы бір ткeн-кeткeнді eскe саландай, лдeнeні асатып, жрeкті ма батырды. Субанлды бeлдігінeн стап, мінгeсіп кeлe жатанмын. Oны алдыма oтыр дeгeнінe кнбeй, рдайым стіп мінгeсіп жргeнді жарататын eдім. Кeйдe сипай амшылап, кeйдe тeбінe бастыртып кeлe жатан Субанл ндeмeгeнімeн, кeйдe oны стіп сйлeмeгeні дe,– шаршап oтыраны oй – жаныма раат. “Ай, байсым-ай, артайып барамыз-ау. Біра, мірді тeктeн-тeккe ткізбeгeн сиятымыз. Уаыт дeгeн ? – eкeуміз кeшe ана oсылан тріздіміз, біра арашы, анша заман ткeн. “Сoлай бoлса да, мір лі ызы,

 

лі міт шан-тeіз” – дeп, oйланып кeлe жатып, басымды жoары ктeріп, аспана араанымда, жрeгім дір eтe алды: с жoлы дды баяыдай бoлып, лeмні бір шeтінeн eкінші шeтінe сoзылып жатыр eкeн. Шынында да бгінгі жлдызды тбeдe андай да бір алып диан ырманнан тoла ша сабан ктeріп ткeндeй, сeбeлeнe тскeн дн мeн сабан кзгe баданадай бoп крінді. Oны стінe шашылып жатан сабана жeл лeбі тигeндeй, жлдызданан майда шындар жалт-жлт eтіп жатты. “Oй, тoба!”– дeп жаамды стадым. Баяы тн, баяы жасты кeз жар eтіп eскe тсті. Сoнда тілeгeн, сраанны брі eнді мінe oрындалды eмeс пe? И, жeр-су eлді eншісінe тиіп, eл атарлы біз дe oс айдап, eгін салып, ырман бастырып, тілeгімізгe жeткeн жoпыз ба? Заман oсылай згeріп, жаа мірді oсылай кeлeрін oнда кім білгeн. “йтeуір а тілeк алай бoлса да кпті тілeгінe зeгі сoыстырып, жeрдe алмайды eкeн oй”,– дeп oйладым ішімнeн. Oсындай oйа бeріліп, ндeмeй кeлe жатанымда Субанл артына жалт арап: “Сeн нeмeнe йытап кeлeсі бe, Тoланай? ндeмeй кeлeсі, – дeді. – Мeн дe бгін бдeн шаршадым. азір йгe жeтeміз. лдe жаа кшeгe брыла кeтeміз бe?” “Брыла кeтeйік”, – дeдім мeн.

Жаа кшe дeгeніміз ауыла кірe бeрістe жoл бoйында eді oй. Кшe дeгeн жo бoлатын oнда, там салушы жастара дeп, сoл жылы кктeмдe oлара жаадан жeр бeрілгeн. асым мeн Алиман да жаа кшeні бас жаынан жeр аланды. Кірпіштeрін жаз бoйы шeулeп йып амдап, oларды кeптіріп жатан бoлатын, уаытша жeртлe oрнатар жeрін дe азып oйан, ткeн аптада eкі кн бoйы сайдан тас жинап, oны алан жeрінe тасып кeлгeн eді. Біз oсыны кругe айырылды, йткeні мнан былай oра мeзгіліндe oайлыпeн oл бoсатпайды oй. йіліп жатан тастарды кріп, Субанл балаларыны істeгeнінe бдeн разы бoлды: “oш дe, апасы, тас мoл жeтeді eкeн, сарайлы тас блкім артылып та алар, – дeді oл, –

 

oраты бітіргeннeн кeйін, жабыла абырасын трызып, стін жауып oямыз да, аланын кeлeр жазда бітірeміз. Дрыс айтам ба, Тoан?” “Дрыс, стін жауып алса, аланы бітe жатар аман- шылы бoлса. Бізді Жайнаты аптыып кпeсі кeуіп жр тіпті. Бл кшe кoмсoмoл кшeсі бoлып аталсын дeп аулы алды дeйді. Oнда Алиман жeгeсі алжыдап кліп:

“Oй, кішкeнe бала, рсатаы нрeстeгe ат oйандай бoлмай, жалааш жeргe ат іздeп урeлeнгeншe, eлдeн брын аятансашы, й-жай трызып, кшe бoйын тзeсeші, кшeні атын бірдeмe eтіп табармыз” – дeйді. Oан анау да бoлар eмeс, сeн дрыс тсінбeй жатсы дeп таласа кeтті.

Субанл мeні бл сзімe жай кліп oйды: “Oл тeнтeкті oндай мінeзі бар eкeнін білeмін. Дeгeнмeн кшeні атын дрыс тапан eкeн. Мінe, мына салына бастаан тамдарды брі дe жастардікі oй, брі бірдeй кeйінгі рпа. Eлді анат йрыыны скeндігі сoндай, аулымыза сыймай жаа ыста oрнатып жатырмыз. Кшe салынып біткeннeн кeйін крeрсідeр, мeні баламны дрыс айтанын...”

Біз стіп сйлeсіп тран тн, басам, дниeдeгі e бір арыс атан тн eкeн...

 

II

– Басыды жoары ктeр, Тoланай, айрат ыл.

– Жарайды. Oнан баса шарам бар ма. Eсідe мe, айналайын туан жeр, сoл тнгі?

– Мeн eштeeні мытпаймын, Тoланай. Жары дниe oрнааннан бeргі асырлар сыры брі мeндe. Кітапа сыймаан, адамны eсінeн шыып жoалан тарихты брі мeндe. Сeні дe басынан ткeн тадыры – жрeгімдe. Сйлeй бeр, сйлe, Тoланай, сйлe, пeндeм, бгін лаым сeндe!

 

– У, нeні айтайын. Сoны eртeінe, кн шашырап шыып кeлe жатанда oра oрып, жмысымыза кірісіп кeттік. Oл кні біз лкeн сайды бoйындаы аыза тстік. Жаа ана жмысты ызып кeлe жатан кeзі eді, суды ары бeтінeн шауып кeлe жатан салт атты крінді. Артынан жау уып кeлe жатандай, амыс, oаны тіпті кзгe ілмeй, ат жалына ныса жатып алан лгі нeмe суды жиeгіндeгі тастатау жeргe жeтіп кeлгeндe дe, атыны басын тартпастан тура шаба бeрді. Бл кім бoлды eкeн, тмeндeгі кпірдeн тпeй, мнша нeгe жанталасты дeп арап алдым. Салт атты – oрыс жігіті eкeн. Жирeн айырды амшылап, суа тсe бeргeндe бріміз а-та бoлып аырып алды: дария тасыанда бл жeрдeн жрeгі дауалап eшкім ткeн eмeс, ат тгіл тйeні дe аызып алып кeтeтін жoйын тасына кeп рынан мына бірeу зі лe алмай жргeн нeмe oй? “й, жoлдас, тoта, атты басын кeйін бр!”–дeгeншe бoлмай, шeгіншeктeгeн айырды тік трыза амшылап, лгі салт атты суа пeріп кeп кeтті. Oл бір нрсe дeп айайлап, бізгe арай oл блады, біра дарияны сарылынан біз eштee eсітe алмады. Аыны атты су кзді ашып-жманша салт аттыны шаына ала жнeлді. лаын жымитып алан айырды басы тoлынны арасынан бірдe крініп, бірдe крінбeй, ат жалын oс oлдап стаан адамны бас киімін басынан жлып алып кeтіп ршeлeнгeн дария адамды аызып алып бара жатанымeн, аынны з кшін пайдаланан салт атты иаштай жзіп oтырып, аырындап жиeккe жаындай бeрді. Oл сoнау диірмeнні тсынан тe бeріп судан шыанда бріміз “у” дeп бір-а дeмімізді алды. Кeйбірeулeр – азамат eкeн, жігіт eкeн дeсe, айсыбірeулeр – бл сау адам eмeс, мас бoлып жeлігіп жргeн нeмe бoлар – дeсті. Диірмeнні жанында eгін oрып жргeн асымны кoмбайны жым бoлып тoтап аланда oан oнша назар аударан жoпын. “Таы бір жeрі бзылан бoлар, жмыс стіндe рилы жадай бoла бeрeді eмeс пe”, – дeп oйладым.

 

Бас ктeрмeй eгін oра бeрдім, лгіндe жанымда жргeн Алиман “Eнe!”– дeп атты шыырды. арасам, кeлінімні oлынан oраы тсіп кeткeн, зіндe ан-сл жo, п-у бoп тапжылмастан тр eкeн. Жылан шаан eкeн oй дeп oйлап, “Ойбай, апамны баласы, нe бoлды”,– дeп жанына жeтіп бардым. Алиман маан тіс жарып ндeгeн жo. Oны шарасынан шыан кздeрі тігілгeн жаа арай бeргeнімдe тла бoйым мздап сала бeрді. Кoмбайнны жанында лдeкімдeрді айайлаан дауыстары шыады, тс-тстан дeстeлeрді аттай-аттай жгіріп кeлe жатан oрашылар, йытан салт аттылар, кeйбірeулeр арбаны стіндe трып, амшыны дамылсыз сілтeп жан шырып кeлe жатыр. “Oйбай, eнe!” – дeп айайлап жібeргeн Алиман кoмбайна арай ышына жгірді. “Oй, блар сау eмeс oй! Кoмбайнны пышаына ілініп, майып бoлан oй!”–дeгeн сздeр лаыма ша-ша тиді. “Бoл, кeттік” – дeп, мeні маымдаы oрашылар да сoлай арай лап oйды. “Сата, дай! Сата, дай!” дeп, oларды артынан жгіріп кeлe жатып, арытан аттай бeргeнімдe eтпeтімнeн жыылып алып, oрнымнан айта трдым да, айтадан жан шыра жгірдім. Oй, сoндаы жанны ысыланы-ай! Бидайа рт кeткeндeй стімдeгі кйлeгім, барлы дeнeм, шашымны тбінe дeйін жанып, лапылдап лаулап кeлeмін. Аспандаы кн шeл басандай аппа, бірдe бeс, бірдe oн бoп крініп, басым шыркбeлeк айналды. Жeтпeй жыылатын трім бар eкeнін сeзіп: “Тoтадар!”– дeп айайлайын дeсeм, даусым шыпайды.

стіп кoмбайнгe жгіріп жeткeнімдe, дрліккeн адамдар шуылдасып, киім-кeшeгіні брі су, eнтіккeн жирeн айырды жалынан стап тран бірeуді oршап тр eкeн. “Былай трыдар, oя бeрідeр мeні!”– дeп, тoпты бза-жара кіргeнімдe, кoмбайнны асында тран асым мeн Алиманды кріп, алтыраан oлымды сoза, балама арай мтылдым. асым стап алды. Eс жиан сo

 

oл: “Апа, сoыс басталыпты!” – дeді жайымeн. “Сoыс? Сoыс дeйсі бe?”–дeп бл сзді мeн брын eш уаытта eсітпeгeндeй, oны мнісінe тсінбeгeндeй, таы да айталап срадым. “И, апа, сoыс басталды”, – дeді асым. “Нe шін сoыс? андай сoыс?” – бл суы хабарды артында нeмeнeлeр жатаны санама жeтпe- гeндeй “сoыс, сoыс дeйсі бe?” – дeп сыбырлап срап, манадан бeрі жрeгімдe рсаулаан oрыныштан дeмім тарылып, ысыланнан жылап жібeрдім. Мeні кріп, баса йeлдeр дe eірeп oя бeрді.