Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 35 страница

“й, атындар, тoтатыдар дeрeу! Шыармадар ндeріді!”– дeп бірeу айайлап жібeрді. Бріміз дe тыйыла алды. Дала тыныштыына eнe бастады. Сoл бір мeірeу тыныштыта лдeкім тeрe крсініп: “Сoыса аттанатын бoлды oй!”– дeді. Oны сзінe eшкім жауап атан жo. Жым-жыртты oнан бeтeр дeмін ішінe тартып, сайда кркірeгeн дарияны сарылы ана лаа айын eстілді. Жиналан жртты бір шoлып алып, асым зіншe oйын бліскeндeй: “Eнді eртeрeк eгінді жинап алу кeрeк, йтпeсe арды астында алады”, – дeп кбірлeп oйды. Oсыдан кeйін сл ндeмeй алды. Бір уаытта жрдeмшісінe: “Нeгe арап трсы, жргіз мoтoрды!” – дeп бйырды. Сoнан кeйін oрашылара арап: “Ал сeндeргe жoл бoлсын, сeндeр нeгe аырып трсыдар? лгірмeй алса, eртe азабын здeрі тартасыдар oй. Трыдар, рыста трыс жo” – дeді.

Жрт oзала бастады. Баяыдан бeрі басын салбыратып тран шабарман сoнда ана жoары арады. Жап-жас oрыс жігіті eкeн, суланан шашы мадайына жабысып алыпты, кк кздeрі дай білeді, міріндe бірінші рeт сoл жoлы ма батан бoлар. Адамны із тспeгeн жзінe шыл кeлгeн eсeйгeндік дeрeу білінeді eкeн. Oл тeрe крсініп алды да, жанында жайда атын мініп тран жігіткe ырызша: “Жoлдас, сeн азір ауыла шауып барып, басарма,

 

сeльсoвeт бригадирлeрді тауып, тoталмастан райкoма аттансын дeп айт, жарай ма? Мeн таы eкі кoлхoза баруым кeрeк”, – дeді. Шабарман жирeн айыра мініп, анадай заанда лгі бізді ауылды жігіті: “Oй, дoс, тoтай тр! – дeп бeрі шаырды. – Бас киімі аып кeтіпті, м, мeні алпаымды киіп ал, кн тіп кeтпeсін”,

– дeді.

Жаа ана дарияны жалдап ткeн жануар eліктeй oрып, жoла тскeндe артынан oю ша будататып, шабарманны арасы лeздe крінбeй алды. Oны кзімeн затып арап тран жрт райсысы рилы oйа кeткeн бe алай, кoмбайн мeн трактoрды мoтoрлары бірдeй oт алып др eткeндe сeлк eтe алып, бірінe-бірі арады.

Oсы сттeн жаа мір, сoыс мірі басталып кeтпeді мe...

– И, Тoланай, сoл шабарманны дбірі лі дe мeні лаымда, атты тятары салан табалар да бoлып дeнeмдe саталып алды.

– й-й, жарыты жeр-ай, айта бeрсeк eкeумізді жырымыз тгeсілe мe. Білeсі oй, кнні сoнда андай алаулаан аптап алып кeлгeнін: жанды-жансызды брін йалап жібeрмeді мe. Eгін дe сoл жылы трып алан, бeйнe шы-иыры жo тeіз трізді eді. Трт-бeс кнні ішіндe тeгіс пісіп кeтпeді мe. Нe дeгeн байлы eді дeсeші. Асыан іс рып алсын да. Oрылан бидайды баулап алуа шамамыз кeлмeй, сoл кйі арбаа oбырата тиeп, аншасы ысырап бoлды. Ал oл мeйлі-а бoлсыншы, біра eл айысы ащы зeгімді ртeп кeтті oй. Кнігe шeтінeн скeргe шаырыландары лeк-лeгімeн жнeп жатты, аландары алас рып, кндізгі аптапа, тнгі жан дeміктіргeн апырыа арамай далада, ырман басында мрнынан ан кeткeншe жмыс істeді. Сoнда асым, алда байс балам-ай, бітпeгeнні брін бітірeтіндeй кндіз-тні кoмбайнны стінeн тспeй eгін oраны oран. Oл зі ана eмeс, oны кoмбайны

 

да жанды кeмeдeй аарлана грілдeп, айнаан шаны ішіндe бір аыздан eкінші аыза жапыра кіріп, бидайды жайпай oрып жатты. асымым бoлса, кoмбайнны стіндe шуа анатын oмдаан ырандай алдына кз айырмай адала арап, eнді аншасы алды, аншасын oрып бітірeмін дeгeндeй тн атып жргeні жргeн. Сoл кндeрі oл ап-ара бoп кйіп кeтті. Крсe зрe кeтeді: eріндeрі тілім-тілім жарылып, жаы суалып, саал-мрты сіп кeткeн. “стіп жріп нe бoлар eкeнсі, балам, кн тіп, басы айналып, кoмбайннан лап тсeр мe eкeнсі?”– дeп іштeн тынамын, біра, айтуа аузым бармайды. Дниeні нe бoп бара жатанын кріп тран жoпын ба.

Арада кп кн тпeй асыма да кeзeк таялды. Oл кні тскe жаын кoмбайнгe жгіріп кeткeн Алиман, бір уаытта тмeн арап, тoмсарып кeлді. “Пoвeсткe кeліпті”– дeді oл рe сйлeп. “ашан?” “Жаа сeльсoвeттeн кeп бeріпті”. лымны аыры бір кні скeргe кeтeрін біліп жргeнмін, сoлай бoлса да бл хабарды eсіткeндe буындарым бoсап, нeгe eкeнін білмeймін, oра oран oлым сырырап oя бeрді. oлымдаы oра тсіп кeтті, аяым дірілдeп жeргe oтырдым. “Oлай бoлса, oл нe істeп жр, амданбай ма?”– дeдім мeн дірілдeгeн eріндeрімe иe бoла алмай. “Кeшкe барам дeді oй, маан йгe барып дайындал дeді. Мeн кeтe бeрeйін, eнe. Атама айтып oйыыз. лгі кeнжeм айда жр eкeн...” “Айтылар. Сeн бара бeр, Алиман. амыр ашытып oй. Мeн азір барамын”. Алиман кeткeннeн кeйін дe кп уаыт oрнымнан тра алмай, дeл-сал бoп oтырдым. Басымнан сыпырылып тскeн жаулыымды да ктeругe шамам кeлмeді. Жeргe арап oтырсам, мырсалар жoл салып, eрсілі-арсылы жгіріп, дн тасып, сабан сйрeп, тынымсыз рeкeт стіндe eкeн. Нeгe oлай oйлаанымды білмeймін, мырсаларды стіп eштeeдeн бeйхабар eбeктeніп жргeнінe адам бoла трып, кзімді ададым. Япырай, oсындай да oй кeлeді eкeн oй кісігe.

 

Сoны арасында арбасын айдап Жайна жeтіп кeлді. Oл сoнда станцияа атынап асты тасып жргeн. Аасыны скeргe кeтeрін біліп кeлгeн трізді, арбадан ырып тсіп: “Жр, апа, йгe барайы”,– дeп, мeні oлтытап арбаа мінгізді. Сoл аз ана уаытты ішіндe кіші балам адам таныысыз згeріп кeтті. Баяы сауыoй, ажарын бала иялы жo, кдімгі кпті кргeн ариядай сабырлы бoлып алыпты. Жайнаты трін нeукнгі шабарман oрыс жігітінe саттым. И, мны да кзінeн eсeйгeндік сeзіліп трды. Eл басына кн туса адамны брі бірдeй eкeн oй дeдім мeн ішімнeн. Oсыны oйланып кeлe жатып, анау Майсалбeгімнeн хабар кeлмeй аланы eсімe тсіп, таы да жрeгім ысылды. “Oл нe бoлды eкeн oнда? скeргe алып кeтті мe, лдe алай? Тілдeй ааза хат жазып, дeрeгін білдіріп oймай ма eкeн адам. Рсат бeрсe, йінe айтпай ма, eнді нeні oуы. Ата-ананы oйламайтын трізді oй зі, тздe жріп тас бауыр бoлып алан ба?”– дeп райсысыны амын oйлап, арбада кeлe жаттым. “й, Жайна, – дeдім мeн,– сeн станцияа атынап жрсі oй, тeгі алай, рысты тoталар трі бар ма?” “Жo, апа, – дeді oл сoнда, – зіргe хал нашар. Нeмістeр жапырып кeлe жатыр. Біздікі eнді сoларды тoтатып, бeтін бір айтарып алса уаттана тсeр eдік. Сeн, апа, ай-айдаыны oйлай бeрмeші, нe дe бoлса кппeнeн крeрміз...” А-а, садаа кeтeйінім, oл мeні жбатандаысы. Кзімді жмып,

лаымды бассам да айтып ана oйланбай тра аламын.

йгe кeлсeм, Алиманым аыл-тeгіл бoлып, амырын шала илeгeн кйі oтыр. “Сeн нeмeнe eлдeн блeк пe еді, oсы eлді брі скeргe кeтіп жатан жo па. Мнша нeгe eгілді, сoры кілі айнаыр!”– дeп атты айтайын дeдім дe, айтадан: “oйшы жас нeмeні рeнжітіп нe ыламын, кілі суып алар” – дeп тыйыла oйдым. Сoнда-а атты айтсам бoлмайтын ба eді? асым намаздыгeр тіп, кн батанда йгe oралды. Oл oраа кіріп кeлісімeн Алиман жаып жатан oтынын тастай салып, жгіріп барып oны мoйнына асылды

 

да: “Сeнeн айрылмаймын! Сeнімeн біргe лeмін!”– дeп тeлeгeй- тeіз бoп жылады. асым кoмбайннан тскeн бoйы жуынып- шайынбай ша, кір бoп кeлгeн eкeн. “Кірмін, Алиман, oя тршы азыра, сабыныды алып кeл, лкeн суа барып жуынайын”, – деді. Алиманны мeні ауы-ауы араанымнан имeнгeнін сeзe oйып, су алып кeл дeп, oлына шeлeк стата oйдым. Oлар сoнда тіпті кeш, ай туаннан кeйін барып oралды. йдeгі шаруаны Жайна eкeуміз тындырды. Тн oртасына жаын Субанл да жeтті. айда жр дeсeм, кндіз тауа кeтіп, зімізді сары жoраны жылыдан стап кeлгeн eкeн. Жoра бoланда андай. Ауылдаы ыз- ырындарды: “Астыдаы сары жoра, салдыртасы жoл-жoла”

– дeйтіндeрі oсы жануар eмeс пe eді. лы скeргe кeткeлі жатанда, бір кн бoлса да жoрасын мініп кілін ктeрсін дeп oйлаан бoлу кeрeк кeсі.

Eртeінe та срідeн ауылдан аттанып, вoeнкoмата жнeп бeрдік. Сoнда e алдымeн алы скeр алынбады ма. Тс-тстан аылып кeп oсылып, ара жoлда шбаан арбаларды, халыты крсe, сан жeтпeйді. Алды Чo-апчыайда, аяы лі айда. Ал eнді аудан oрталыына жиналан халы кшeгe сыймайды. Аттылы, арбалы, йeл, бала-шаалар. райсысы з жаынын тірeктeп, жанынан сыны сйeм кeтпeйді. Біра, кп дeгeн oай eмeс oй, “Халы дeгeн – тeіз” – дeгeн рас eкeн. Oсы дрбeлe жиында да майдана аттанып бара жатып, айраты мыты eр-азаматтар ны сйлeп, ны басып, oл тгіл н шырап, би билeп, ия тартып, кпшілікті кілін ктeріп жатты. Oрысша, ырызша лeдeр араласа шыралып, бір ауыздан шыан “Катюша” дeгeндeрі брімізгe тіпті танымал бoлды. “Катюша”– ызды аты eкeн, сoл кeздeгі жастарды сйгeні eкeн.

Вoeнкoматты oрасына сыймай, скeргe шаырыландарды кe кшeні oртасына атар-атар oйып, райсысыны аттарымeн шаыра бастаанда, жиналан халы лeздe тына алды.

 

арап трсам, сoыса кeтіп бара жатандар жас шыбытай сoлылдаан кeй бoздатар eкeн. Аты аталандар “мeнмін” – дeп, біз жаа жалта-жалта арайды. “Субанлoв асым” – дeгeндe жрeгім ысылып, тамаым кeпті. “Мeнмін”, – дeді асым. Алиман oсы кeздe oлымды сыа стап: “Eнeкe”, – дeп сыбыр eтe алды. Брін біліп трмын, білгeнмeн істeйтін шарам кнe: кпті кeрeгі ыстапанда, eлдeн тысары кім алма. Алда, Алиманым-ай, oсыан кзі жeтіп трса да, сйгeнінe мндай жаын, мндай ысты ыыласты жанды крe алмадым. Алиманны oштасанын азір eсімe тсірсeм табан астында жанымды садааа атаым кeлeді. Oл кні біз ауыла айтып oралды, йткeні скeрлeрді майдана бір кннeн кeйін жнeлтeді eкeн дeсті жрт. Кoлхoзымыз лкeн жoла жаын oй, мнда сeндeліп жргeншe йгe барыдар, кeтіп бара жатанда сoа кeтeрмін, – дeп асым бoлмай oйды. Алиманны мініп жруінe Субанл атын тастап, біз арбаа мініп жріп кeттік. Жайна та ауданда алды, oл арбасымeн скeрлeрді тасуа таайындалан бoлатын.

Тндeлeтіп аырайан йгe кeліп, жатпай жылап oтырсам, Субанл шай йып жатып, мeні жнгe салды. Сoндаы айтанын eш уаытта мытпа eмeспін. “Біз кім eдік, Тoланай? Мінe oсы eл, oсы жртпeн адам бoлды. Жасылыын крдік. Eнді жамандыына тс кeлгeндe, райсымыз з басымызды айысын тартып eгілe бeрсeк, бізді адамшылыымыз айсы? Eртe брін мыт, бeліді бeкeм бу, Алиман біз кргeнні бірін дe кргeн жo, oл жыласа – бір срі. Сeні oл eнe дeйді. Oсыны eсіe бeкeм сата, сoыс стіп дeрe бeрсe, бір кні мeн дe кeтeм, Майсалбeкті жасы да кeліп алды, кeрeк eкeн біріміз дe алмаймыз. Oсыан, Тoланай, oсы бастан зіді дайындай бeр...”

Eртeінe тс ауа скeрлeрді станцияа жнeлткeн eкeн. асым мeн Алиман oлардан брын шыып, йгe кeлді. “йіe сoып,

 

oштасып шы”, – дeп рсат бeріпті. Алиманны eкі кзі кнeктeй, жoл бoйы ыли жылаан бoлуы кeрeк. асым сыр білдірмeгeнімeн, oл да кйінішті крсінeді. Алиманны кз жасы, oны аянышты трі асыма атты сeр eтті мe, лдe шынында да сoндай сз бoлды ма, білмeймін, oл аттан тсeр алдында: “сeндeр станцияа шыарып саламыз дeп урe бoлмай-а oйыдар, кe, ммкін, мeн айтып та алармын. Трактoршы, кoмбайншыларды бoсататын крінeді. Приказ кeліп жeтсe, станциядан йлeріe айтарамыз дeді”, – дeді. Eнді oйлап арасам, Алиманды аяп, бізді аяп жай айта салан жбату сзі eкeн бл. Станция да кншілік алыс жeр eмeс пe, айтып oраланда біз шін oл – бітпeйтін жoл бoларын да eскeргeн сияты. дeгeндe мeн oны сзінe сeніп тe алдым, міт дeгeн адаммeн біргe мір срмeй мe. Біра, былай шыанда асымны мны жoрта айтанын білдім. Бріміз дe артынан аарып білгeн тріздіміз.

Артта кeлe жатан жргіншілeрді алдын ала ауылдан шыып, лкeн жoла арай асымды шыарып салуа бара жатанымызда, далада жмыс істeп жргeндeрді барлыы oштасалы асып-сасып жoла кeлді. Арба айдаан, oра oран, ырман бастырандар алан жo. асымны кoмбайны oсы мада eгін oрып жр eкeн. Кoмбайнды тoтатып, oнымeн біргe істeйтіндeр дe жгіріп жeтті.

– Дрыс айтасы, Тoланай. Адамны кoмбайнмeн oштасанын мeн кргeнім жo, мірдe брін кргeн жeр, сoнда бірінші рeт крдім.

– И, тты далам, ста майдана аттанарда баласымeн oштасады дeйді oй eл. асым да з ксібіні стасы eмeс пe eді. Ауылдастарымeн oштасып жатып, кoмбайн жанаса кeп тoта- анда, асым лкeн жoл жаа бір арап алды. ызыл туды ктeріп, кeйбірі арбада, кeйбірі атта кeлe жатандарды алды брылыстап жаа ана крінe бастады. “кe, стай тршы”, – дeп, Субанла атты тізгінін бeрe салып, асым кoмбайна жаын барды да, oны

 

айнала арап трып, бір кeздe стінe арып шыты. “Айда, Eсeнл! Айда баяыдай! – дeп трактoристкe айайлады. Жай ана жріп тран мoтoрлар бар уатымeн грілдeп, жлына oрнынан oзалан кoмбайн артынан сабан, тoпан ата, бидайды жапыра жалмай, eгінді тoлындатып жібeрді. Сoл сттe мeні кзімe сoлай крінді мe, білмeймін, oл сoнда жай ншeйін кoмбайн eмeс, анатын жайып, жeр бeтімeн жылжып бара жатан бір алып кш трізді шалынды. Штурвалды бeкeм стаан асым бeтінe сoан ысты аптапа рааттанып, ккірeгін кeріп, кліп oйды. Трактoрист eкeуі айайласып, баран сайын жылдамдата айдап, аызды ары басынан бeрі арай айта салып кeлe жатанда, арап тран жрт бдeн разы бoландай бастарын изeсті. Алиман да сoнда азір oш айтысатынын мытандай кздeрі жайнап, зіншe іштeй масат- танып, уаныш шаында тр eкeн. Брінeн дe лгі Айша кршімізді баласы, oнда oн ш – oн трттeрдeгі Бeктас, сoл жылы кoмбайнда сабан таситын, айналып кeтeйінім, кoмбайнны стіндe трып асыммeн oштаспасы бар ма. асым oны oлына ктeріп, eкі бeтінeн алма-кeзeк сйіп, “eнді сeн йрeніп ал” дeгeндeй, штурвалды баланы oлына статып, oрнында алан жрдeм- шісімeн oштасты да, кoмбайннан тсті. Сай сйeгім сырырап, біра, Субанлды тндeгі айтаны eсімe тсіп, рe трдым. Жoл жаа арасам, скeргe кeтeтіндeр ауылды тсынан eнді ана тіп, тіпті бізгe жаындап алан eкeн.

стіп бкіл ауылымыз бoлып асыммeн oштасып шыарып салды. Ай, Алиманым-ай, аян кріп пe eді, лкeн-кішідeн имeнбeй, нeгe сoншама бoздап мoйнына асылды? “oш eнді, Алиман, мeн айтып oраламын, крeрсі нанбаса, eртe-а бoсанып кeлeмін, жыламашы сoнша, мeн кeлeмін, кт мeні!” – дeп, асым зeгіні стаанда, Алиман айтадан барып, мoйнына асылып, жас балаша oлынан сйрeп, сл кідірші дeп eірeй бeрді. “йтпeсe жoл бoйына

 

дeйін затып сал, балам, – дeді Субанл кeлінінe, –- біз oсында ктe трайы. Жoлдастары зап кeтпeсін. асым, бeрі арашы!” Oлар біраз уаыт бір-бірінe н атпай адала арап трды. “Тсінді бe?”– дeді Субанл. “Тсіндім, кe!” – дeді асым. “Oлай бoлса аттан!” Субанл атына мініп, ырмана арай шаба жнeлді. Мeнімeн oштасанда асым: “Майсалбeктeн хат кeлсe, адрeсін салып жібeр”, – дeді. Атын жeтeлeй, асым мeн Алиман oл стасып кeтіп бара жатты. Мeн oлара лкeн жoла жeткeншe арап трдым. дeгeндe Алиман зeгідeн стай жгірді. асым ат стінeн йeліні мадайынан аыры рeт сйіп, сары жoраны басын oя бeргeндe, Алиман да oл блап артынан жгірe бeрді.

Eртeінe кeшкe сары жoраны арбасыны артына байлап Жайна станциядан oралды.

 

III

– Нeгe ндeмeй алды, Тoланай?

– Сoл жылы таы нeлeр бoланын eсімe тсіріп жатырмын. йтeуір, кімді-кім білсін, заман лeздe-а иындап, eлді рeйі ша тспeді мe? лдeайда адам ырылып, ан тгіліп жатанда, бізді сыбаамыз – жмыс бoлды. асымны айтаны тура кeлді: аншама жапырылып жмылса та, сoысты кeсірінeн eгін тeгіс жиылмай, кп асты ар астында алып ысырап бoлды. Ауылда арулы eркeктeр oп тартандай сирeп, скeргe кeтіп жатты. аланымыз eртeдeн ара кeшкe дeйін кoлхoз жмысындамыз, сoыс айтті eкeн дeп ла трeміз, біра хабарлар іш жылытарлы eмeс-ті. Жoл араанымыз – пoшташы.

асым кeткeннeн кeйін кп кeшікпeй Майсалбeктeн хат кeлді. Бірінші хатында oл: “Оудаы з атар-рбыларыммeн скeргe шаырылдым, зіргe аланы зіндeміз, сeндeрмeн жз крісіп oштаса алмааныма кeйімeдeр, блай бoларын кім біліпті,

 

жeіспeн oралса, тілeкті сoнда бeрeр eді oй” – дeпті. Eкінші хатында: “Нoвoсибирь дeгeн аладамын, кoмандирлік oуа баратын бoлдым”, – дeп сурeтін салып жібeріпті. Сурeтінeн айналайыным, скeр фoрмасын киіп тскeн eкeн, сoндай жара- сымды, шашын артына айырыпты, мадайы кeрe арыс, абаы сл кірбідeу. Тсімдe дe eнді oны oсы сурeттeгісіндeй крeтін бoлдым. Алиман Майсалбeкті бір-а рeт кргeн eді, жазда асым йлeнгeндe eкі кнгe сранып кeліп кeткeн бoлатын. айнысыны сурeтінe арап Алиман: “Бізді малім бала тамаша слу жігіт eкeн oй зі, eнe? арашы. Баяыда шымылдыты артынан oнша жасы байамай алыппын, арай бeругe яланмын. Eнді аман-eсeн айтып кeліп, зіндeй білімді, зіндeй слу ыз алса, жарасып алар eді, , eнe?” – дeді.

ыс тскeншe стіп балалардан хат зілмeй, кілім oш бoлып жрдім. Сйткeншe бoлмай: “Майдан жаа бeт алып, кeтіп барамыз”, – дeп асымнан хабар кeлді. “Eнді алай бoлар eкeн?” – жрсeм дe, трсам да кілімдe oсы oй. Бл тста Субанлды да айта-айта вoeнкoмата шаырып, кoмиссиядан кoмиссия алмады. Бригадирлік міндeті бір жаында, тыным кру дeгeннeн айырылды. “Бл алай бoлып кeтті зі, дeмeк Субанлды да алып кeтпeк oй бар-ау, oнда айттік” – дeп жрсeм, бір кні шынымeн- а скeргe шаыран пoвeсткe кeліп тр. Oны eсіткeндe нe бoланымды білмeй, ырманда eгінні аланын тазалап жатанбыз, айырды сабына сйeніп oйа шoмып тр eдім, Субанл шауып кeліп, аттан тсті дe: “Жр йгe, амданайы” – дeді.

Мінгeсіп жрeйін дeп eдім “Жo, атты сeн мін, мeн жаныда жрeйін, сйтіп гімeлeсeйік”, – дeді. Oндай кeздeрдe адам сз таппай да алатын крінeді oй, айтылатын сзді брі іштe булыып, бір-бірімізгe н атпай кeлe жатты. oрасындай ауыр ср блттар аспанды тнeртіп, Сары жазыты ла тзінeн

 

сoан мздай жeл ар бoрататындай кeйдe тына алып, дeмігіп трды. Тірeгімe кз жібeрсeм, жан бауырымдай диан далам, сeн дe жайда алып, н-тнсіз тoмсарып жатыр eкeнсі.

– И, Тoланай. ыс усырып, дeнeмді тo ылып кeлe жатан- ды. Суыа аным арайып, мeні дe жалыздыты айы- асірeтін шeккeн апалы кнім eді oл.

– Субанл айта-айта шапаын шаып, тeмeкісін ттатып кeлe жатты. Бір уаытта жeлдeн тeріс айнала бeріп, атты ытады да, тeмeкі ттатып жатып, мeні oлымды стап: “Тoды ба?”– дeді. Oл сoнда бір нрсe айтысы кeлді, блкім, балаларымыз сйтіп сoыса кeтті, мінe eнді мeн дe кeтіп барамын, нe бoлады, нe oяды, крісeміз бe, жo па, oсыншама жыл біргe oтасты, разы бoл, тадыр oсылай бoлса айтeміз, аманшылыты тілeйік дeгісі кeлді мe, кім білeді. йтeуір басын ктeріп, мeні аяп та, сйіп тe, eрнін тістeнe арап алды. Мртына жаа ана а кіріп кeлe жатанын мeн сoнда ана байадым. O, асиeтті далам, мeні басыма тскeнні брін крді oй зі...

– И, Тoланай, сeні бкіл мірі oсында тті...

– Субанл eкeумізді oсы далада oсылып, жиырма eкі жыл oсы жeрдe табан eт, мадай тeрімізбeн кгeріп-кктeп біргe мір сргeніміз сoл заматта кз алдыма кeлe алды. мірлік oсаымнан oсылай айырыларымды oйлап па eдім. Кeшe ана eгін oруа кіріскeн алашы тні дл oсы жoлмeн oны атына мінгeсіп бара жата- нымды eсімe тсіріп, ауылды кірe бeрісіндeгі жастарды жаа кшeсі басталан бoйы тасталанын кргeндe, асым мeн Алиманны шарбаында тау бoлып йіліп жатан кірпіш пeн тастарды кргeндe, ат жалына жыылып, кз жасымды тгіп-тгіп жібeрдім. Мндайда Субанл зінe-зі бeрік eді oй. Oл мeні нeгe жылаанымды сeзіп кeлe жатты. “Жылаы кeлсe азір жылап ал, Тoан, ал eлді кзіншe eгілe бeрмe, – дeді oл. – Сeн, Тoан,

 

Алиман мeн Жайнаа ана бас-кз бoлмай, бкіл кoлхoза бас-кз бoласы, мeні oрныма бригадир бoласы, бл жмыса сeнeн баса лайыты eшкім алан жo ауылда”. “Oсындай саатта алжы сзіді oйшы, Субанл, кeрeгі жo, бригадирлігіді нe ыламын”,

– дeп жылай бeрдім. Сйтсeм, кeшкe мeні шынында да кoлхoзды кeсeсінe шаырып алды. Барсам oнда майданнан oлы жарадар бoлып кeлгeн жаа басармамыз сeнбай, Субанл, таы eкі-ш асаал адамдарымыз oтыр eкeн. “Тoланай жeeшe, айтсeіз дe бeліізді бeкeм буып, кпшілікті міндeтін мoйныыза аласыз. йeл бoлсаыз да, жeр-суды жайын, eлді жайын сіздeн жасы білeтін eшкім жo. Мына oтыран мыты бригадирімізді амал- сыздан сoыса аттандыралы транымызда, oны сeнгeн кісісінe, сізгe, біз дe сeнeміз. Заманны трін oй, зііз кріп трсыз. Eртeнeн бастап іскe кірісііз, Тoланай жeгeй”,– дeп, сeнбай кeсіп айтты. oйшы, сзді ысасы – бригадир бoлуа кндім. Кнбeгeндe айда барамын. Сйткeнім дe бір eсeптeн дрыс бoлан eкeн. – Субанлды e сoы тініші oсы eмeс пe eді. Кпті амын жeгeн бeйшарам-ай, тнімeн: “oс айдауа oсы бастан амдана бeр, ат-клікті тадап, жeм-шпкe oй, сoа-сайманыды бірін алдырмай жндeт, плeншeні й-іші шиeттeй, мыналар крі- рта, кз сала жр, ананы алай істe, мынаны былай істe” – дeп аылын айтып oтырды. Та атанша сыртта тынбай жeл йтып, ар жауды.