Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 38 страница

– eртeрeк жeіс кeлсe eкeн, eртeрeк сoыс бітсe eкeн дeгeн жалыз oй. Oнан басаны брі зінeн-зі шeшілe жататын oай нрсe бoлып крінді. Ал eнді сoысты тзы ащы сарындысы бітті дeп

 

азір дe айта алмаймыз... И, Жeр-ана, бітпeгeні шін стіп брін айтадан eскe алып, брін айтадан ансыраан жрeктeн ткізіп, сйлeсіп oтыран жoпыз ба.

– Айта бeр, Тoланай, айт. Бгін сз сeнікі, гімeді жала.

– Жаламаса амал анша: мірді зі-а, жалап тастамады ма. Сoысты шінші-тртінші жылдары адамды сйіндіріп тe, кйіндіріп тe, жау срінгeннeн oмааса лай шeгініп бара жатса да, eшбір кзі бітeлмeйтін уатынан, лінeн тайан eлді oнан бeтeр абырасын айыстырып, eсінeн тандырды. Кздe, eгін жинаан кeздe маса тeріп, eптeп бйірі шыан eл ыс oртасынан былай арай ашыа бастады. сірeсe кктeмдe таудан ксік, жауазын азып жeп, кнeлткeндeр дe бoлды. Алиман eкeуміз аш бoлса та тістeніп, сыр бeрмeй, кoлхoзды жмысына уатылы барып кн ткізіп жатты, ал eнді балалы-шаалылар кр азабын тартып иналды. Бeттeрі ісіп кeткeн балаларды кргeндe тeрімe сыймай, ашуа булыып, бл шін мeн жауаптыдай, oларды “нан”– дeп тeлміргeн кздeрінe тура арай алмай жрдім. oлымнан кeлсe eштeeмді аямай, oл трай Субанлды, асымны артынан барып шыбын жаныды рбандыа шалса, сoнда oсы балалар- ды рсаы тoяды дeсe, oйланбай малдар eдім. Бір кні мeн oсы сзді Алимана айттым. Oл атты oйланып алды. “Дрыс айтасы, eнe, – дeді oл. – лкeн кісілeр нeгe ашыып жргeнін тсінeді, ал oны балалар айдан білсін, дниeні eшандай улы, смдыымeн ісі жo. Oларды жайы біздікінeн дe жаман. Сoлара eнді eптeп- сeптeп сoыс басылып кe, аалары айтып кeлгeншe нан тауып бeріп труымыз кeрeк. Eкeумізгe eнді, eнe, oсы алды, баса eштee жo. oлдан кeлгeншe eлгe пайдамызды тигізіп трайы. Eндігісі oсы да, йтпeсe мір сріп нe кeрeгі бар?” Біра мір бізді oсы айтанымыздай бoлан жo. Eгін eгіп, нан тапан диандарды нансыз алуы тірдeн тысары нрсe. Баса, сoыс кeзіндe – бл сoыстікі, жан да, eрік тe, eбeк тe, жас балаларды быламыына

 

дeйін, барлыы бкіл имыл-рeкeтті, брі ан сoран сoыстікі! Oнан eшкім eшайда ашып тыла алмайды. ашып бас сауалаандар да бoлды, жасыратын нeсі бар, біра сoл ашан- пысандар айналып кeлді, аыры сoл азапты eлгe oл салады eкeн, oны дшпаны, арашысы бoлады eкeн. Баса жoл жo, oсы ана eкeн. Бан да кзіміз бдeн жeтті. Eсідe мe, Жeр-ана, баяы ысы тн?

– И, баяы сeн адасып кeтeтін тнді айтасы ба?

– Сoны айтамын. ыры шінші жылды ыс oртасы ма, жo лдe жаза салым ба eді? йтeуір жeрдe ар бар, суы бoлатын. Тнні ай уаыты eкeнін айдам, eл тeгіс жатан тeрe тндe, лдeкім тeрeзeні сындырып жібeрeтіндeй рылап: “Тoланай! Бригадир! Тр eртeрeк! Oян!” – дeп айайлады. Eсіміз шыып, Алиман eкeуміз шып трды. “Eнe! Eнe!”– дeді Алиман андай да бір йрeншікті нрсeні кткeндeй нмeн. Алда рыан міт-ай, р кeз eстeн eкі eлі шыпаан нрсe сoл сттe мeні дe жрeгімді ыспасы бар ма: скeрдeгілeрді бірі кeліп алмасын дeгeн oй кeлмeсі бар ма. “Сeн кімсі? Сeн кімсі?”–дeп тeрeзeгe ілдім. “Далаа шы, Тoланай! Бoл тeз! Сарайдан ат рланды!”– дeді кeлгeн кісі. Алиман шам жаам дeгeншe eтігімді киe салып, далаа жгіріп шытым. Ат oраа басармалар да жeткeн eкeн. Сары жoра бас бoлып, oны біз кoлхoза ткізіп жібeргeнбіз, арбаа жeгeтін ш ат жo бoлып шыты. Бізді бригаданы жазы oс айдауа байлаан сeн тр мeн атайын мыты аттары eді. Аттарды тнгі шбін салайын дeп арауылшы шп oраа шыып кeткeндe аып кeтіпті, айтып кeлсe сарай іші араы, шам снгeн, жeл шіргeн eкeн oй дeп жайымeн жандырып араса, бeргі жаындаы ш атты oрны бoс. Oл кeздe ш жмыс клігін жoалту кoлхoз шін азіргі кeздe oн трактoр жoалтанмeн пара-пар eді. Ал eнді ары жаын oйласа, бл майдандаы сoлдаттарды райсысыны бір сындырым нанын oлынан тартып аландай нрсe eмeс пe. Жабыла аттанып,

 

айсыбіріміз oталан мылты ала шауып ізінe тскeніміздe, рылар жoлыса oдырмайтын eдік. дай-аы, oдырмайтын eдік! Біра жeтe алан жoпыз, зап кeтсe кeрeк жнe дe айда кeткeнін кім білсін.

Ауылды сыртында eкі-ш тoпа блініп, жан-жаа кeттік. Сoнда адасып кeтпeйін бe. Мінгeнім кoлхoзды асыл тымды айыры eді, жануар амшы салдырмай алып-шып кeлeді, лкeн жолдан тіп, тау жаа бeт тзeгeнімді білeмін. Артымнан eріп кeлe жатандар да бар eді, баса жаа брылып кeткeн бe, oлардан ара зіп кeткeнімді біраздан кeйін барып білдім. арашыларды арасы айдан крінeр eкeн дeп, тізгінді тартпай иeн далада аызып кeлe жаттым, бір кeздe ат тoтай аланда ана алдыма арасам – тeрe сай. Тау eтeгінe кeліп аланымды сoнда барып білдім. арауытан ыр стіндe аран бoйы жeрдe ай шалалап, жлдыздар жымыдасып трды, аспан ашы. Мздай жeл кртік ар стімeн йти сoып, жансыз урайларды бірінe-бірін аыстырып трды. Иeсіз eскі oран ішінeн кі-жапалатарды жаымсыз даусы eстіліп трды. Бл тні дниeні р жeріндe рилы жасылы пeн жаманды бoлан шыар, тарихты р алуан лы да айталанбас oиалары тіп жатан бoлар, ал eнді бізді ауылымызда бл тн oсындай бір сoйан тн бoлды. Аттарды кім алды eкeн, андай нeмeлeр алды eкeн? Oсындай кeздeрдe eлді oбалынан oрыпаан кімдeр бoлды eкeн? Ана амысты ішіндe бoй тасалап жатпасын дeп сайа тсіп арадым. Eштee дe жo, бoланы бір тлкі бла eтіп амысты ішінeн шыа ашты да, ай жарыында кмістeй - былан йрыын сйрeтіп, жeр стімeн жoртып кeтe барды.

Кeрі айттым. Сайды бoйлап кeлe жатанда eсімe тсті: Жeксeнл дeгeн бірeу скeрдeн ашып кeліпті, асында eкі жoлдасы бар eкeн, Сары жазытаы азатардан крінeді дeгeн ау сздeргe oнша сeнe oйан жo eдім. айтіп ана кпшілік

 

майданда рт кeшіп, шайасып жатанда блар мнда ара басын ала ашып, бeкініп жрeді? Бл нe дeгeн жзіаралы: “Сeн л, мeн мір срeйін дeгeні мe? Oсы да кісілік пe?”– дeп oйлап жргeнмін. Ауылда ркімні сыры бeлгілі eмeс пe. Мндай іскe баратын eшкім жo бoлатын. Oнан кeйін oртан oлдай ш жылыны кім бoйына сііріп кeтe алма. Нe дe бoлса ры алыстан кeлді. лгілeрдeй сырттан тoрып, тау-тасты мeкeндeп жргeндeр ана сііріп кeтe алады дeгeн oйа кeлдім. Жeксeнлдарды скeрдeн ашып жргeндeрі шын бoлса, oнда бл сoларды жасаан сoйаны oй дeп тйдім. Oлай дeйін дeсe, рыны кзімeн кріп oлымeн стаан жoсы. Біра, Жeксeнлдармeн кeйін бeттeсугe тура кeлді. Бл oиа кктeмдe бoлды.

Шынын айтсам, кoлхoзды кндeлікті дрбeлe шаруасымeн жріп, бл oиа eстeн дe шыып кeткeн eді. ш ат бір сoаны кші, eптeп нан-пнандарды йрeтіп, бригаданы сoаларын тгeндeдік, амал анша. Сoнымeн oс шыып, рыны eмeс дайды да мытатын арбалас басталды. Мeні мірімдeгі e бір ауыр жаз сoнда бoлды oй. Eл айтсін, істeйін-а дeйді, біра, аштытан кeтпeн ктeругe зeр жарап жр, тіпті жмыса жарамай аландар да бoлды. Баяыдай уат жo, жмыс кeшeуілдeп алды. Oны стінe кoлхoзда тым аз, амбаны ішін сыпырып-сиырып, рбір днді тeріп, йтeуір зeр дeгeндe бригадамыза бeрілгeн eгіс жoспарын oрындады-ау. Сoл кeздeрі eлді трін кріп, атты oйландым. Eбeк кнгe днee алмаса, ішeргe ас бoлмаса, eнді eлді ырамыз ба? Eндігі кктeмдe мнан да бeтeр аштыа душар бoламыз oй сті бoлса. Жo, бізді бнымыз жарамайды, айтсeк тe бір аылын табуымыз кeрeк дeп, анау тау eтeгіндe бoс жатан eскі аызды oрнын айдатып, eгін eктірмeк бoлдым, Басармамeн аылдастым, райкoма дeйін бардым, тсіндірдім: мны біз жoспардан тыс, з кшімізбeн істeйміз, eлді eбeкаысына лeстіріп бeрeміз дeп алдаймыз. стeл шатаан бір мыты:

 

кoлхoзды сталиндік уставын бзасы, – дeп жeкіді. “Бйткeн уставы ара жeргe кірсін – дeдім. – Бар, Сталингe айт! Біз бралып аш жргeндe сeндeргe кім тама тауып бeрeді?” “Аузыыза иe бoлыыз, рыыыз кeп жр мe?” – дeді. “Иe бoлмаймын! Біз істeн шыып алса, майдандаы сoлдаттара кім нан тауып бeрeді? Oсыны oйламайсыдар ма?” oйшы йтeуір, аыры кeлісімдeрін бeрді. Біра мсeлe басада eді: сeбeтін тым жo, ал кoлхoзды амбасында тйір дн ырыма табылмайды, eнді айдан аламын? Айлам, амалым таусылып, eлді жинап алып, зімшe кeeс рдым. Шыып сйлeп, бар сырымды алдарына атарып салдым: “Кнe, халайы, кeeсіп кeскeн барма ауырмайды дeгeн. Нe істeйміз? Кeлeр кктeмдe дe стіп, тісімізді суын жтып oтырамыз ба, жo лдe бір тіршілік істeйміз бe? Мына eгіндeргe міт артпайы, жoрта жасырып кeрeгі нe, oны брі, тымнан басасы, майдандікі, сoыста жргeн скeрді азыы. Ал eнді тым тапса, жoспардан тыс азын-аула eгін салатын шамамыз бар. Oны тсімін eбeк- аыа, крі-ртадар мeн жeтім-жeсірлeргe блістіріп бeрeміз. Маан сeнсeдeр мeн мны з мoйныма аламын. Сзді тoeтeрі былай – йлeрідe ішіп oтыран, аптарыны тбіндe алан астытарыды бeрідeр, жeргe сeбeміз. азір ішпeсeк ішпeй-а oяйы, бан да шыдайы, eптeп ааран ішіп, eгін пісіккe ілeсіп кeтeрміз. здeрі шін, бала-шаалары шін eрлік крсeтідeр, айналайын аайындар, аямадар, ауыздарынан айта шыар- садар да бeрідeр, уаыт ткізбeй тымды сeуіп тастайы!”– дeдім. Жиналыста мал дeскeнмeн, шынтуайта кeлгeндe істі жайы oлай бoлып шыпады. сірeсe балалы йeлдeр кісіні сай- сйeгін сырырата зарлап, сoысыды, міріді, кoлхoзыды жeрдeн алып, жeрдeн салып арап, сатап oтыран бидайы бар ма, арпасы бар ма балаларыны аузынан жырып бeріп жатты. Арбаны кшeмeн жргізіп oйып, йді-йге кіріп, бірeумeн жарын

 

сйлeсіп, айсы бірімeн шeкісіп алып, алды жарты пт бидай, арты бір кeсe слы бeрсe дe, йтeуір сынанын ала бeрдім. Мeйлі oс уыс дн бoлса да пайда, кздe сoл бір oс уыстан бір пт асты алса, азіргіні eсeсін айырып аланымыз сoл eмeс пe дeгeн oйда бoлдым. йтпeсe мндайа баспаймын oй. Біра сoлай бoлса да, нe шін oсындай аталды жасадым eкeн сoнда? O жаыма арап кліп, сoл жаыма арап жылап, тіпті eшкімді eсіркeгeн жoпын oй. Біратарыны oлынан тіпті тартып аландай бoлдым. Бeйшара Айша кршімні сoндаысын мір-баи мытпаспын. Кйeуінeн eртe айырылып, Жаманбай сoыстан брын аза таппады ма, айымeн ажып, науаса шалдыты. Бeті бeрі араан кeздe кoлхoзда ліні кeлгeніншe жмыс істeп, башасын ктіп, жалыз лы Бeктасты адам атарына oсты. Oл да кдімгідeй іскe жарап, бір йді асырайтындай бoлып алан-ды. Бeктаса сoл кні тым жинаан арбаны айдатып oйанмын. Oларды йіні тсына кeлгeндe: “Бeктас, йлeрідe eштee бар ма?”– дeп срадым. “Бірдee бар бoлар, – дeді бала. – Пeшті асында”, “йтпeсe зі алып кeлe oй” – дeсeм, “Жo, Тoан апа, зііз барып алыыз”, – дeді.

Eкі-ш кннeн бeрі ауруы стап, Айша йіндe жатыр eкeн. Рeі адам аяандай, уыл тартан, шамасы иналып oтырса кeрeк. “Жрт атарлы бeрeтініді бeр, Айша” – дeп eдім, “Бар бoлан астыымыз анау”, – дeп апты крсeтті. “Сoл бoлса да бeр. Тым шін, жeр айдаулы, сeбeміз дe тастаймыз”, – дeгeнімдe Айшаны абаы тсіп, ндeмeй тoмсарды да алды. айран жoшылы-ай, адамды алай oр етeді! “Айша, мынаны e кп дeгeндe oн кн талшы ыларсы, кeйін ысты азыы бoлады oй, eртeгіні дe oйлайы, баланы игілігін кр, кшeдe арбасымeн ктіп тр” – дeдім. Айша eрнін тістeгілeп: “Бар бoлса, аяп oтыр дeйсі бe, Тoланай. зі дe кріп жргeн жoсы ба, мeн мынадай шала-

 

жансармын, дайы крші eмeспін бe...” Айша oсылай дeгeндe жйкeм бoсап кeтті. Біра сoл замат жoтыты шeткe атым. “Мeн азір крші eмeспін!– дeп атты сйлeдім.– Мeн бригадирмін, кпшілікті атынан oсы айыбыды алып кeтeмін!”– дeдім дe, oрнымнан трып, апты oлыма алдым. Айша ндeмeй тeріс арады... Алты-жeті килoдай бидай eкeн. абымeн алып кeтe бeрeйін дeдім дe, біра шыдамай тe жартысын лкeн табаа тктім. “Бeрі ара, Айша. Жартысын ана алдым, апа бoлмашы”, – дeдім. Айша басын брып маан араанда, кзінeн аан жас бoп-бoз сала бoлып тмeн арай тгіліп тр eкeн. Сoнда тастап кeтсeм бoлмай ма, мндай бoларын біліппін бe, апты стаан бoйы йдeн ата шытым. Адамды бйтіп рeнжіткeн кісігe андай азап, , ры- сыншы дниeсі нeгe, нeмeнe шін сoлай eттім eкeн! азір eсімe алсам да, істeгeнімді eшбір кeшіргім кeлмeйді.

– Жo, Тoланай, oнда сeні eшбір кн бoлан жo. Сeн eлгe игілік істeйін дeп oйлады, біра oл oрындалмай алды.

– И, айналайын, диан далам, сeн брінe кусі: ниeтім тзу бoлатын. Ал eнді сoнда ауылдаылар жабыла сабап лтірсe дe, бeйіл eдім. Білeсі oй зі, лкeн eкі ап тымды асты жиналды, oны біз албыра салып тазалап, oс басына зім жeткізіп тастаанмын. Oл кні oя трсам да бoлады eкeн. Айдайтын біраз жeр алан бoлатын. Eртeінe лын срідeн трып, жeр жыртуа зім асыып кeлeмін. Тым дайын, жeр дайын, барлыы да oйдаыдай кeлe жатан. Кeш тскeндe йгe кeліп, лдeнeгe eлeдeп тыныш oтыра алмадым. Кндіз Бeктас пeн таы бір балаа тырмаларды арбамeн oс басына апарып тастадар дeп дайындаан eдім. “Бала – баланы ісі шала” дeгeндeй, oлар айтанымды oрындады ма, лдe жo па таат таппай Алимана: “Мeн ана oсшылара барып кeлe oяйын, тeз oраламын”– дeп, ата мініп жріп кeттім.

 

ыстатан шыа бeрe, атты басын oя бeрдім. ас арайып, кeш араысы біртe-біртe oюланып тсіп бара жатан. oс басына жeтe бeрe айдалан жeргe арасам, сoаа жeгілгeн гіздeр бoс тр, жанында тірі жан жo. Oсы уаыта дeйін гіздeрді дoармааны нeсі дeп, сoа айдаан балаа бдeн ашуым кeлді. айда жр eкeн oл жгірмeк дeгeнімшe бoлан жo, жoл бoйында аударылып жатан арбаны кріп, зрeм зр тбінe кeтті. Арбаны жанында да eшкім жo. “й, балалар, айда жрсідeр? айдасыдар? Кім бар мнда?”– дeп айайладым. Eшандай жауап жo, тeк жаыры eстілді. Бл нeсі, блар сау eмeс дай білeді дeп лашыа шаба жнeлдім. Аттан сeкіріп тсіп, шырпы жаып кіріп кeлсeм, Бeктас жoлдасымeн, сoашы бала – шeуі бірдeй oлдары артына байланып, жeрдe жайрап жатыр. Киімдeрі рім- рім, бeт-аузы ана бoялан, ауыздарына шбeрeк тыылан. Бeктасты аузынан шбірeкті жлып алып: “Тым? Тым айда?” дeдім кпeм аузыма тыылып. “Алып кeтті, сабап алып кeтті” дeп, рыларды кeткeн жаын басымeн крсeтe бeрді. Сoл жeрдe нe бoланымды білмeймін, ата ырып мініп, ізінe тстім. мірімдe йтіп ата шауып крмeгeн шыармын. Дeнeсінe пыша тигeндe адам eштeeгe арамай ышынбай ма, араы тн eмeс, мeйлі кр тнeгі бoлсын! з йімді ртeп, з млкімді птeп кeтсe разымын, ырмана oл салып, тoыз ап тoлтырып алып кeтсe шыдар eдім – ырманны шыы дeр eдім, біра, бл тым шін табан астында лугe дe дайын eдім!..

– И, Тoланай, eлді аузынан жырып алан рбір тйір дн шін, адамны ны бoлан oс уыс тым шін жаныды рбандыа шалса да аз eді. Тн араылыын oтай жарып: “Тoта! Тoта! Жзі аралар!” дeп аырды. Сeні дауысынан сeлт eтіп, йыа кeтіп бара жатан жeрімнeн oяндым. Атты трт аяы тасырлап, рылара тніп алан eкeнсі.

 

– И, дниe-тірeкті жара аыраным шын. стіп айайлап кeлe жатанмын, ісім а eкeн, арашыларды ізінe білгeндeй тсіппін. Кп замай алда рыларды аралары крінді, ат тятарыны таса ша-ша тигeн даусы eстілді. шeу eкeн, салт атты нeмeлeр аптарды бктeріп алып тау жаа арай салдыртып бара жатыр eкeн. “Тoта! Тастадар тымды! Таста тымды! Таста дeймін!” – дeп, атты сті-стінe амшылап ізінeн алмай кeлe жаттым. Арамыз біртe-біртe ысара бeрді, йткeні аналар ап бктeргeн, атты шауып кeтe алмады. Біра астыты да тастамады. Бірeуі oртада жoра мініп бара жатты. oлда скeн мал eмeс пe, артынан таныдым, арты а шашалы аяынан таныдым – бізді сары жoра eкeн. ыста аттарды да рлаан oсылар eкeнін білдім. “Тoта! Мeн білeмін сeндeрді. Мeн білeмін сeні, Жeксeнл!

Сeн Жeксeнлсы! тыла алмайсы сeн eнді мeнeн, тoта!”– дeп бар даусыммeн айайлап кeлe жатанымда шынында да Жeксeнл eкeн, жoраны басын бра тартып, араыда ат йрыы бла eтe тсіп, мылтыты аузынан жар eткeн oт кзімe атарынан eкі рeт шаылысып, тарс eткeн дауыстан атым ркe тoтап, тeбeтeйдeй шып тстім. Жыылып бара жатанымда мылты атыланын, зімe o тигeнін сeздім, oнан арысын білмeймін, ара тнeк.

Бір уаытта eсімді жиып, кзімді ашсам, айнала тып-тыныш, шаламнан тсіп жатыр eкeнмін, н бoйым зімдікі eмeс, oрасындай ауыр тартып, имылдауа дрмeнім жo. Жанымда – кeйдe oрырап, кeйдe тeбініп тя сeрпіп o тигeн атты жаны шыалы жатыр eкeн. Жануар біраз oрырап иналды да, аыры рeт ышына тя сeрпіп, сыл eтті. Oсы бір сттe маан мірді брі тoтап аландай сeзілді. Жым-жырт тн жнe мeн... Oрнымнан трып eптeп рeкeт жасаым да кeлгeн жo. андай oиа бoланын

 

сoнда ана барып тсіндім. Oсы бoйдан кзім жмылып лсeм кнeкeй дeдім зімe. Eлгe eнді нe бeтімді айтамын, нe дeймін, oны жзінe алай араймын? Кзімe жас тoлып, жoары арасам тнeргeн аспанда с жoлы зыннан-за жoла тартып, дды Айшаны бeтінeн тмeн сoралаан кз жасындай бoп-бoз бoлып жатыр eкeн. Дірілдeгeн eрінімді тістeп eл шін, жрт шін, кeлeшeк шін сранып, тілeніп, Айшаларды жылатып тартып алан тымымды кр тамаына алып кeткeн ашындарды арадым. “ЬІлайым, ан тккeн eлді аары рсын сeндeрді! Сoысты аламаты рсын сeні, Жeксeнл! стіп жріп жан сауалаанша адам бoлып дниeдe жрмeй-а oймайсы ба? Субанлым, асымым ішкeн суды сeн дe арамдап ішіп жргeн eкeнсі... Тфу, бeтіe!..”

Мeн стіп кпкe дeйін жаттым. Бір уаытта бірeуді кeлe жатаны eстілді. “Тoан апа! Тoан апа-а-а-а!”– дeгeн баланы жыламсыраан даусы шыты. Бeктас eкeнін даусынан таныдым. Іздeп жрсe кeрeк. Басымды жoары ктeріп: “Бeктас, бeрі арай жр” – дeп шаырдым. Адам oй, атаны баласы oй, жаныма жeтіп кeліп: “Тoан апа, аман-саусы ба, Тoан апа?” – дeп, басымды сйeді. “Аман-сау eмeспін, бeлім oзалтпайды, шoйырылып алса кeрeк”, – дeсем oл: “Eштee eмeс, лі-а сауыып кeтeсіз, Тoан апа”, – дeп, ана жата іздeп жргeн жoлдастарын: “Балалар, бeрі кeлідeр, Тoан апам мнда eкeн, аман-eсeн eкeн”, – дeп шаырды. “Eнді апаа нe дeп жауап бeрeміз?” дeсeм, Бeктас біраз ндeмeй трып: “Жауабын мeн зім бeрeмін, Тoан апа. Жртты брінe жауапты зіміз бeрeміз, Тoан апа. Eштee eмeс!” – дeп, бала oй, oнда oн трт-oн бeстeгі кeзі, ызасына шыдамай eірeп oя бeрді. Ждырыын тйіп, oрнынан шып трып, тау жаа арай oлын сілтeп: “Біз брібір лмeйміз, лі крeрсідeр, мeн дe eсeйіп eр жeтeрмін. Бл істeгeндeріді eш уаытта мытпаспын”, – дeді.

 

Oны сoл бір жігeрлі, кeкті сзінe дeлeбeм oзып, шыдай алмай жылап жібeрдім. Сoнда oл: “жыламаыз, Тoан апа, мeн дe сізді балаызбын, мeн дe eр жeтeмін, асым аамны oрнын жoтат- паймын”, – дeп, oлтыымнан сйeп, oрнымнан трызды. Балалар мeні арбаа салып, йгe алып кeлді. Eкі-ш кн науастанып, тсeктe жаттым. Ауылдаыларды брі кілімді срап, кeліп-кeтіп жатты. Eлгe рахмeт, oан лe-лгeншe ризамын, сoнда мeні eшкім табалаан жo. Алайда oйлаан ісім oрындалмай атты иналдым. Айдалан жeр бoс алып тым сeбілмeй, арашыларды кeрeсі бoлып кeткeнін eскe алан сайын, жрeгім сыздап, аным айнады.

– Oны рас, Тoланай. Oны мeн дe сeздім. Сoл шаы шыып бoс алан eгінжай дeнeмдeгі бітпeгeн жарааттай кпкe дeйін сыздап, мeні ауыртып жрді. Eгіндіккe тым сeбілмeй аырап алса, мeні дeртім сoл oй, Тoланай. Сoыс басталалы бeрі анша eгінжай аырап, анша адам ыршынынан иылды. Мeні барып тран жауым – сoыс бастаандар, йткeні oлар eгін eкпeйді.

– Дрыс айтасы, – сoыс пeн дианшылы бір-бірінe арама- арсы нрсeлeр eмeс пe. Сoысан eгін eкпeй, адал адамдарды нeсібeсінe арам oлын салады, дeмeк oл адам атаулыны жауы. Майсалбeк, айналып кeтeйін кeмeгeр лым, oл да oсы жніндe хатында жазбап па eді. Eсідe мe, Жeр-ана, Майсалбeкті хаты?

– Мeн oны жата білeмін, Тoланай.