Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 39 страница

– И, сeн eкeуміз oны жата білeміз. Бгін мeні сыйынатын кнім, бгін біз брін айтадан eскe аламыз, Жeр-анам.

– Айта бeр, Тoланай. Сeні бл айтандары ткeнді eскe алу ана eмeс, рдайым жрeктe саталатын нрсe. Майсалбeгіні жазан хатын таы бір айталап айтып бeрші. Майсалбeк сeні ана лы eмeс, oл мeні дe лым, Жeр-лы Майсалбeк!

– Мeн сoнда ауырып жатанымда, ауылдастарымны хал-жай срап, райсысы жылы сздeрін айтып, кілімді аулап

 

жргeндeріні таы бір сeбeбі бар eкeн oй. Мeн oны сезіп тe аландай бoлдым.

Айша кршім, бeйшара, зі аяын рe сйрeтіп жріп, кішкeнтай тoстаанмeн айма алып кeліпті. Oл йгe кіріп кeлгeндe, анау кні істeгeнімe атты ялдым. Аузыма сз тспeй, атты ысылдым. “Тoланай, сeн oйыа eштee алма, – дeді Айша.– Мeні бoсадыымды кeшір. Сeндeй йeл шін, кeрeк бoлса, жанымды да аямаймын. Кeрeк бoлса, жалыз лым Бeктасты да бeрeмін. Oл oнсыз да eкі йді oртасындаы бала бoлып кeтті, сeні мeнeн арты крмeсe, кeм крмeйді. Сeн бізбeн адамсы, біз сeнімeн адамбыз. Oсыны тсініп oй”– дeді. “Рахмeт, бл лeбізіe”, – дeдім мeн дe. ншeйін oйындаысын айтан eкeн дeсeм, oны да сзіні астары бар eкeн.

Eртeінe бeлімні ауыраны басылып, йдe рі-бeрі жріп далаа шытым. Тeрeзeні алдына киіз тсeп, бeлімді кнгe жылытып oтырдым. Алимана жмыса бара бeр дeсeм, басарма бгін дe eнee арайлас, йдe бoл дeп рсат бeрді дeді. Аула ішінe oт жаып, су жылытып, Алиман кір жуып жатан.

Eсік алдындаы жуан тп крі алма аашы сoл жылы oрасан алы глдeп, айтадан кш алып жасарандай жайалып, жeл тигeндe бтатарынан аппа oым сeбeлeп жатты. Алма гл жаран кeздe ауа да млдір блатай тнып, тап-таза бoлып трады oй дeттe. Алыста жалтыраан тауды мгі мздары ап-аны, крініп трды. стіп oтыранымда аулаа пoшташы Тeмір шал кіріп кeлді. “Арма, Тoланай”, – дeп oнша сзгe дe кeлмeй, асыып-сігіп, зіншe лдeнeгe тoмсарып, кркілдeп жтeліп, суы тиіп алыпты байса, рырдікі дeп кбірлeп, саан хат бар eді дeгeндeй смкесін атарып-ткeріп, бір хатты тауып алды да, маан бeрді. Oны бл тзімділігінe тарынып: “Кeлгeн бoйда айтпайсы ба, кісіні зарытырмай! Кімнeн eкeн?”– дeп срадым. “Майсалбeктeн

 

крінeді”, – дeді oл біртрлі. уанып, жрeгім алып шып дeттe Майсалбeкті хаты ш брышты бoлатын eді, бл жoлы адрeсі таса басылан, трт брышты, сырты алы атлас ааз eкeнінe тіпті назар салмаппын. Сoл арада жарадар аяын сйрeтіп, балдаа сйeніп Бeктрсын кeліп алды. Кршіміз eді, іші пысанда біздікінe кeліп, кілін ктeріп кeтeтіні бар eді. Хат кeліп алан eкeн oй, Майсалбeктeн oй трізі дeп, сабыр ылып oл алысты. “oлы нeгe алтырайды? Бeрі oтырып oып бeрші”, – дeдім. Сoнда oл киізді шeтінe oтыра бeріп, oйбай аяым дeп і уарып, ара суа тсті. Хатты oлы дірілдeп рe ашты да, oи бастады. Ай, айран балам, айран хат...

“Апeкe, а стінeн айналайын апeкeм,– дeп бастапты.– Мeн сeні андай жан eкeніді білмeсeм, бл хатты жазбас та eдім. Сeні аылыа, айратыа, сeні кшіe сeніп жазып oтырмын. Сйтсeм дe нe дeп тсіндіріп, нe дeп айтуа сз таба алмай, алаандай а ааза тeлмірe арап oтырмын. Аыры мeні істeгeн ісімді дрыс дeп табарсы, мeн oан зімe сeнгeндeй сeнeмін. И, апа, мeні сзсіз дрыс істeгeн дeрсі... йткeнмeн, жрeгіні ткпіріндe маан дeгeн срауы бoлар: “Балам, айтіп з міріді зі иды. Адама бір-а рeт бeрілeтін бл жары дниeмeн алайша зі oштасып жрe бeрді? Мeн сeні нeсінe туып, нeгe сірдім?” И, апа, анасы, сeні бл срауыа тарих кeйін жауап бeрeр. Ал eнді мeні айтарым: сoысты біз тілeп алан жoпыз, бл кпті басына тскeн ауыр нубeт, бкіл адам баласына балта жмсаан злым кш. Біз oнымeн крeспeй тра алмаймыз, oны шін ан тгіп, oны шін жан пида eтіп, oны иратып жo eтугe міндeттіміз. йтпeсeк бізді адам дeгeн атымыз шeді. Мeн сoыста жріп eрлік крсeтeйін дeп eш уаытта асаан жo eдім, мeн зімді сoндай бір арапайым, сoндай бір асыл мрата – малімдіккe дайындап жргeнмін. Заманым oсы eкeн, балалара ара танытып oытуды oрнына, ару стаан жауынгeр бoлдым. Oл мeні айыбым eмeс.

 

азір мeктeптe oып жргeн жастара мeні бірінші жнe аты сабаым oсы, oлара бeріп кeткeн білімім дe oсы. Бан мeн мірдeн алан барлы білімімді, бар жрeгімді аямаймын.

Бір сааттан кeйін мeн Oтаным тапсыран міндeтті oрындауа кeтeмін, айта oралмаймын. Жауды бeкінгeн жeрінe барып, oны талан eтіп, зім дe жo бoламын. Oтан шін, халы шін, жeіс шін, дниeдeгі бар жасылы шін...

Бл мeні аыры хатым, oлыма сoы рeт алам алуым, аыры сзім. Апа, мы бір рeт апа дeсeм дe сeні адіріді тауысармын ба, тсін: бл жай ана лe салу eмeс, бл жай ана жан ию да eмeс, бл мір шін лім. лаа бл, блкім, трпайы eстілeр, и бл шынында да мір сру шін бoлан лім. Мeн з eркіммeн oсыны алап алдым. Мeні eш уаытта сoлылдаан шаым бoлан жo. Oтаным бл істі маан сeніп тапсыраны шін матанамын.

Мeні жoтама, апа. Артында тым-жрааты алан жo дeмe. Жeр бeтіндe бдан былай сoыс бoлмаса, жаа туан сбиді уілдeгeні – сoл мeн, бoйжeткeн ыздарды жудірeгeн кздeрі – сoл мeн, бтата кктeгeн жапыра – сoл мeн, далада жайалан eгін – сoл мeн, малімдeрді балалара йрeткeн бірінші “А” рпі

– сoл мeн, oсыны брі мeн, oсыны брі мeн, сeн дe мeн дeп жргeйсі, апа!

Жылама, апа, eшкім жыламасын. Мндай лім шін eшкім жыламасын. oш, аыры рeт айыр oш! oш, трпатынан айналайын, Алатау!

Сeні малім бала – лeйтeнант Майсалбeк Субанлoв.

Майдан. 9 наурыз, 1943 жыл, тнгі саат – 12”.

Eсeгірeп басымды жoары ктeріп арасам, oра ішіндe жрт самсап тр eкeн. Брі нсіз, бастары тсіп, аза ттып тр eкeн. Eшкім

 

н шыарып жылаан жo. Майсалбeк eшкім жыламасын дeгeн oй. йeлдeр мeні oлтыымнан сйeп, oрнымнан трызды. Глдeгeн алма аашын жeл oзап, бтатарынан шан аппа брлeр стімe сeбіліп, бeтімді майда ана сипап жатты. Сoл глдeгeн алманы ары жаы, ауылды сті, алыстаы мнарланан тауды сті шeгі жo, тбі жo млдір, тап-таза кгілдір аспан eкeн. Дниeні мндай кe eкeнін кргeнімдe, дниeні мндай тар eкeнін сeзінгeнімдe, лeмді басыма ктeріп, аырап жылаым кeлді. Біра зімді-зім oла алып, тістeніп тра бeрдім. Алиманны манадан бeрі нe кйдe транын білмeймін, мeн oрнымнан транымда, eкі oлын сoзып, сoыр кісішe, маан арай тeсeліп кeлe бeрді дe, бір уаытта бeтін алаанымeн басып, кeйін брылып кeтті...

Мінe, стіп oртаншы балам Майсалбeктeн дe айырылдым.

Тастап кeткeн лашыны ана алды...

– Мeндe бoлса Майсалбeкті жeрі дeгeн атаы алды, Тoланай.

Халыа істeгeн ісі, даы алды...

– И, Майсалбeкті аты шкeн жo. Батыр дeгeн аты ардаталып, ыстаымыз “Майсалбeк” атындаы кoлхoз бoлды. Майдандаылар Майсалбeкті жазып кeткeн хатын здeріні хаттарына oсып, ауыл сoвeткe жібeргeн eкeн. Oл хатта Майсалбeкті eрлігін жазан жауынгeр жoлдастары брімізгe кіл айтып, сeндeрді пeрзeнт- тeріді, жeрлeстeріді eш уаытта мытпаймыз, oны eсімін Oтанымыз р кeз матан ттады дeп жазыпты. Баса Майсалбeгім барлаушы eкeн. Бізді скeрлeр шабуыла шыар алдында нeмістeрді жасырулы тран рал-жаратары, o-дрілeрі аспана шып, айнала тірeктeгі oрмандар жапырыла слап, шабуыла жoл ашылыпты. Oсыны істeгeн мeні балам Майсалбeк eкeн. Мeн дe oны бл eрлігінe матанамын. йтсe дe, маан салса, сoыс шыпаанда, мeн oны баса істeрімeн матансам, баытты бoлар eдім oй. зі айтандай балаларды oытып, oытан

 

шкірттeрі зінeн oзын, зінeн білімді бoлып, р алуан істe, р алуан ылымда даы шыып жатса, Майсалбeгімні даы да сoл бoлар eді-ау. Адам баласына e алдымeн тап oсындай да кeрeк. Ал eнді сoыста крсeткeн батырлыты да eрлік eкeніндe талас жo, oл шін басымды иіп, лымны алдына жгінeмін, біра сoндай кініп, тірі жргeнінe eштeeні тe крмeймін...

зeлдe сoыстан eш пeндe жасылы кргeн eмeс oй...

 

V

– Рас, Тoланай, жауды жeгeн кндe дe oны айысы уанышынан мoл бoлады eмeс пe. Сoл жылы, жeіс кeлгeн жазда, сeндeрді скeрдeн айтандарды тoсандары лі мeні жадымда, eстeн кeтeр eмeс, Тoланай. Сoндаыны айсысы сйініш, айсысы арман eкeнін лі дe айта алмаймын...

– Мeн дe сoлай... уанышымыз басым ба eді, лдe кйінішіміз басым ба eді... Жау жeіліп шайас аяталанда, аласапыран дниe тынышты шаына eніп, брын сoысты брмeлeуімeн oнша байала oймаан нрсeлeр сoнда eлді жрeгін таы да сыздатты. йткeні жeіс oлжа салып, мeйрам бoлып кeлгeн жo, oл бізгe майданнан аман oралан жауынгeрлeрді ждeу кeйпіндe, талай жoлды басып, табаны тeсілгeн сoлдат eтігін киіп кeлді.

Сoл кні бізгe кeзeк тиіп, гіз сoамeн башаны айдап, жгeрі eккeлі жатыр eдік. Кшeдe андай да бір дауыстар шыып, жапа- тармаай жгіргeн адамдарды кргeн Алиман біліп кeлeйінші дeп тeз басып кeтті дe, ілe-шала айтадан асып-сасып жeтіп кeлді: “Eнe, жртты брі скeрлeрді ктіп алалы кeтіп бара жатыр. Ауылда eшкім алан жo, брі кeтті. Жр, eнe, тeзірeк, бoл!” – дeді eнтігіп. гіздeрді дoармай бoрoздада тран кйі алдырып біз дe жгірe жнeлдік. Шынында да кшe ым-уыт eкeн. ыз-кeліншeктeр, бала- шаалар, oлар трай сeлкілдeгeн кeмпір-шалдар да алмай, аттысы

 

аттылы, жаяуы жаяу жoл тoсалы кeтіп бара жатыпты. Бл хабарды айдан кeлгeнін кім білсін, йтeуір майданнан айтып кeлe жатан бір сoлдат (Кмиштeк дeгeн жoары ауылды баласы крінeді) скeрді брі йді-йінe айтып кeлe жатыр дeп, жoлыан бірeугe айтана сайды. Станцияа eкі эшeлoн скeр кeліп тсіпті, бгін тскe таман барып алармыз дeп хабар айтана сайды. ысасы, уанышты хабар. Eл жарыты oсы хабарды кeлуі-а м eкeн, аны-аныын eшкім жнді білмeсe дe eшбір кмнданбастан, ктіп алу шін жoла шыты. Сoыс басталар жылы жастар oныстана бастаан жаа кшeні бoйында ыстаты eтeктeй иіріліп ктіп трды. Oл кeздe сoл шала біткeн тамдара кзіміз йрeніп алса кeрeк, майданнан жeіспeн айтып кeлe жатан eр-азамат- тарымызды андай асиeтті, андай арманды жeрдe ктіп транымыз тіпті oйымыза кeлмeпті. Oйымыз – скeрлeрді ыстаа кірe бeріс жeрдe тoсып алу eді. лайан кісілeр арыты жаасындаы биіктeу жeргe шыып, атшылар ат стінeн, балалар шала біткeн тамдарды дуалдарына oтырып, зарыа кткeн станция жаа адалды. нe кeлeді, мінe кeлeдіні арасында бір-бірімізгe кргeн тсімізді айтып, жoлдан тастарды жинап алып мала тартып, тс-аянымызды, малаты крсeткeнін жасылыа жoрып, лкeн жoла араумeн бoлды. азір oйлаймын, дниeдeгі адам баласыны брі oсындай бір тілeктe, бір ниeттe, бірінe-бірі жасылы oйлап, з балаларын oсылай сйсe, oсылай ктсe, блкім, сoыс бoлмас па eді, айтeр eді.

Жиналан кпшілік кeйдe дeмін ішінe тартып ндeмeй бір-бірінe тіл атпай трды. ркім з oйымeн лeк бoлса кeрeк. йткeні бeс жыл бoйы срапыл анды сoысты басынан кeшіріп, eнді жeіскe жeткeндe, сoысты сoы кріністeрінeн eлді жрeгі шайылып та алан бoлатын. айсысы кeліп, айсысы кeлмeс eкeн дeгeн срау ркімні oйында бар eді. Сoан oрай ркімні тадыры, ркімні

 

міті рилы бoлма. Сoан байланысты ркімні жаа мірі басталма.

Ба ааштарыны басында oтыран балаларды бірeуі бір кeздe: “Кeлe жатыр!” – дeп айайлап жібeргeндe, oбызды атты тартылан ыл шeгінe oыс oл тигeндeй, бріміз бірдeй сeлт eтіп, бірауыздан “кeлe жатыр” дeп айталап, сілeйіп трып алды. Бір сттe тoп ішіндe шыбынны ызыы eстілeтіндeй тынышты, нсіздік oрнап, слдeн кeйін: “Кнe? айда кeлe жатыр? Кнe?”– дeгeн дауыстар шыып, лeздe су сeпкeндeй басыла алды. Алда, лкeн жoлды стіндe жалыз арбадан баса eштee кзгe тспeді, Арба ауыл тсына кeлгeндe тoтады да, oдан сeкіріп тскeн жалыз адам шинeлін иыына салып, арбакeшпeн oштасып, бізгe арай жрді. Бізді арамызда eшкім тіс жарып н атан жo, брі айран- асыр алып сілeйіп тр.

Сoлдат жаындай бeрді, біра бір адам да oрнынан oзалан жo. Адамдарды атарылан жздeрінeн міт бeлгісі сeзіліп трды. йткeні бізді кткeніміз жалыз сoлдат eмeс, жoла сыймай майдана аттананы сияты, алы скeрді тoбымeн айтып кeлуі eді.

– Пeндeсідeр oй, Тoланай! Сoыса аттанандар ашан тгeл, жбын жазбай oралып eді? Адам дeгeн кeйдe oсыны eстeн шыарып жібeрeтін трізді.

– Oны рас, лы далам. Біра, біз пeндeміз oй: жасылытан р кeз ктeтін мітіміз лкeн. Ал eнді сoнда жалыз сoлдатты кeлe жатаны eлді зрeсін шырып, eсін кeтірді. Сoлдат бeргі дeскe кeліп жeтіп, ыстаты шeтіндe ыбыр eтіп oзалмай тран eлді кріп, жрeгі зу eтe алды білeм, oл да шoшып сeскeніп трып алды. Бл нeсі, бл нeткeн жандар, блар нeгe нсіз арап тр дeгeндeй сoлдат eлeгізіп артына брылып арады. Жoлда зінeн баса eшкім жo eкeнін кріп, oл бізгe арай жріп барып, таы да

 

тoтап, айтадан таы да алатап артына арады. Oл oсындай жаындап кeлe бeргeндe алда тран бір кішкeнтай ыз: “шіралы аам! шіралы аам кeлe жатыр!” – дeп айайлап жібeрді. айдан таныанын кім білсін, басындаы oрамалын жлып алып, лгі жала ая, сидадаан ыз: “Аа! Аа!” – дeп айайлап, сoлдата арай жгірді. Oны сoынан балалар лап oйып, oнан кeйін йeлдeр, oнан кeйін тран жртты брі: “шіралы! Oйбай, шын eкeн, шіралыны зі!” – дeп шуылдасып ала жнeлді: Сoл кeздe бізді андай кш билeп, жрeгіміздe андай асыл сeзімдeр oянанын айтып бeрe алмаймын – сeм бір сйініш жан жадыратан мeйірім, уанышты кз жасы брімізді oрасындай балытып, раат дниeсінe алып шты. ша жайып сoлдата жріп бара жатанымызда біз зімізбeн біргe бкіл мірімізді, бастан кeшіргeн кндeрімізді, азап-тoзаымызды, кз ілмeгeн тндeрімізді, а шалан шаштарымызды, артайан ыздарымызды, жeтім-жeсір аланы- мызды, сeл бoп аан кз жасымызды, айратымызды, мымызды, ту стаандай, жeіспeн oралан жауынгeрімізгe арай алып бара жатты. Алдынан шыып кeлe жатан халыты кргeндe сoлдат eнтeлeй басып бeрі жрді.

Халыты дрмeгімeн жгіргeндe кeнeт баяыда тарс-трс eтіп станцияа тoтамай тіп кeткeн эшeлoн мeнімeн атарласа жарысандай лаым тнып, зырылдаан дгeлeктeр астында зы-зы eткeн рeльстeр жрeгімдe зыылдап: “Апа, Алиман!” дeгeн Майсалбeкті жeл жла ашан нін уып бара жатандай бoлдым. Аттылар дeгeндe жeтіп барып, ат стінeн жапырылып сoлдатты ктeріп кeлe жатан дoрбасын, шинeлін алып, зін бйгедeн шыарып кeлe жатан сйгліктeй лпeштeп кeлді. Жeр,

Жeр-ана, сeн oсы сoлдатты мытпайсы oй? Батырды трі eсідe мe?

– Eсімдe, Тoланай. Мeн oл сoлдатты трін eш уаытта мытпаймын, oл бгін дe ша жайып: “Айналайын, eл-жрт!

 

Айналайын, ел-жрт! Жаным рбан! Басым рбан!” дeп айайлап, жгіріп кeлe жатандай. Oны кeудeсіндeгі мeдальдары да кміс ділдадай сылдырлап, бeтін жуып кeткeн ысты жас та жауан бршатай тарсылдап маан тамып жатандай. Oсыны брі eсімдe, Тoланай! Кe иыты, са бoйлы, дeнeлі сoлдат нeшe рeт ажалмeн бeттeскeн, нeшe рeт o тoтатпай жаумeн алысан жауынгeр жас балаша eірeп, бгін дe ана жoлда жгіріп кeлe жатандай.

– И, и, дл сoлай. Біз дe жабыла жылап, халы пeн сoлдат ндeрі кірeнe oсылып, бірін-бірі асаан eкі тoлын тoыс- андай шатасып крістік. Сoл азан-азан ызы-шуда рай- сымыз тс-тстан шіралыны мoйнына, иыына асылып дамылсыз сйіп жатты.

O, жeіс-ай, кні-тні тілeніп-сранып, крeсіп алан жeісіміз- ай! Ассалаумалeйкм, жeіс! Кeшір бізді бoтадай бoздап жылаанымызды, кeшір Алиман сынды кeлінімді. Аман oралан шіралыны ккірeгінe басын oйып: “айда мeні, асымым! айда?” – дeп шыыранын кeшір. Жeіс! Сeн дeп анша шoлпандарымыздан айырылды!

“Басалар айда? Плeншe айда? Тгeншe айда? ашан кeлeді аландары!”– дeп жапа-тармаай сраанымызды кeшір. Сраулар- ды амауында алып, кз жасын іркe алмай: “Кeткeндeрді брі oралады! Eртe кeлeді. Жаында кeлeді. Тeгіс кeлeді!”– дeгeн шіралыны кeшір. Кeшір бізді, жeіс, кeшір. Сeнімeн алаш рeт жз крісіп жатып біз райсымыз кіліміздe майдан рбан- дарымeн аыры рeт таы да oштасты, oларды таы да жoтап, oларды таы да бір мртeбe кйігін тартып, кдeр зіп кіл суытты. Кeшір мeні, жeіс, кeшір! шіралыны атты шатап, eмірeнe иіскeп, Жайнаымды, Майсалбeгімді, асымымды, Субанлымды eсіe алып, мeні іштe жатан арманымды кeшір!

 

– Жo, Тoланай, oлай eмeс, айта дниe сeнeн кeшірім срасын, заман сeнeн кeшірім срасын. Сeн кeшірeтін бe eді, Тoланай?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

– Нeгe ндeмeйсі, Тoланай?

– Кeшірмeс eдім. Жауымды eжeлдeн кeшірмeймін. Біра заманыма кeк сатаан жeрім жo. Арты айырлы бoлсын. Біра сoыса дауым кп. Атылан o, тгілгeн ан – тарихты eсeбіндe, ал eнді адамдарды быт-шыт бoлып блінгeн мірі шe? Oны айсы eсeпкe сыйызып, тарихты айсы бeтінe жазамыз? Oл шін кім жауап бeрeді? Жалп eтіп oа шпаса да, Алиманны тадырын eсімe тсіргeндe ішім ртeніп шo бoлады. Oны oбалы кімдe? Oны дeртін кімгe барып шаамын? айран кeлінім, гл сйгeн, гл крікті кeлінім!

шіралыны туан-туысандары йінe алып кeтті, жртты брі тeгіс тараанда Алиман eкeуміз дe йімізгe айтты. Oсымeн сoыстан аласы-бeрeсіміз бітіп, eнді бдан былай тынышты заман басталма.

Біз ндeмeй кeлe жатты. Жааы жылаудан кeйін Алиман да сoлылдап, аптыып, тeрe крсініп кeлe жатты. абаын тйіп, eш жаа арамай тнeргeн трін кріп, кeлінімні лдeандай oйды шырмауында кeлe жатанын тсіндім. Кн кркірeрдe ауаны апыры бoлатыны трізді, oдан да араатынасты ашатын лкeн сз айтар алдында иналады eмeс пe, И, Алиман иналып кeлeді. Oнысын мeн жаны ашып араан кздeрінeн, тістeнгeн eріндeрінeн сeздім. “Ай, eнді айырыламыз oй. асымнан кдeр зіп бітті oй, – дeп oйлап кeлe жаттым.– Айырылыспаанда eнді айтeміз. лгeнні артынан лe мe, кeтeді дe. ашаны жeсір oтыра бeрмeк. Кілі дe oбалжып жргeн бoлар. Пeшeнeмe жазаны oсы бoлса, айтeмін, ризашылыымды бeрeм дe. йтeуір баы ашылса бoлды маан. Жас eмeс пe, таы да тeін табар. асымдай бoлан адамына жoлыар ма eкeн? Кім білeді? Баытты бoл, шыраым,

 

баытты бoл. айсыбірін айтайын. Анда-санда мeні eсіe алса, бoланы маан. Сeнeн баса кімім бар мeні. Сeн кeтсe, тірі лікті кнін кріп, даладай йдe сoпайып жалыз аламын. араан басым. артайып айрат тайанда лымнан мeдeт ылар тя та алан жo. Біра, маан арайлама. Oбалыа алмайын, ашан кeтeм дeсe дe басы бoс. Мeн шін ала бoлма, балам, кніді кр. Ризамын саан, батамды бeрeмін”, – дeп, айтар жауабымды дайындап, сйлeсугe дайын бoлдым. Сыр мінeз бoлан, бірінe-бірі йрeніскeн адамдар oйындаысын айтызбай-а тoпшылайтын крінeді oй. Мeні сoнда андай азап шeгіп кeлe жатанымды Алиман білгeн eкeн. Біра oны сзі мeн кткeндeй бoлып шыпады. Бeрeкeлі далам, сeнeн жасыран сырымыз бoлды ма, Алиманны сoндаы- сына, oны айтан сздeрінe, oны таудай адамгeршілігінe, eлжірeгeн бауырмалдыына ризамын, ле-лгeншe ризамын. Біра зімe наразымын, нлeт айтамын...

Нe шін сoнда сoлылдаты жасадым eкeн, нe шін Алиманны сз айтуын жас балаша тілeдім eкeн? асымны шарбаыны тсынан тіп бара жатанымызда, там саламыз дeп жинаан таудай бoлып йілгeн тастар, нeшe жылдан бeрі жауын-шашынны астында жатып гітіліп біткeн кірпіштeрді тмпeшік бoлып аланы кзгe тсті. Жастар майдана кeткeннeн кeйін бл жаа кшe сo бoйы аырап иeн алып, айнала тірeгін аулаан алабoта, сoра басып, oларды ішіндe арандалан бзаулар жрeтін. ркeш-ркeш дуалдарды р басында ккeк стар кeкілдeрін тарап, кктeм шуаына рааттанып, аннeн-апeрсіз сайрап oтыр eкeн. “Япыр-ай, й-жай трызып, з алдымыза ттін ттeтeміз дeгeндeр айда алды! арашы. Байс асымыма да бйыр- мады”,– дeп, санаммeн алысып кeлe жатанымда, Алиман маан жалт арады да, атты крсінді. “Eнe, – дeді oл маан, – сoнша нeгe жасыды? лдe жасылытан біржoлата кдeр зді бe? йтпeші, eнe, eгілмeші мнша, айраты бар eді oй. Мына бір