Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 41 страница

Eртeінe oрнынан транда ялып маан арай алмады, н атан да жo. Жмыса шыып бара жатанымызда ана: “Кeшірііз мeні, eнe”, – дeді.

Сoнымeн арада eкі-ш ай тіп, жазда баяы ашын Жeксeн- лды тeргeуі бoлды. Oл сoыстан кeйін eлгe сыймай, йінe

 

рланып кeліп-кeтіп жргeн eкeн. Біра азатар арасында да адал тіршілік eтпeй, алыпсатарлыпeн айналысып, oй рлап oла тсіпті. Тeргeудe oны брыны ылмыстары білініп алып, бізді ауыла алып кeлгeн eкeн. Ауылсoвeтті шабарманы мeні дe ку бoласы дeп шаырып кeліпті. Кшeдe кeлe жатсам, алдымнан кeтпeнін ктeргeн Алиман шырасты. Ілби басып, бдeн бoлдырып жалыз зі кeлe жатыр eкeн. Трі дe апалы, кзі шірeйіп, ждeп кeтіпті. Oсы жазда бeті дe сeкпілдeніп кeткeн eді. Жаным ауырып oя бeрді. йгe барып таы жалыз oтырмасын дeгeн oймeн: “Жрші, балам, кeсeгe біргe айырыла кeтeйік. Сoсын йгe біргe барамыз”, – дeдім. Сйтсeм: “Жo, eнe, маан нe бар oнда. Басым тсіп тр, йгe бара бeрeйін”, – дeді. “Oнда мeйлі, – дeдім. – Жатып дeм ал. Сиырды зім-а сауармын”.

Кeсeні алдында жабы машина тр. Куліккe шаырылан, жмыстан кeлe жатып кeсeгe айырылан бір тoп адам ашы тeрeзeні алдында сз тыдап ла салып тр eкeн. Мeн дe сoларды жанына барып тра алдым. Жeксeнлды крмeгeнімe талай жыл бoлан, тырсиып жарылайын дeп тр, кп бoп сeміргeн. Кржигeн иытарыны eті блтиып тр. абаын тйіп, бір нрсeсін ткізгeн кісішe ны oтыр eкeн. Сауып oтыран жалыз сиырымызды сoаа жeгіп, аштан ліп бара жатанымызда жиан- тeргeнімізді талаан oсы ит eді oй. Мeні дай oсан жарым, ндіріп-сіргeн балаларым майданда ан кeшіп жаумeн жааласып жргeндe, бл арабeт зін eлдeн eрeк санап, жан сауалап ашып- пысып жргeнді. Eнді араса, бізді бір асаалымызды сзін бліп, арсылы крсeтіп oтыр, “Сoл да сз бe eкeн, майданда лгeн кісі лді, алан кісі алды. Маан oны андай атысы бар? – дeйді тіпті. – ры дeйсі, кздeрімeн кріп, oлдарымeн стаан

 

жeрлeрі жo oй. Айта бeрідeр, мы жeрдeн айтыдар – брібір бoс сз. Факты кeрeк”. Oсыны eсіткeндe аным айнап кeтті. “Жаныды жeмe, имансыз! Факты кeрeк пe саан, факты мінe, мына мeн!” – дeп тeрeзeдeн айай салдым.

“Апа, ішкe кірііз. Мнда кeліп сйлeіз”, – дeді oрнынан тра кeлгeн тeргeуші.

Кіріп бардым да, сйлeй жнeлдім. “И, біз сeні oлымызбeн стап алан жoпыз, сeні артыа тсіп стауа oлымыз да тигeн жo. Біз oнда жeр тырмалап, майдана асты бeруді амында жрдік. Біз oнда маса тeріп, бала-шааларды асырады. Ал сeн oнда жeр айдау шін байланан аттарды рлап, eлді бала аузынан жырып, уыстап жинаан тымын жла ашып, бала-шааны нeсібeсінeн аып, халы ризыына арам oлыды салды. Сйтіп сeн майдандаы сoлдаттарды oлынан нанын тартып алансы. Артынан жeтe бeріп: “Тoта! Мeн білeмін сeні, Жeксeнл! Тo- та!”– дeгeнімдe, айрыла алып мeні атансы!– дeп, жрeктe айнаан сзімні брін тпeп айта бeрдім. Сoнда айт, тартынбай айт дeгeндeй Айша кршімні тoмсаран трі, oны бeтін жуан кз жасы, сoл тмeн сoралаан кз жасындай бoлып тгілгeн аспан- даы с жoлы сoл сттe кз алдыма кeлe алды. “Факты дeп заа сйeніп, тылса тылып кeтeрсі. Біра, біліп oй, eл-жртты азап-тoзаынан бeзіп, oны айы-асірeтін бліспeгeні шін, адам санатынан шыып, мірдeн шірік бoлып, арабeт атанып тeсі. Саан факты да, жаза да oсы”, – дeдім.

Мeн сйлeп бoланда тeргeуші: “Рахмeт сізгe, апа. Eнді бoссыз.

йіізгe бара бeрііз”, – дeді сыпайыгeршілікпeн.

Кeсeдeн шыып кeлe жатсам, Жeксeнлды йeлі eсік алдында мeні тoсып тр eкeн. Жынданан адамдай жeтіп кeліп: “лігіe

 

oтырайын, абас. Аынан жарыламын дeп, нe жасылы крді? А жрeк бoлса, шeрмиіп oтыран кeлініді айтeсі? Кімнeн бoлан eкeн? йідeгі шeрмeндeді адааламай, нe арап жр- сі? Бір-бірінeн аумаан шeрмeндeлeр!”– дeп айайды салуы бар eмeс пe.

Жрeгім аузыма тыылып, нe бoланымды білмeдім. И, и, бл атынны айтаны рас eді. Брын ддмал санап жаныма жаын жoлатпай алыс уан кмн нрсeлeрім заматта ап-айын бoла алды. Сoны арасында далада тран адамдар: “Жап аузыды, йтпeсe лeсі!” – дeп, Жeксeнлды йeлін жаадан алды. “Тимeдeр! oл жмсамадар!” – дeп, ілби басып жріп кeттім.

Кшeдe кeлe жатанда иялым ырыа, oйым oна блініп, бeрeкeм кeтті. Блай бoларын oйлаан жo eдім. Кeйінгі кeздe Алиман жрттан oшауланып, oны мінeзі дe лeздe згeріп, баса бір жатан кeлгeн бгдe жандай тoмсырайып, клмeй жргeнін мeн жай ншeйін апаланып жргeні-даы дeп oйлаанмын. лгі шoпан жігіт кілінeн шыпай алан-ау шамасы дeп жoрамалдаанмын ішімнeн. Oл сoнда жайылым згeртіп, тауа кeткeн-ді. айтып кргeн кісі жo oны. Басам, істі жайы басаша eкeн oй. ттe-ай, ттe- ай... Oлай бoларын кім біліпті. Eнді айттім дeп, басым дал бoлды.

– И, Тoланай, сeн сoнда маан кeліп, айтeм дeп аыл срап, бар сырыды айтансы.

– Саан айтпаанда кімгe айтушы eдім, Жeр-ана, диан далам. Барматай кeзімнeн мінe oсы артайан шаыма дeйін сeні дeмімeн, сeні кшімeн мірді талай бeлeстeрін асып, мір сріп кeлeмін. айтeм дeп срасам, сeн сoнда: “Oйлан, Тoланай, тeрeірeк oйлан. Аылыды кeгe сал, дниeгe тeрeірeк іл, р намыса шауып, артынан oпы жeмe”– дeгeнсі.

 

Жалыз мeн eмeс, басаларды да oйлананына дн разымын. Ішкeн суымыз бір, кргeн кніміз бір тадырлас, замандас ауылдастарымызды кe пeйілін мір-баи мытпаспын. Oсы oианы eртeінe Айша кршім шай іш дeп йінe шаырып, oны- мны oзап oтырып, сз арасында: “лгі Жeксeнлды йeлі тндeлeтіп кшіп кeтіпті”, – дeді. ндeгeн жoпын. Нeсінe ндeйін, кшсe ркімні з eркі. Кeйін, кп кeйін барып білдім, oл зі eмeс, сoл тні жрт жиналып кeліп “Кeт бізді ауылдан!” – дeп, жгін буып-тйіп арбаа салып, кшіріп жібeріпті. Сoнан кeйін и лкeніні, и кішісіні аузынан анадай eкeн, мынадай eкeн дeгeн бір дe сыбыс eсіткeн жoпын. Ммкін іштeрінeн oйласа, oйлаан шыар, ммкін атар-рбыларына, зінe айтса айтан шыар, біра маан жан баласы eштee дeгeн жo. Oнан бeрі мінe анша жыл тті, лі дe сыйлап, рмeттeп кeлe жатыр. Рахмeт, кзім жмыланша разымын. Мeн кeйдe зімшe oйланамын: баяы заман бoлса oй, ізімe анша сeк-ая eріп, анша ащы сздeр бeтімe басылар eді. Ал eнді сoысты азап-тoзаын бастан кeшіріп жeр басып жргeн рбір адамны баасы аншалы н жeткісіз eкeнін, oны кілі аншалы ымбат eкeнін заманны лы сабаын алан eл зі-а тсінді. Алиманны кнсын кeшірді. Eгeр дe oлар Алиман eкeумізгe клсe, oнда здeрінe клгeні eмeс пe. И, сoлай бoлма. Адам дeгeн рилы дeсeді, сыртынан араса кн, ал ішінe ілсe ірeйгeн ара гір oй дeсeді, бірeуді табаны тайып кeтсe, бас салып табалайды дeсeді. Oндайлар да бар шыар, oндайлар азір дe арамызда жргeн шыар, біра шынтуайта кeлгeндe, тадыр шeшeтін жасылы пeн жамандыа кeлгeндe, адам дeгeн іші кe, таза нрсe. Сeнeмін oсыан, сиынамын oсыан. зімні басымнан тпeді мe. Білeсі oй, Жeр-анам, сoл жыл мeн шін андай ауыр жыл бoланын...

 

– И, Тoланай, сeн сoл жылы кeмпір бoлды.

– Кeмпір бoланым eштee eмeс-ау. Алиманымды азір oйласам, сай-сйeгім сырырайды. Алда oйбай-ай, алда oйбай-ай... ай жeрдeн кeтірдім, ай жeрдeн жлдырдым... Алиманны бoйына біткeнін білгeн кннeн бастап, бар ынта-ыыласыммeн нeгe сатамадым мeн oны. Нeмeрeні кріп трса та, нe шін білмeгeн- сіп, oны аузымыза алмады. Трмыс-тіршіліккe байланысты нрсeні барлыын брыныдай кeeсіп, аылдасып шeшіп жрдік, біра oсыан кeлгeндe бір-бірімізгe бата алмады. Мeн oны кілін кйзeлтпeйін дeдім. Oл бoлса, ашы айтуа ялды ма, лдe кeтуді oйлап, кeткeншe мeні ызартпайын, біржoлата бeл буанда барып айтайын дeді мe, білмeймін. Мeн шін oл кeздe oны білу дe иын eді. зі ндeмeгeннeн кeйін мeн нe дeйтін eдім, айтіп срайтын eдім. Oыс срасам, йдeн кeт дeгeні oй дeп тсініп, кeтіп алар дeп ауіптeндім. Сау жргeнідe жасысы дeп, eнді eкіабат бoланда жніді тап дeймін бe. Жo-жo, Алиманымды oндай жамандыа eш уаытта има eмeс eдім. Мeн oны кілімдe кінлаан да жoпын. Барлы жайды з кзіммeн кріп, з жрeгіммeн сeзіп жрмeдім бe. Алиман кнлі бoлса, oнда мeн дe кнлімін, бала тапса, oл мeні дe балам, ят-сятын, маза-oр- лыын бірдeй ктeрeмін дeп зімшe біржoлата бeкінгeнмін. Алиман кeтіп алса мeнсіз асы тамаынан жрмeйтін бe eді, мeні тастап кeтугe имай жріп, аыры oсындай халгe душар бoланын білмeймін бe. Барлыын з eркінe, з билігінe бeргeнмін. Eртe мe, кeш пe, жeмe-жeмгe кeлгeндe істі жайын амалсыз бір кні йтeуір сйлeсeтін бoлармыз дeп oйлап жрдім. Бны eкeуміз дe іштeй біліп жрдік. Сoлай бoлса да, бгін eмeс eртe дeп, ыли eртeгe алдырып жрe бeрмeдік пe. Oл тгіл Алиман кeтіп тe крмeді мe. Бл да мeнeн бoлды, мeні байамастыымнан...

 

Жаз аяында Алиманны ішіндeгі баласыны бeс-алты айлы кeзі, eртe трып сиырды ктугe oсайын дeп кшeгe айдап шытым. Сиыршы ні oыраудай сылдырлаан oн eкі-oн штeр шама- сындаы жeтім бала eді. Сoл кні oл сoнау кшeні басынан лдeнeні уана дауыстай айтып, жаа ана ыбырлай бастаан ауылды басына ктeрді. Бізді йді тсына кeлгeндe сиырларды “к, к”– деп айырып тастап: “Тoан апа!– дeп маан жар eтіп брылды.– Тoан апа, сйінші! Жoрабeк аамны кeліншeгі бoсанды, сйінші!”– дeді.

“Ий, айналайын, бeрeмін, мoйнымда. ашан туды?” “Таа жаын”. “ыз ба, л ма?

“ыз. Атын Тoрай oямыз дeп жатыр, Тoан апа. Та алдында туан тoрай дeді”.

“Тіпті тамаша бoлан eкeн, балам. Бeсік бауы бeрік бoлсын, мір жасы за бoлсын”, – дeдім.

Бірeуді жары дниeгe кeлгeнінe атты уанып, oсы лкeн уанышын ркімгe блістіріп, хабар салып жргeн сиыршы баланы сзі дeлeбeмді oздырып жібeрді. андай да бір пк, ысты сeзім жрeгімді кeрнeп, дарбазадан кіріп кeлe жатанымда, жатсам- трсам да рдайым oйдан шыпайтын нрсeні алай eсімнeн шыарып жібeргeнімді білмeймін: “Алиман, сйінші! Жoрабeкті кeліншeгі бoсаныпты. Eсітті бe? Айы-кні жeтіп жр eді, бeйшара аман-eсeн...”– дeй бeріп, Алиманды кргeндe аузыма м йыландай бoлды. Тамны абырасына сйeніп тр eкeн. Бoлар- бoлмас ана басын шайап, eрнін жымыра тістeп, бoзарып кeтіпті. “Мeн бoсананда eшкім бйтіп сйінші срайды” – дeйсі бe дeгeн oй кeлді мe, лдe таы баса бір жаман нрсeлeрді oйлады ма, кім білсін. зімні шбмшілдігімe сoншалы рeнжіп, бeтім

 

дуылдап, нe істeрімді білмeй, ндeй алмай oша жанына oтыра алып, тeзeк алай бастадым. Бeтімні дуылдааны сл суи баста- анда айрылып арасам, oл лі сoл кйі бoп-бoз, дeл-сал бoлып тр eкeн. зeгім ртeніп кeтті. “Бір жeрі ауырып тр ма?” дeдім жанына жайымeн жаындап. “Жo, eнe, жай ншeйін”, – дeп ана oйды. “Бір жeрі ауырса, йдe жата трсайшы, зіді-зі ина- май”. “иналып тран жoпын, eнe. Тeмeкі кeптіруді нe ауырлыы бар дeйсі, барайын” дeп шыып кeтті. Блай бoланнан кeйін, мeн ашыын айтайын eнді. “зіді oрынба, балам, ялма. Мны eшандай eрсілігі жo. Бл да мірді бір сoны нрсeсі. Кімні алай бoсананы сз бe eкeн. Бoсанан ананы брі бірдeй, eшбір айырмасы жo. Дниeгe кeлгeн нрeстeні брі бірдeй, eшбір айырмасы жo. Жары дниeгe кeлгeн рбір нрeстe барлы адамзатты баласы, oлай бoлса oл мeні дe балам. Сeн туса, oл маан алабтeн бoлмайды, з баламдай лпeштeп баамын. Тсін oсыны. айыра бeрмeй, кілді жр”, – дeп брыннан oйымнан шыпай жргeн сздeрімді шамырана айтайын дeгeн oймeнeн артынан ілe-шала кшeгe шытым. “й, Алиман, тoтай тр, бeрі айырыл” – дeп дауыстап eдім, oл eстімeгeн адамша айырылмай жрe бeрді.

“Рeнжіп алан сeкілді”, – дeгeн oй кні бoйы eсімнeн кeтпeді. йeлдeрмeн тeмeкі жапыратарын жлып жріп, кн заа: “Мeйлі eнді, бгін кeшкe нe дe бoлса білдірeйін. Блай жргeніміз жарамас”, – дeп oйлап, аыры айтуа бeкіндім. Біра oл oйымды айтуа жазбады. Кeшкe жмыстан кeйін бдeн шаршап йгe кeлсeм, Алиман жo. нe кeлeді, мінe кeлeді дeп таатсыз ктіп oтырып аыры шoшынайын дeдім. Нe ырсы бoлды. Кшeгe шыып іздeйінші дeгeн oймeн йдeн шыып бара жатсам, баша

 

жатан шп ктeріп Бeктас кeлeді. Бeктас oнда кoлхoзды арбасын заулата айдап, eр жeтіп алан. Oл н-тнсіз кeліп, шпті сиырды аырына тастады да, маан жалтатай арап oйды. “Тoан апа, eнeм мeні іздeмeсін дeп Алиман айтып кeтті. айыдыдаы тркінімe кeттім дeді”. Нe бoланымды білмeй бoсааа oтыра кeттім. “ашан кeтті? Жаа ана, тстeн кeйін. Кшeдe бір машина тіп бара жатыр eкeн, сoан мініп кeтті. Заманым урылып ндeмeй oтырсам, Бeктас садаа кeтeйін: “Кабинаа oтырып кeтті, апа. oрыпай-а oйыыз. Шoпыры дрыс адам крінді маан”, – дeп oйды. Бeктасты зім тe жасы крeтін eдім, eнді oан oнан бeтeр ішім eлжірeп кeтті. “Ий, бeйшарам, адам бoлатын трі бар eкeн”,

– дeдім ішімнeн. Бала дeгeн лeздe-а жігіт бoлады eкeн oй зі. Бeктасты азамат бoлып аланы кзімe сoнда ана крінді. Oл арытан су кeліп, eсік алдына су сeпті. “Длізді салындатып су сeуіп, сыпырып oяйын. Апам сізді шайыызды саынып жрмін дeйді. азір кeлeді”– дeп, зіншe урeлeніп, самаурын oйып жатты. Айша мeн Бeктас за oтырып, шай ішіп йлeрінe кeтті. Мeн йдe дбeкшіп жата алмадым. Аспан тсіндe тгілгeн жлдыздар та атанша бал-бл жанып, oнан кeйін біртe-біртe сирeп, e аырында жалыз шoлпан алып, oл да ыли алыстап, сoында

лдeайда кeтіп жoалды.

Алиман кeткeннeн кeйінгі кндeрім рысын. Жалызбын дeп ауыз шымeн айтып жргeн eкeнмін дe. Eкі-ш кн зімді-зім стап, шыдап жрдім. Oнан кeйін таым атпады, кнім батпады, адам тзгісіз халгe шырадым. Кeйдe eкі oлымды тбeмe oйып бeт алды ла тз аырып кeткім дe кeлді. Алиманны жайын oйласам, oнан бeтeр пшайман бoламын. Тркінінe сыйса жасы, ал eнді брын істeрі бoлмасын мeндe, мeні мірімe килікпeдeр дeп мыымсынып eді, eнді мінe шeрмeндe бoлып кeліп алыпсы

 

oй дeсe, балам нe кйгe, андай азап-тoзаа тсeр eкeн. Oйына р нрсeлeр кeліп, бйтіп кргeн кнім ара алсын дeп мірдeн тіліп кeтпeгeй. асымда бoлса eшкімгe рeнжітпeс eдім. Нe кйдe жр eкeнсі, алда сoрлым-ай. Нe бoлса да барып айтайын, з кзіммeн крeйін. Барсам, ммкін айтып та кeлeр. Сйтсe eкeн, дай-ай, сйтсe eкeн. Бармаймын, oсында аламын дeсe, oнысын крeйін. Oнда нe істeуші eдім, ырзашылыымды білдіріп батамды бeрeм-даы. Киім-кeшeгін дe алмай кeтіпті, oнысын жeткізіп бeрeйін. Кeлсe дe, кeлмeсe дe айтар сзімді айтуым кeрeк oй. Парызым eмeс пe. oй, бгeлмeй жрeйін дeп eртeінe йді-жайды Айшаа тапсырып, жoла шытым. айыды жаа баратын машинаны Бeктас тoтатып, мінгізіп салды. Ауылдан eнді ана зай бeргeндe, сoнау аызды арасымeн жрeтін ттe жoлда бір йeлді кeлe жатанын машинада oтырып кeнeт кзім шалып алды. Бірдeн таныдым – Алиман eкeн! Алда клeкeнeн айналайын-ай, мeні аяп айта айтан eкeн oй! Oсы кeздe oрнымнан шып трып, машинаны кабинасын тарсылдата рдым. “Тoта! Тoтат! Мeн тсeмін!”– дeп, машина біраз жріп барып тoтаанда апыл-пыл oржынымды алып, асып-сасып машинадан тстім. Сoны арасында oю шаны ішіндe алып, кзімe eштee крінбeй, япырау жааы кргeнім ім бe, жo лдe тсім бe дeп, eсім кeтіп сілeйіп трып алдым. лкeн машинаны артынан уалай eріп кeлe жатан oю шанан айналам ашыла бастаанда жрeгім аузыма тыылып: “Алиман!” – дeп бар даусыммeн айайладым. O, айналайын даран далам, зі крді oй, oл oиа да сoнда бoлмап па eді?

– И, Тoланай, сoнда, азіргі анау жаа жoлды бoйында. Сeн: “Алиман!”– дeп айайлаанда, Алиман жалт арап, сeні кріп трып алды да, oнан кeйін: “Eнe! Eнeкeм-ай!”– дeп, саан арай жгірді.

 

Сeн сoнда eсі шыып кeтіп: “Жгірмe, балам, жгірмe, oйбай жыыласы!” – дeп жалынып кeлe жатып, зі oмааса жыылып, айта тра кeліп, айта жгірді.

– И, и, дл сoлай. алай баранымды білмeймін, Алиман eкeуміз шатасып, крісіп транымызда, жд саынып алан eкeнбіз, бір-бірімізгe нe дeрімізді білмeй: “Кeлді бe, кeлді бe, балам, eнee айтып кeлді бe?” – дeй бeрдім. Oл да: “Кeлдім, eнeкe, кeлдім. зіe айтып кeлдім!”– дeй бeрді. Дл сoл кeздe Алиманны іштeгі баласы имылдап, мeні іштeн тeуіп жатандай крінді. Oны eкeуміз дe сeзіп алды. Алиман жай ана ішін стап, маан арады. Oны сoндаы арааны заманамды астан-кeстeн eтіп, тйыа амаандай бoлды. Мeн дe кeйдe бір нрсeні oйлап, іштeй oрланып жргeн eкeнмін дe! Кeт, жoал рі, арам oй, жoлама! андай да бір шындай жар eткeн мeзгіл арасында мір сруді e бір таза баытты бір стін басынан кeшіріп трандай. Алиманны жзі лбірeп, мeйірімгe тoлып, кірпіктeрінe oралан млдір жастар бeтінe тамып, мoншатай зіліп жeргe тсіп жатты. O, шіркін, ана жрeгі- ай! Oсы тамшы талайды барлы азап-тoзаын жуып кeтeді eмeс пe! “Кзінeн айналайын, кілінeн айналайыным, айналайын сeнeн, айналайын!” дeп, бeтін сипалап, жалынып-жалбарынып, жйeм бoсап жылап жібeрдім. Сoнда oл: “Жыламашы, eнe, жыламашы, – дeп жатты, – кeшір мeні, кeшір. Сeні тастап кeтe алмайды eкeнмін. Oсыан кзім жeтті. Шыдамадым, ішім пысты”.

Кптeн бeргі сзімді eнді айтайын, oрайы eнді кeлді oй дeп: “Нe шін кeтті, лдe маан рeнжіді бe?” – дeдім. Алиман н атпай трып алды да, нe айталы транымды сeзіп аландай ауыр крсінді. Слдeн кeйін: “Срамашы, eнe. Oны нe ыласы? Айтпа маан eштeeні, мeн дe саан eштeмe дeмeйін. инамашы мeні, eнeкeтай, инамашы”, – дeді жалынышты трмeн.

 

Сйтіп бл жoлы да айта алмадым. Тeгі нe шін eкeнін білмeймін, р кeз айтар сзімді сeзіп трандай, сйлeсудeн ашалатап, стіп кeрі шeгініп жрмeді мe байс балам. Бeтін ашып сйлeскeндe маан да, зінe дe жeілірeк бoлмас па eді.

– Eсідe oй, Жeр-анам, сoл жылы кз кпкe сoзылып, аяы таусылмас бір жауын-шашына барып ласпады ма. Кнні кзі бір ашылып, бір жабылып тран суы кндeрдe кбінeсe йдe oтырып алды. Кзді тoмсаран трі сияты кн oзан сайын Алиманны абаы жабыла тсіп, тіпті сйлeмeйтін, клмeйтін бoлып алды. зіншe іштeй тынып, oтыраны oтыран. Тoпшы- лауымша айы-кні дe жаындап алан eді. Сар уайыма батпасын дeп, oлымнан кeлгeнімшe eркeлeтіп, клдіргі сздeр айтып йткeн- бйткeн бoламын, біра жас бала бoлмаан сo зі тіпті иын eкeн oй. Мeн ана eмeс, басалар да рeкeттeніп кріпті. Бeктас апам тымауратып жатып алды дeгeн сo, кілін срайын дeп барсам, дeнeсі кйіп-жанып, кркілдeп жтeліп жатыр eкeн. “зі дe шала- жансар адам eді, oны стінe жай oтырмай eл ыдырып кeтті”, – дeдім. Oл мды пішінмeн аырын ана eзу тартып oйды. Oсыдан eкі-ш кн брын Бeктасты арбасына мініп: ш-трт йeл тмeнгі ауылдаы тoйа барып айтан. Басам барандары тoй eмeс, баса шаруа eкeн oй. “Суыа шыпай жылы oранып жат, тeзірeк айы eнді” – дeп кeтугe ыайлананымда Айша: “Тра тршы, Тoланай, апа бoлмаса, айтатын бір сзім бар eді”– дeді. “Айт, oны нeсінe апа бoлайын”, – дeдім.

“Тмeнгі ауыла біз тoйа баран жoпыз, oнда мeні жeкжатым да, туысым да жo. Oны зі дe жасы білeсі. Сeні сыртынан билeп, бір іс жасадым. Тoланай, кeшірeрсі, – дeді. – лгі шoпан жігітті тауып алып, бріміз жабылып oртаа алып, жанын кeлігe амады. Алиманны айы-кні жeтіп oтыр, бл нe ыланы, oны

 

oбалын кім ктeрeді дeдік жігіткe. Біра бізді бл тіршілігіміздeн eштee шыпады.

Oл зі йeлі бар нeмe eкeн, eкінші жаынан шаужайынан алды. Oйбай, кргeн eмeспін, білгeн eмeспін, – дeп азар да бeзeр бoлып, аыр аяында танып кeтті. йeлі дe бір ккдoлы нeмe eкeн, бізді бeттeн алып, итімізді шыарды. айтып кeлe жатанда жoл бoйы жабыр жауып, суы тиді. Бл eштee eтпeс-ау, ал eнді Алиман айтeді?” – дeп, eірeп жылап oя бeрді. “Жылама, – дeдім. – Мeн тірі транда Алиман oр бoлмайды”, – дeп шыып кeттім. Баса нe айтпа eдім...

Алиман сыраттанып жр мe дeп кдіктeніп, кeйінгі кндeрі кзімнeн таса ылмай, жанынан арыс замай жрдім. Кeнeт далаа шыып кeтсe дe, артынан eрe шыып: “й, Алиман, айда жрсі?”

– дeп бігeрлeніп аламын. Тoлаы кeліп алмасын дeймін дe, мeн сoрлыны баса нe жмысы бoлушы eді.

Бір кні жылы киініп алып, далаа шыып бара жатты. “айда барасы, балам?”–дeп срадым дeтімшe. “лкeн суа барамын”, – дeді жай ана. “O, бoтам-ау, кн мынадай бoп транда, ліп-шіп алай барасы? йдe-а oтырсайшы. Сoл суда нe бар дeйсі? E бoлмаса жазды да кні eмeс”. “Жo, барамын”, – дeді. “Oнда мeн дe eріп барайын, жалыз жібeрмeймін”, – дeуім м eкeн, кeлінім тас-талан бoлды. Кп кн бoйы буып жргeн ашу-ызасын мeнeн алды. “Нeгe мeні ізімнeн алмай адисыз? Нe бар мeндe? Мeні нeгe жнімe oймайсыз? лeді дeйсіз бe, лмeймін!” – дeп, eсікті тарс жауып, шыа жнeлді. Нe істeрімді білмeй eсeгірeп трып алдым. Сзі мылтыты oындай тиді, атты ашуландым. Сйтсeм дe шыдай алмадым. Eкі-ш рeт далаа шыып арадым. Кзімe eштee тспeді.