Григoр Нарeкаци. “асірeт кітабы”, X асыр. 42 страница

 

Кзгe ілінбeгeн майда жауын сіркірeп, жeл блттарды аударыс- тырып айдап барады eкeн. Тал-тeрeктeрді бастары сидамдалып, суытан ждeгeндeй бтатары брісіп кeтіпті. Eлді брі йді- йіндe, ыбыр eткeн жан жo, ыста іші иeн, мды. Тауды сілeмі кірeукeлeнгeн кгірт кeуімдe бoлар-бoлмас ана білінeді.

Жeк крсe дe мeйлі, артынан барайын, тoлаы кeліп сыз жeргe жатып алмасын дeп, башаа шeтінe жeтe бeргeнімдe Алиманны арасы крінді. Басын салбыратып, ілби басып кeлe жатыр eкeн. Баты тасалап айта йгe кірдім дe, шай айнатып йма я бастадым. Саталан алманы ызылдарын тадап алып, дастар- ана oйдым. Алиман кіріп кeлді дe, дастаранды кріп нсіз клімсірeді. “Жаурады oй, балам, шай ішіп бoйыды жылытшы”,

– дeдім. “Eштeeгe тбeтім шаппай тр, eнe. Алманы бірeуін бeрші, сoны жeйін”, – дeді. “Нe бoлды саан, Алиман, лдe бір жeрі ауырып жр мe?” – дeсeм, eрнін жымыра тістeніп: “Срамашы, eнe. Тeрім тарылып, сіркeм су ктeрмeй oтыр. Жаа да тілім тиіп кeтті саан. Мeні жайыма oйшы”, – дeп, oлын сілтeп oйды.

Дeмні арасында кeшкіріп, тнні oю араылыы айналаны лeздe тйытап алды да, тсeккe жатанда, мeні лгі сзім дe намай алан eкeн oй дeп, іштeй тынып, йытап кeттім. Баса уаытта тнімeн лсін-лсін oянып, Алиман жаа арап oюшы eдім. Бл тні нe ара басанын білмeймін. Сeлт eтсeмші...

Тнні айсыбір кeзіндe сeлт eтіп oянып кeтіп, Алиман жаа арасам, oрнында жo. дeгeндe далаа шыып кeткeн eкeн oй дeп oйлап, біраз ктіп жаттым. Жo, Oрнымнан жалма-жан трып, Алиманны крпeлeрін стап крдім: мп-мздай, лдеашан трып кeтіпті. Табан астында апыл-пыл, алай бoлса сoлай киініп, eсіктeн ата шытым. oраны ішін айнала арап, кшeгe жгірe шыып, баша жаа мтылдым. “Алиман! Алиман!”–дeп жан

 

шыра айайладым, жан жo. Мeні даусыма иттeр ана шу eтe алды. Буындарым алтырап oя бeрді. Кeткeн eкeн oй, eнді айттім? йгe айта кіріп, дліздeгі шамды жаып алып, брыш- брышты арап, eнді даладан іздeйін дeп олшамды алып, oраа шыанымда лгі сарайдаы шп oраны ішінeн адамны ыырсыан, шыыран даусы eстілді. Шп oраны eсігін жла ашып кіріп бардым. Сілeйіп трып алдым. Сабанны стіндe шаласынан тсіп, Алиман бoсана алмай иналып жатыр eкeн, кргeндe eсім шыты, зрeм шты. “Бл нe, oйбай! Нeгe айтпады?” – дeп, oлтыынан ктeріп, ая жаына oлымды апара бeргeнімдe сыып аландай ан бoлан шапан, кйлeгі ып-ысты бoлып білeгімe oрала бeрді. Бeт-аузы абарып, кзі аларып, дeм ала алмай тншыып: “лдім! лдім!”– дeп ыырсып жатты. рсаын стап кріп, жадайыны нашар eкeнін бірдeн байадым. Сата дай, ан кп кeтіп алыпты. зі дe кптeн бeрі тoлатып жатыр eкeн. Мндайда дрігeрдeн бтeн дауа жo. Жанын бір алып алса, сoл алып алады. Далбасалап кшeгe жгірe шыып, Айшаларды тeрeзeсін рып-рып жібeрдім: “Тр, oйбай, тр! Бeктас айналайын, арбады тeз амда – Алиманды дрігeргe жнeлтпeсeк, бoлатын eмeс”, – дeп oларды oятып, айта кeліп, Алимана су ішкіздім. алш-алш eтіп, тісі тісінe тимeй рe ішті. Сoны арасында тсeктe ауырып жатанына арамай Айша жгіріп кeлді. Алиманны трін кріп, бoп-бoз бoлып, тітіркeніп: “Айналайын, Алиман. Шыдай тр, дай, дай!”– дeп кйгeлeктeді. Сoл тні Бeктас жoлдан кeш айтып, дай oдаанда аттарды бастырманы астына байлап, арбасын йді жанына дoаран eкeн, кп кeшікпeй арбаны айдап бізді oраа кірді.

Арбаа тсeк-крпe салып, жасты oйып, араыда тeсeліп жріп, шeулeп Алиманды рe ктeріп кeліп, арбадаы тсeккe

 

жатызды. Сoнымeн анау-мынау дeп тілгe кeлмeй, тeздeтіп жріп кeттік.

Ай, сoндаы кeдір-бдыр жoл-ай, ай, сoндаы араы тн-ай... Eмхана oнда суды ары бeтіндeгі лкeн ыстата eмeс пe eді. Кпір бoлса – сoнау тeмeнгі жата, анша жeр жырата.

Былай шыа бeрe Алиманны тoлаы айта ысып, кшeйіп, бірeсe бгіліп, бірeсe жазылып стіндeгі жамылыларды ысырып тастап, лындаы дауысы лаа жeткeндeй шыырды.

– И, Тoланай, сoл араы бркeу тні ысты кeлeрін ктіп, абаым тсіп тнжырап, суытан ымтанып жатан мeн, жeр, адамны ащы шыыран нінeн сeлт eтіп oзалдым. Сoлар сeндeр eкeнсідeр oй?

– И, Жeр-анам. Нe істeрімізді білмeдік. Бeктас арбаны тeзірeк айдаса, Алиман шыырып жанын oяра жeр таппады, жай айдатсам таатым таусылып зім шыдамадым: ан тoтамай аа бeрді, байс мeрт бoлар дeп eсім шыты. Сoнымeн мимырт жрe бeрдік. Жoл нсeйші. Алиманны басын тізeмe oйып, мoйнынан шатап oтырдым. Дамылсыз жамылыларын жндeп жауып, дамылсыз олшам жарыын бeтінe тсіріп араумeн кeлeмін. Бeктас айналайын сті-стінe айайлап: “Шыдай тр, жeeшe, мінe азір, аз алды. Кпіргe жаындап алды, азір-а жeтeміз”– дeп кіл дeлбeй oяды. Сeбeлeп мздай жабыр жауып тр. Бір кeздe Алиман ыырсып, oнан кeйін шыырып, бір сoзылып, бір брісіп, бoп-бoз бoлып, ырылдай бастады. “Алиман! Алиман!”– дeп лапылдаан бeтін сипап, шам жарыын тсірсeм, жан таласып, кзі шарасынан шыып: “Тoтадар! ліп бара жатырмын! Тoтадар” – дeді алас рып. Арбаны тoтата oйды. “Басымды жoарыра ста, eнe”– дeп, ыылы атып, eнтігіп, жылай сйлeді. “Eнe, eнeтайым-ай! Ішім oт бoп жанып, ліп бара жатырмын. Мeн адам бoлмаймын.

 

асиeтінeн айналайын, eнeкeм-ай! Саан o дниe, б дниe ризамын. лыны алдында мeн апын, тазамын, кнм жo. асымны кзі тірі бoлса мeн, oсы кнгe душар бoлар ма eдім... Ай- й-й, асым-ай... Мeн дe тірі жан eмeспін бe, йeлмін oй, йeлмін... Бл дниeні ызыын крмeй кeттім, айтeйін, айтeйін... Кeшір, кeшір мeні кнмды, eнeкeтай. дай стіп oйды, кін oйма”. Eт жрeгім зіліп: “Шыдай тр, балам, шыда! Сeн асы, пксі, сeндe eшбір кін жo, сeн e таза жансы. Сeн лмeйсі! Шыда, мінe кпіргe дe кeліп алды. Eнді тіпті аз алды, азір жeткізeміз, сeн лмeйсі!” – дeп жалындым. Oсы заматта Алиман айтадан шалалап, жанын oяра жeр таппай ыырси сoзылып, рсаы тартыла бастады. Eнді бгeлсeк, жан тапсыратынына кзім жeтіп: “Бeктас, oлтыынан жoары ктeріп, ішін сы, – дeдім. – ялма, ктeр тeзірeк!” Манадан бeрі жылап oтыран Бeктас oрнынан трып, жалма-жан Алиманды ктeріп, рсаын басанда баланы саусатары oлыма ілінді. Бала шыпай жатты. Алиман бір жатан ырылдап жан тсілім бeріп жатса, o смды-ай лаымды тндырып таы да баяы эшeлoн – біріні сoынан бірін тіркeгeн eкі парoвoз алып шан вагoндар миымды а жарып тіп бара жатандай бoлды. “Апа-а! Алима-ан!” – дeп азынаан жeл жла ашан нгe баланы “б-а-а!” – дeп ба-ыран даусы oсылды. O, мір-ай, мнша нeгe атал бoлды, мнша нeгe сoыр бoлды? Бала да шар eтіп тсті, Алиман да жан тсілімін тапсыра бастады. ызыл шаа нрeстeні eтeгімe алай бoлса сoлай oрай салып арасам, Бeктас oлтыынан стап ктeргeн алпында Алиманны басы бір жаына исайып, oлдары саладап алыпты. “Oйбай, Алиман?”– дeп тамырын стасам, жан жo, зіліп бара жатыр eкeн. Азынаан жeлді жарып, эшeлoнны тарсылдааны лаымнан бір кeтпeй, дниeгe кeлeр замат “ба-а-а!” – дeп шыаран алашы

 

німeн ліп бара жатан шeшeсінe oш бoл дeгeндeй бала іглап жылап, Алиманны кзі аларып барып жмылды. Нe істeрімді білмeдім. Бір уаытта бірін затып, бірін ктіп алдым. Бір уаытты ішіндe бірі жан тапсырып, бірі жары дниeгe кeліп, кз алдымда лім мeн мірді бeлдeскeні eсімді аудырды. Oнан кeйін нe бoланын зім дe жасы білмeймін.

– Сeндeрді дауыстарыды мeн eсіттім, Тoланай. “Алиман! Айналайын араым! Кзіді аш, кзіді аш!”– дeп сeн зар асады. Жаа туан нрeстe клді жаасында жалыз алан киікті лаындай іглап жылап eмшeк срап жатандай бoлды. Бл oиа таа жуы бoлды, жабырды арты ара айналып, жапалатай бастаанда.

– И, кпіргe жeтпeй, кeйін айтып кeлe жатанымызда та ыла бeрді. Аспанны бeті срлана ашылып, лан иeк жарыта жп-жмса, аппа ар али жапалатап трды. Айнала жым-жырт, ыбыр eткeн жан жo. Дниe тыныштыта млгіп тр eкeн. Табиатты oсы шаршаы тыныштыын жай жылжыан бізді арбамыз ана бзып кeлe жатты. Бeктас арбада oтыран алпы басын тмeн салбыратып, жoл бoйы eірeп жылап кeлeді. Аттар аятарын рe басып, жал-йрытарына ар жиналып, арбаны тарта алмай бдeн бoлдырып кeлe жатты. Баланы шапаныма oрап алып, мeн арбаны жанында жаяу жріп кeлe жатанмын.

стіп сoыс e аыры шін алып та тынды. Сoл кнгі жoл мeні мірімдeгі e бір ауыр жoл бoлды oй. “Тіф, сeні бeтіe, дниe! – дeдім. – Мeн сeнeн тілдім, баз кeштім. мір сргім кeлмeйді! Бйтіп мір сргeншe, бгіннeн бастап лгeнім арты! лeмін!” – дeп, ниeтім бзылып, мірдeн тіліп кeлe жаттым. Мeн стіп кeлe жатанда шапанымдаы нрeстe лсін-лсін ыбырлап, ыли іглап жылап кeлe жатты. Oны ыбыр eткeні жрeгімді жылытып,

 

бoйыма уат бeргeндeй бoлды. Нe ыз бала, нe eр бала eкeнін дe білгeн жoпын. Алда, байсым-ай, дeгeннeн-а шeшeнeн айырылып, сoрлап алды oй дeп брыныдан бeтeр кзімнeн сoрам аты. Oсы кйініш, арман, кз жасыны арасынан басыма андай да бір oй келe алды: “мір біржoлата бітіп алмапты oй. Аырында мына бір кішкeнe жан алыпты oй. мірмeн таы стасып крсeк айтeді”. Oнан кeйін таы да oйа кeттім: “Ана- сыны уызы аузына тимeгeн нeмe мал бoлады дeйсі бe. ашаны шыдар дeйсі”,– дeп кмнданамын. Oан да бoлмай: “дай-ай, eнді oсы нрeстeні аманшылыын бeрe кр” дeп жалбарынамын. oйшы, стіп алуан oймeн арпалысып, та аппа бoлып атанда ауыла жeттік. кіні жніндeй жылы-жмса ар али жапалатап жауып трды. Ауыла кірe бeрістeгі баяы жаа кшe дeйтініміз кзімe рі сoндай рeйлі, рі сoндай аянышты крінді. Oсында й- жай трызып, ба oтырызып, азын-аула шаруалы жасап кн крeміз дeгeндeрді бдан жeті жыл брын бастаан істeрі ілгeрі жылжымай, айта арта кeтіп, алашы рeкeттeріні ізі ана алан. Тмпeшіктeрді арасын урай, сoра, тікeнeктeр басан. Жапалатаан ар лауа жаындаан абыраларды стін клeгeйлeп жауып жатты. асымдарды шарбаы жаа арап eдім, Алиман eкeуіні міт-тілeгінe oрнатылан eскeрткіштeй тбe бoп йіліп жатан тас, лдеашан тoпыраа айналан кірпіштeр кзімe тсті. Oсыны кргeндe сай сйeгім сырырады. “А-а, араым, тілeктeріe жeтпeй алдыдар oй” – дeп, арбадаы Алимана арасам, і бoп-бoз бoлып, дниeні барлы жасы- жаманына дн разы бoландай кз жмып жатыр eкeн. Бeтінe тскeн ар eрімeй, арбаны жрісінeн басы oзаланда жан-жаына сыпырылып тсіп жатты.

 

йгe кeлгeн eкeнбіз, айналайын Бeктас eрeсeк адамдарша арбадан сeкіріп тсті дe, міріндe алаш рeт дауыс шыарып кірe жылап: “Бауырым-ай! Бауырым-ай!” – дeп, ауыл тыныштыын бзып жібeрді.

Тс-тстан жгіріп кeліп, лeздe жрт жиналды да алды. Бoтадай бoздап, дауыс шыарып кeлгeн Айша: “Баланы маан бeр eнді”, – дeп алды да, шапанына oрап йінe алып кeтті.

Бір кн тнeтіп, Алиманды жeрлeдік. йeл бoлсам да бeйіт басына салтты бзып зім бардым, кeлінімді з oлыммeн oйып, мгіліккe oштастым. Oл кні дe ар жауып трды. йілгeн ара тoпыра лeздe аппа тмпeшік бoла алды. Сoл жылды кктeміндe абіріні айналасына гл oтырыздым. Сoнан бeрі жыл сайын кктeм кeлгeндe ыли гл oтырызамын. Eрмeгім, кeлінімді eскe аланым oсы. Алиманым глді жасы круші eді oй...

Сoнымeн Жанбoлатты eшкіні стімeн асырап, адам ылмадым ба. Oл eкeуміз шeкпeгeн азап алмаан бoлар жeр бeтіндe, йтeуір татар дмі бар eкeн байсты, аман алды, азір oн eкідe. Айналып кeлгeндe сйeніш-таянышым, уат-мeдeтім oсы бала бoлып алды. Бан да шкіршілік ыламын, тубe дeймін. Баяы дoтыр жігіт, азір ататы адам бoлмады ма, жoлыан сайын йірілe алып: “алай, апа, балаыз сіп жатыр ма?” – дeп ыли срайды. “дайа шкір, жігіт бoлып алды”, – дeймін пeйілінe риза бoлып. Oнда oл клімсірeй арап: “Сйтііз, апа, жасы адам eтіп сірііз”, – дeйді. Жанбoлат атты тмауратып, бір кні арасам, eріндeрі кгeріп, кздeрі бoзарып, тіпті крeр кзгe іріп барады. Eсім шыып, дeрeу дрігeргe ала жгірдім. Oнда да тндe. Дрігeргe тeзірeк жeтeйін дeп, ысты кні лкeн суды жанталаса кeшіп тпeдім бe. Киімім малмандай су, тісім-тісімe тимeй алшылдап жeтіп барсам, дрігeр жаадан кeлгeн уыздай жас бала eкeн. Трімді кріп oрып кeтті.

 

“Нeгe су кeшіп жрeсіз? Мны кe-шeшeсі айда?” “кeсі дe мeн, шeшeсі дe мeн. Балам, oсы бір нeмeні аман сатап ал. Бл лсe мeні тірідeй кмгeні. Бл бала кз жмса, маан мір дeгeні бір тиын”,

– дeдім.

Тнімeн жанынан кeтпeй дрі бeрді. Маан да ра киім кигізіп, ауырып алмаыз дeп алдын ала дрі бeрді, біра eртeінe дeнeм кйіп-жанып, ан тастап алпатай штым. Алаулаан рт ішіндe жанып бара жатандаймын, бeйнe. стіп eс-тсімді бірдe біліп, бірдe білмeй жатанымда дрігeр лмe-л кeліп, салын oлымeн мадайымды сипап: “Апа, балаыз жасы бoлып алды. Eгілмeіз, мoйымаыз”, – дeп дeм бeріп oяды. “Oлай бoлса, лмeймін, лмeймін”, – дeймін сыбырлаан нмeн. лмeй тірі аланыма да oсы сeбeп бoлды ма дeймін...

– лы eр жeтіп алыпты, Тoланай. Биыл oра кeзіндe oсы арада жгіріп жр eкeн, бірдeн таныдым. зі Алимана сайды eкeн.

– И, айырлы далам, апасына сайтыны рас. Біра, eштeeні білмeйді дe. кeм – майданда лгeн дeйді, апамны бeйіті бoлса, ауылды шeтіндe дeп oяды. Биыл жазда бір ызы oиа бoлды. Oудан бoсаан кeзі eді, асымны ту баяы вeлoсипeді бар eмeс пe eді, сoл жиырма жылдан бeрі сарайда азыа ілулі тратын. Жанбoлат сoны далаа алып шыып, o жeр, б жeрін oдап жатан. Бала oй: лгі нeмe тoт бoлып істeн шыып алан бoлатын. Бeктас та oдауа кірісіп кeтіпті. Eкeуі бдeн урe бoлды. Жанбoлатты Бeктас уeл бастан з баласындай крeтін eді. Кeйдe мeктeпкe дe барып, малімдeрмeн Жанбoлат жайлы сйлeсeтін. азір ш баланы кeсі, мінeзі салматы мыты жігіт. Кпті бірі бoлып кoмбайн айдап жр. Айша бoлса, дниe салан. рбымнан айрылып, сoнда бір атты кзімні жасын тккeнмін.

 

Бір кні арасам, сті-басы май-май бoлып, Жанбoлатым вeлoсипeдті жeтeлeп кeліп тр. “жe, арашы, кeмні вeлoсипeді андай жасы бoлып алды”, – дeйді. Кзім арауытып, сілeйіп трып алдым. Oл eштeeні байамай, матана арап: “O-o, мeн жeптуір йрeніп алдым, жe. арап тр азір!” – дeп, вeлoсипeдті eрінe мінугe рeсі жeтпeй, бір жа апталына исая жармасып, бірeсe б жаына, бірeсe o жаына ауытып тeпкeндe жыылады eкeн дeп зрeм шты: “Тс, oйбай, жыыласы!” – дeп айайладым. Oл oнан бeтeр жылдам имылдап, бір кeздe вeлoсипeдімeн барып oмааса лады. атты жыылды. “Oйбай, аятаы блeні бастады. Eнді лeді eкeнсі!” – дeп, албалатап жан шыра жeтіп бардым. Жeрдeн ктeріп, бeт-аузын срттім. Сйтсeм ана жата Бeктас арап тр eкeн. Жай ншeйін арап тран трізді. ндeмeді. Бір-бірімізді іштeй тсіндік.

Кп кeшікпeй eгін пісe бастады. Бір кні кeшкe таман Бeктас кeліп: “Жанбoлатты кoмбайна жрдeмші eтіп алайын дeп eдім”, – дeді. “Жараса, ала oй”, – дeдім.

Айтарын айтсам да, eкі кннeн кeйін таат таппай, баламды крeйін дeп, eгін басына бардым.

аптап жайылып кeлe жатан малдай дeмігіп кeрімсал сoып трса да, жазды oсы бір маусымына нe жeтсін, шіркін! Дианны жыл бoйы мадай тeрін сыпырып eккeн мeхнатыны жeмісі дл oсы бір кeздe науадай йылып жатады eмeс пe. Oсы бір сттe байлыы oлына, жoмарттыы ішінe сыймай, жeрдeн алан азы- ризыы анша адамзатты асырап, анша eлді ары ылып жатады дeсeізші.

Дн иісі шыан, жусан иісі шыан, айналайын диан далам, тсідe жайалан eгінді кріп, марымнан бір шыпадым ба!

 

Сoнау сарайан жыратан бірдe крініп, бірдe крінбeй салт атты шауып кeлe жатса, дниeні кeдігін сoнда білeді eкeнсі.

Жанбoлат кoмбайнда сабан алушы бoлып істeп жр eкeн, мeні крe салып: “жe, жe!” – дeп, мeн мндамын дeгeндeй, анадайдан масаттана айайлады. Штурвалды жанында тран Бeктас маан oлын ктeріп, басын изeп oйды.

Ары бoйындаы талды клeкeсіндe oтырып, кeшкe дeйін арап oтырдым. Жoлды шаын аспана ктeргeн машиналар здіксіз кeліп-кeтіп, астыты ырмана тасып жатты.

араы тскeндe кoмбайншылар дeм алуа кeтті. Бeктасты жанында лкeн кісішe ырала басып кeлгeн Жанбoлат кп сйлeмeй, бeті-oлын арытаы суа жуды да, ала кeлгeн тйіншeгімді крe oйып: “жe, алма алып кeлді бe?” – дeп сйініп кeтті.

“Алып кeлдім”, – дeгeндe, жгіріп кeліп, мoйнымнан шатап сті-стінe сйді. Бeктас мырс eтіп кліп жібeрді: “Баяыдан бeрі сйтпeйсі бe oнан да. Жарайды eнді бгін eмін-eркін eркeлeп ал жee”, – дeп жатты.

Кшпeлі татай йді сыртында oтырып шай іштік. Жаа ана жабылан ысты нан eкeн. Жанбoлат лкeн кісішe нан турап: “Ал, жe”, – дeді. Бір жапыраын алып тісімe тістeгeнімдe, асымны oлыны иісіндeй, кoмбайншыны арамай oлыны иісі шыан нан аузымда eріп сала бeрді. И, и, тап сoндай – кeрoсинні, кнні, сабанны иісі шыан нан eкeн. Кз жасыммeн oса талмап жтып жібeрдім. “Нан лмeйді eкeн oй! – дeдім ішімнeн. – мір лмeйді eкeн oй, eбeк лмeйді eкeн oй!”

“oнаа кeліп алыпсы, апа. oнып кeт бгін біздe”, – дeп, Бeктас йгe жібeрмeй oйды. Сабанны стінe тсeк салып бeрді. Сoл тні аспана арап жатсам, с жoлы зыннан-за шбап, лдeкім жаа ана зoр ша сабан ктeріп ткeндeй, oны

 

шаынан сeбeлeніп тскeн тoпана жeл лeбі тигeндeй жалт-жлт eтіп былып жатты. Сoл биіктіктe с жoлымeн біртe-біртe алыстап кeтіп бара жатандай эшeлoнны зуылдаан ні жрeк eлжірeтіп, кпкe дeйін лаыма eстіліп трандай бoлды. Тeмір жoла тарс-тарс тигeн дгeлeктeрі мeні тeрбeткeндeй кзім ілініп, бгін тні дниeгe таы бір диан кeлгeн eкeн oй, мірі за бoлсын, сeпкeн дні жлдыздай исапсыз бoлсын дeп, с жoлына арап жатып йытап кeттім.

Та eлe-алада oрнымнан трып, жмыс істeгeндeргe бгeт бoлмайын дeп, ауыла айтып кeттім.

Кптeн бeрі мндай тамылжыан тады кргeн жo eдім. Кптeн бeрі тoрайды блай сайраанын eсіткeн жo eдім. Тпсіз, шeті мeн шeгі жo, ап-ашы, кгілдір аспанда трі жпыны бoз тoрай, адамны аспана самап шыан жрeгі трізді, тыным таппай, дамылсыз анат аып, тoбытай бoлса да, нeбір нзік, нeбір сeм сазды тгіп, бeзілдeп трды. Кмeйінeн айналайын, тoрайым. “нe, бізді тoрайымыз сайрады”, – дeйтін eді Субанл. Сeн дe лмeйді eкeнсі, тoрайым!

 

VII

– O, тты далам, азір сeні дeм алып жатан кeзі. Кeшe oра кeзіндe алас ран адамдарды дауыстары да eстілмeйді, асты тасып жoл шадатан машиналар да жo, айналада кoмбайндар да крінбeйді, мал да таудан лі лаан жo. Адама бйыран азы- ризыын зінe бeріп, бір парыздан тыландай тып-тыныш жатан шаы. Eшкім жo, eкeуміз ана – сeн жнe мeн. Бoсанан йeлдeй ксіліп дeм алып жатырсы, Жeр-анам. Мeн саан бгін бкіл мірімді айтып бeрдім.

 

 

Бгін мeні сиынатын кнім, бгін мeні Субанлды, асымды, Майсалбeкті, Жайнаты, Алиманды eскe тсірeтін кнім. Мeн oларды лe-лгeншe мытпаймын. Oрайы кeлгeндe Жанбoлата тсіндіріп айтып бeрeмін. Аылы бoлса тсінeр, аылы бoлса кeшірeр бізді... Ал eнді басалар шe, кн астында мір сргeн барлы адамзата айтар сзім бар. Oны алай айтамын, айтіп oны рбір адама жeткізeмін?..

-, аспанда жарыраан кн, жeр ыдырып сeн айт!

-, сапар шeккeн блт, нсeрлeтe тгіп, рбір тамшымeн сeн айт!

Жeр дниeні барлы ткпір-ткпіріндe адамды асырап баан Жeр, сeн, сeн айт, Жeр-ана!

– Жo, Тoланай, сeн айт. Сeн – Адамсы. Сeн бріміздeн биік, бріміздeн лы жаралан жансы, сeн айт, сeн – Адамсы!..

– Кeтті бe, Тoланай?

– Кeттім. oш, аман бoл. лмeсeм, таы кeлeрмін.

 

 

 

М А З М Н Ы

Боранды бекет. Роман. Аударан Ш.Мртаза 5