Таырып. Экономикалы теорияны пні жне діс-тсілдері

Дрісті масаты: Экономикалы теория ылымымен, оны даму кезедерін тсіндіру, экономикалы теория пні масаты мен міндеттерімен таныстыру.

Жоспар:

1. «Экономика» ымы. Экономика ылымыны сипаттамасы жне даму кезедері.

2. Экономикалы теория пні. Экономикалы теорияны ызметтері, зерттеу дістері.

3. Позитивті жне нормативті экономика.

Негізгі сздер: Экономика, Саяси экономия, экономикалы теория, Экономикалы задар , Экономикалы категория.

Иллюстрациялы материал:кесте, схема.

1. «Экономика » ымы. Экономика ылымыны сипаттамасы жне даму кезедері.

Экономикалы ой-пікірлерді алыптасуы ежелгі заманнан басталады. Экономика туралы ылым табиат пен оам туралы адам біліміні жйесі ретінде дамыан лды оамда пайда болды.

Экономика – материалды игіліктермен амтамасыз етумен байланысты адамдарды кез келген рекеті.

лемде сан алуан халытар ебек етіп, оамды ндіріс, зара байланыс, айырбас жргізіп, трліше табии жадайда мір сріп келеді. Адам міріндегі е ажетті шарт — аш-жалааш, баспанасыз болмауы шін ебек ету, ебек нтижесін ттыну, зара айырбас атынастарыны болуы. Адам жападан-жалыз кн кре алма емес. Алашы ауымда адамдарды табии ортада хайуанаттардан блініп шыуыны зі бірлескен ебекке байланысты. Тарихтаы тыш экономикалы ой-пікір алашы адамдарды бірлесіп таы адарды аулауы деуге болады. Экономикалы атынас мір ажеттілігінен туады. Ежелгі дниедегі экономикалы кейбір былыстар мен процестер Египет, ытай, ндістан, Греция ойшылдарыны ебектерінде арастырылды. Мселен, Ксенофонтты (430-355ж.ж.) «Табыс туралы», «Экономика» атты ебектері экономика ылымына бастау берді. Оны зерттеулерінде экономиканы бірнеше салаа: ауыл шаруашылыына, олнерге жне саудаа бліп арастыран. Платон (427-347ж.ж.) ебек блінісі туралы, ебекті мамандыру мен оларды ерекшеліктеріне мн беріп зерттеген. Аристотель «Саясат» жне «Этика» трактаттарында е алаш рет экономикалы процестерді, былыстарды арастырады. Аристотельді пікірі бойынша экономика шаруашылыты жргізудегі мбебап тртіптерді жиыны, яни ол арылы байлыты сіруге болады. Ол байлы деп осы шаруашылыта ндірілген німдерді жиынын санады. Сонымен бірге, ол шаруашылыты кркейту шін айырбас, сауда атынастарын дамытуды ажет екендігін. «Саяси экономия» ымын ылыма алаш егізген А.Монкретьен болатын. 1615 ж оны «саяси экономия трактаты» деген ебегі жары крді, мнда мемлекеттік шаруашылыыты жргізу кеестері мазмндалан.

Экономика ылымыны алыптасуына лестерін осан мектептерді алашысы— меркантелистер мектебі. Ол итальян сзінен аударанда саудагер, кпес ымын береді. Бл мектепті кілдеріні ала ойан мселесі-оамды байлыты негізі аша, алтын деп біледі. Меркантелистерді талабы тауарды шет елдерге барынша кп сатып, олардан мейлінше аз сатып алу арылы елдегі аша жне алтын орын молайту жолдарын іздеу. Олар акша нерлым кп болса, оамны байлыы да мол болады деген ымды басшылыа алды. Бл жердегі бір кемшілік сауда капиталы оам байлыын, адамдарды л-ауатын ктеретін кш болып табылмайды, себебі айналыс, айырбас саласында тек ана н формасы ауысып трады, екінші сзбен айтанда, тауар, оны ны бір олдан екінші ола ткенде ешбір жаа тауар, жаа н жасалмайды.

Меркантелистік мектепті осы кемшілігін келесі бір мектеп-физиократтар (грекше физис-табиат, ал кратос-билік дегенді білдіреді) сына алды. Оларды пікірі бойынша оамды байлы, саудада емес, ндірісте, соны ішінде тек ауыл шаруашылыында. Осы баытты негізін алаушы Ф. Кенэ, А. Тюрго т. б. Ф. Кенэ тыш рет дайы ндіріс теориясына атысты "Экономикалы кесте" жасады. Бл кестеде бір жыл ішінде ндірілген ауыл шаруашылы німдеріні дайы ндіріс процесі зерттелінді.

Біра оларды ндірісті тек ана ауыл шаруашылыымен шектеуі халы шаруашылыыны баса салаларын німсіз деп есептеуі ате пікір болды. Оны буржауазиялы саяси экономияны крнекті кілдері У. Петти, А. Смит, Д. Рикардо, С. Сисмонди ебектері айын крсетті. оам байлыы жалпы ндіріс салаларында пайда болатындыы длелденді. Ауыл шаруашылыымен атар нерксіпті материалды игіліктерді ндіру, деу процестерін жаластыратын байланыс, халыа ызмет крсету салаларында да жаа н ндіріліп, оамды байлы молаяды деген аида берік алыптасты.

Классикалы саяси экономия жаа дамып келе жатан капиталистік ндірістік атынастарды дріптеуші, ндіріс капиталыны мддесін орайтын экономикалы ой-пікірді прогрессивті сатысы болды. Классикалы буржуазиялы саяси экономияны басты табысы ебек н теориясыны негізін алады.

Осы ой-пікірді алыптасуы сауда жне арыз-сіморлы капиталына арсы ндірістік капиталды адамдаы ерекше рлін атап крсеткен ылыми аида боланы белгілі. Ебек н теориясын маркстік саяси экономия ілгері дамытып, осымша н туралы ілімді жан-жаты талдады. Маркстік экономикалы теория XIX асырды екінші жартысында алыптасты. Маркстік саяси экономия — ебекшілерді, жмысшы табыны мддесін орайтын теория. Сондытан да оан карама-арсы буржуазиялы трпайы (вульгарлы) саяси экономия пайда болды. Маркстік теория бойынша, пролетариат барлы енбекші ауымды капиталистік анаудан азат етіп, оамдасан социалистік ндіріс орнатуы ажет.

XIX асырды соы XX асырды басында бірнеше экономикалы мектеп алыптасты, оларды бірі-маржинализм (французша marginal-шекті) теориясы.

Бл баытты ортаа салан мселесі-шаруашылы атынастара тартылан жеке адамды субъективті-психологиялы трыдан экономикалы талдау. Оларды пікірі бойынша кезкелген адам игілікті ндылыын зі субъективті трде анытайды, яни пайдалылыына арай баасын орнатады. Осы мектепті кілдері — К. Менгер, Э. Бем-Баверк, В. Визер. Экономикалы теорияны келесі бір-жаа баыты "неоклассикалы" баыт, негізін алаушы аылшын экономисі А. Маршалл (1842—1924). Оны басты ебегі "Эко­номика ылымыны принциптері" 1890 жылы жары крді. Ол ндіріс шыындары, сраныс пен сыныс, шектелген пайда немесе шекті пайда жне шекті німділік теориясын біріктіруге тырысты. АШ-та Дж. Кларк (1847—1938) шекті німділік жне ндіріс факторларыны, кему заын тжырымдады. Ол за бойынша ндіріс факторлары нерлым скен сайын, оны німділігі де кеми бермек. Сйтіп XIX—XX асырларда экономика ылымында математика мектебі пайда болды. Бл баытты негізін алаушылар — М. Вальрас, В. Парето, У. Джевонс.

ылым мен оу пні арасында айырмашылы бар. Оу пнінде ылыма тікелей атысы жо натылы мірлік мысалдар, трлі тсіндірулер олданылады. Біра ылыма да, оу пніне де методология бірдей ажет. Методология дегеніміз — ылыми тануды нысаны (формасы), дісі, йымдастыру принциптері туралы ілім.

2. Экономикалы теория пні. Экономикалы теорияны ызметтері, зерттеу дістері.

Экономикалы былыстарды талдау-зерттеліп отыран былысты жеке элементтеріне жіктеп, оны рбір элементін бір ттастыты ажетті рамдас блігі ретінде зертеу. Синтездеу-блэкономикалы былыстарды жеке элементтерін біріктіру арылы орта ортында жасау.

Индукция - жеке оиа, былыстардан логика арылы жалпы аидалар, принциптер шыарады.

Дедукцияда керісінше, жалпы аидалар негізінде экономикалы объектілерді, процестерді кейбір жеке алынан ерекшеліктері сипатталады. ылыми жйені алыптасуы индукция жне дедукция методологиялы дістермен жзеге асырылады.

Экономикалы теория – адамны шектеусіз ажеттіліктерін анааттандырудаы оам ндірісіні сирек, шектелген ресурстарын блу, айырбастау жне ттыну туралы ылым. Экономикалы теория зерттейтін былыстарды мні экономикалы категория мен экономикалы задарда крсетіледі. Экономикалы категория дегеніміз – экономикалы былыстарды (мысалы, тауар, баа, кіріс) маызды жатарын крсететін жалпылама ымдар. Экономикалы задар – бл экономикалы былыстар арасындаы траты, айталанатын байланысы.

Экономикалы теорияны зерттеу дістері.

1. Абстракция

2. Индукция жне дедукция.

3. Анализ, синтез.

4. Тарихи жне логикалы.

5. Графикалы діс –кесте, диаграмма, схема.

6. Моделдеу.

3. Позитивті жне нормативті экономика.

Позитивті экономика – дерек негізіндегі экономикалы ылы туралы болжамдар. Ал экономиканы тиімділігі жнінде сз боланда, онда мны нормативті экономикалы ылым деп білеміз. Нормативті экономика – елді экономика туралы баалау пкірлері.