Таырып. Меншік атынастары жне оларды экономикадаы орны.

Дрісті масаты: Меншікті экономикалы катеория ретінде арастыру. Меншікті трлері мен ыты мазмнын арастыру.

Жоспар:

1. Меншікті экономикалы жне ыты мазмны.

2. Меншік объектілері жне субъектілері.

3. Меншікті трлері жне оларды ызметтері.

4. Мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру.

Негізгі сздер: меншік, меншік субъекті, меншік объекті, жекешелендіру

Иллюстрациялы материал:слаид, кесте, схема

1. Меншікті экономикалы жне ыты мазмны.

Меншік – бл адамдар арасындаы материалды жне рухани иігіліктерді ндіру, блу, айырбастау жне ттыну салаларындаы крделі леуметтік-экономикалы атынастар.

Меншік бл зат емес, заттара байланысты туындайтын атынас. Меншік ретінде тланы нысанды (затты) пайдалануына байланысты ыы крінеді. Тла ретінде мемлекет, жым, жеке тла болуы ммкін. Меншікті негізгі нысандары: жер, имараттар, материалды жне рухани мдениет заттары, т.б. жатады.

Меншік иелері ш типке блінеді:

1. Потенциалды (мрагерді) меншік иесі. Біра, бл белгілі бір ксіпорынды немесе баса да затты иемденгеннен кейін ана меншік иесіне айналады.

2. Меншік иесі, затта ттынушысы ( иемденуші). Мнда иемденуші меншікті толы иесі бола алмайды. Себебі, мндаы затты иесі баса адам болып табылады. Иемденуші келісімге сйкес зіне тскен табысты бір блігін ана иемдене алады.

3. Толы меншік иесі. Мнда затты баалылыыны жне оны ттынуды меншік иесі, ол меншікті иелігінен шыарып, оны баса бір субъектіге беруге, ткізуге ыы болады.

Меншік экономикалы категория ретінде жеке меншік болып табылады. Жеке меншік дегеніміз- белгілі бір млікке жеке адамны иелік етуін айтамыз.

«Меншік» белгілі бір затты жеке млік ретінде адамны иеленуінен шыан.

Меншік ыты маынасында мліктік атынастарды білдіреді. Экономикалы маынасында меншік бкіл шаруашылы процесін амтып, пайдалы игіліктер мен ызметтерді ндіру, блу, айырбастау мен ттыну атынастарын білдіреді.

Меншік – бл зат емес, заттара байланысты туындайтын атынас.

Меншік атынастары меншік нысандарын пайдалану, иелену жне ттынудан трады. Меншік иесі млкін уаытша пайдаланулары шін баса адамдара белгілі бір аыа беру шартын келтіруге болады. Біздіше, иелену, пайдалану мен іске жарату – бл толы меншік емес.

Тарихта меншікті р трлі типтері белгілі, оларды ішінде орта, ауымды жне жеке меншік басты трлері болып табылады.

Тарихи бастама орта меншік болады, ол орта ебек пен оны нтижелерін бірігіп шешуге негізделеді. Кейіннен жеке меншік пайда болды. Ол ебектік жне ебектік емес болып екіге блінеді.

Ебектік жеке меншік тлалары – жеке басты шаруалар, ол нершілер мен басада адамдар з ебектерімен мір среді. азіргі азастанда олара жеке ебегімен айналысатын фермерлер мен адамдар жатады.

Жеке меншікті екінші тріне бтен біреуді ебегі есебінен баю тн. ндіріс ралдарыны негізгі блігі азана адамдар олында болан кезде, бл оамны алан блігіні бл игіліктерден шеттелуін білдіреді. Осы кезде мліктікт тезіздік пен оамны леуметтік жіктелуі туады.

Иемденуді шінші трі аралас меншік кезінде млік атысушыларды ашалай жне баса да жарнамаларыны есебінен ралады.

азастанда заа сйкес жеке, мемлекеттік жне таы баса да меншік трлері танылады.

Меншікті зады мазмны дстрлі ытарымен сипатталады:

А) иемдену; Б) пайдалану; В) билік ету;

2. Меншік объектілері жне субъектілері.

Меншік субъекті – меншік атынастарыны белсенді жаы, меншік объектіне иемдену ын білдіреді.

Меншік объекті - меншік атынастарыны пассивті жаын сипаттайды жне оан жатады:

А) жылжымайтын млік; Б) жылжитын млік. В) интеллектуалды меншік.

3. Меншікті трлері жне оларды ызметтері.

азіргі азастанды занамаа сйкес меншік иесі меншік объектісін иеленеді, пайдаланады жне билік етеді. Р Азаматты кодексі меншікті жеке, мемлекеттік жне аралас нысандарыны ыты ауымын анытайды.

Мемлекеттік меншікті ерекше асиеті – меншікке абсолюттік ы мемлекетте. ндірісті басаруды мемлекет тайайындаан басшылар жргізеді. Мемлекеттік ксіпорындарды меншігі лестерге блінбейді, осыдан мемлекеттік меншік унитарлы.

Муниципалды /жергілікті меншік иелері – жергілікті билік органдары (алалы, ауданды т.б.)

Жеке меншік – бір тланы олында шоырланан меншік ытары.

жымды меншік – жеке меншік ытары бар, біріккен топтар меншігі.

Мемлекеттік меншік – бл меншік нысандарын мемлекеттік билік кілдеріні басаруы мен іске жаратуды жзеге асыратын атынастар жйесін білдіреді. Мемлекеттік меншік бкіл халы шаруашылы дегейінде, мйма, облыс, аудан, ала, ауыл дегейінде бар.

жымды меншік – бл ебек жымы ндіріс ралдары мен німдерін орта иемденіп, пайдаланып жне ске жарататын экономикалы атыныстар жйесі. азастан Республикасында азіргі кезде жымды меншік трлеріне кооперативтік, акционерлік, оамды йымдар жне таы баса меншіктер формалары жатады.

Меншік задары:

1.з ебегіні німін иемдену;

2.Бтен біреуді ебегіні німін иемдену.

Меншік субъектісі ретінде – мемлекеті, жымды, жеке тланы, адамды арастыруа болады.

Меншік объектісі ретінде – жер, имараттар, материалды жне рухани мдениет заттары жатады.

Басаша айтса, меншік – бл адамдар арасындаы ндіріс факторлары мен нтижелерін иемденуге байланысты объективті атынастар жйесі. Иемдену - рбір оамды ндіріс дісіні негізі болып табылады. «Меншік» пен «иемдену» тсініктерін теестіруге болмайды. Меншік – анарлым абстрактілі ым, ал иемдену наты ым болып табылады.

Иемдену – бл наты оамды затты иелену дісі. Иемдену рдайым белгілі бір тланы мддесіне арай жзеге асады. Егер, ндіріс жеке тлаларды мддесіне орай жзеге асырылса, жеке меншік айын крінеді. Егер, ндіріс топ мддесіне арай жргізілсе, онда мселе иеленуде. Егер, ндіріс оам мддесін кздесе, онда оамды иелену орын алады.

Иемдену задары:

1. Ебек бастапы иемдену дісі;

2. Басаны ебегін иемдену заы.

4. Мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру.

Мемлекет иелігінен алу – мемлекеттік меншікті згертуге байланысты мемлекетті экономикадаы шектен тыс ролін жоюа баытталан шаралар жиынтыы.

Жекешелендіру – меншікті жеке жне зады тлаларды жеке меншігіне беру. 1991 жылдан бастап Р Конституциясы е алаш жеке меншік ыын аынтады, осы кезден жекешелендіру жне мемлекет иелігінен алуа адамдар жасалды. Жекешелендіруді зады негізі «меншік туралы» жне «мемлекет иелігінен алу жіне жекешелендіру туралы» Задара крініс тапан.

Р 10 жылдаы мемлекет иелігінен алу жне жекешелендіру процечсін 4 кезеге бліп арауа болады.

1-ші кезеде (1991-1992жж болды.

2-кезе 1993-1995жж- бл

3-кезе 1996-1998жж. Р

4 – ші кезе. 1999-2000 жылдар.