Таырып. Ксіпорынны (фирманы) шыындары мен табысы.

Дріс масаты: ндірісті шыындары мен табысына сипаттама беру. Шыындарды трлерін тсіндіру

Жоспары:

1. Бухгалтерлік жне экономикалы шыындар.

2. Траты, згермелі жне жалпы шыындар.

3. Фирманы жалпы, орташа жне шекті табысы.

Негізгі сздер:сырты шыындар, ішкі шыындар, траты, згермелі жне жалпы шыындар.

Иллюстрациялы материалдар: слаид, кесте

1. Егер сатып алушыны тауарды аланда брінен брын ызытыратыны оны пайдалылыы болса, онда сатушы шін маыздысы ндіріс шыындары. Жетілген бсеке жадайында ндіруші рынок баасыны дегейіне іс жзінде сер ете алмайды, сондытан ндіріс шыындарыны дегейі пайдаа да, ндірісті лайту млшеріне де серін тигізеді.

Ксіпорынны аымдаы ндірісінде туындайтын шыындары – басарушылы есепті негізгі объектілеріні бірі болып табылады. ндірістік шыындар туралы апараттар, сол шыындарды басаруды йымдастыруы шін те маызды. Ксіпорындаы ндірістік шыындарды басаруды басты масаты - тиімділікті, тымды немесе отайлы баа жне шыын дегейін орнату, алдын ала белгілеген, кздеген табыса жету болып табылады. «Шыындар дегеніміз – бл ксіпорынны табыс алуына баытталыан шыындарыны бір блігі.

ндірістік шыындарды негізгі элементтеріне мыналар жатады:

1. материалдара кеткен тікелей шыындар;

2. ебек аы шыындары.

ндірістік жанама шыындар ндірістік ызметке жатады жне ш трге блінеді:

· Материалдара кеткен жанама шыындар;

· Ебек аы тлеуге байланысты жанама шыындар;

· Баса да жанама шыындар.

Тікелей шыындар, алашы жаттар негізінде (тауар жаттамасы, наряд), пайда болан уаытында оны дайын німге жатызады (калькуляциялау объектісі). Ал ндірістік стеме шыындарпайда болан кезінде дайын німге жатызылмайды. Дайын німге жатызу шін олар алдын ала жиналып есептеу арылы німні (тауарды, ызметті) зіндік нына блініп осылуы керек. Сонымен атар ндірістік шыындар сомасын німге кеткен шыындар деп те атайды.

Бір німді ндіруге кеткен німні зіндік ны дайын німні ндірістік баасын ндірілген німні санына блу арылы есептейді.

ндірістік шыындар жне стеме жалпы шаруашылы шыындар коммерциялы шыындармен бірге німні (тауарды, ызметті) толы зіндік нын райды.

Баылау жне реттеу функциясын жзеге асыру – шыындара анализ жасау жне жоспарлы бюджеттік крсеткіштерді жне ресурстар шыыстарыны крсетіштеріні нормаа сйкес болуына баылау жасау, жоспардан ауытушылытарды айындау жне наты шыындарды жоспарлы шыындардан кбеймеуіне шараларды зірлеу.

Ынталандыру (мотивация) функциясы арылы ксіпорынны алдына ойан масаттарына жетуге мтылдырады (жмысшыны немесе блімшені), азіргі жадайдаы масаты – ксіпорынны шыындарын тмендетуге ызмет ету.

Бааны тмендеуі жоары дегейлі шыындары бар ксіпорындарды зиянды етіп, оларды бл саланы тастап кетуге мжбр етеді. Егер орта шыындар баадан тмен болса, онда фирма тепе-тедік жадайда бола тра «арапайым пайдадан» жоары пайда алады, яни стеме пайда немесе квазирента алады.

Орта шыындар баадан тмен болса, онда фирма жеке німге шаанда е жоары пайда алады деп тжырымдалады. Фирма тепе-тедік шартын былайша тсіндіруге болады: МС=МР=Р. Фирма алатын жалпы пайда жалпы саудадан тсірген табыстары мен шыындарыны арасындаы айырмашылы ретінде аныталады: П = табыс – шыындар.

Бухгалтерлік жне экономикалы шыындар. ндіріс шыыны зіне шикізат, материал, жаармай, электроэнергия, траты капиталды ткізілген блігі (амортизациялы) мен жмыс кшін сатып алуа кететін шыындарды енгізеді. ндіріс шыындары аны жне аны емес болып блінеді. Аны шыындар (сырты шыындар) - сырттан алынан ресурстара аша тлемдері (жалданбалы жмысшылар жалаысы, шикізат жне материалдара тлемдер,транспорт, аржы, за ызметтеріне тлем). Осы шыындар бухгалтериямен есептелініп, оларды бухгалтерлік шыындар деп атайды. Аны емес шыындар (ішкі шыындар) - з ішік ресурстарын пайдаланумен байланысты шыындар. Бл шыындар тленбейді жне бухгалтерлік есептеулерде крсетілмейді. Олар кбінесе жасырын формада болады. Осындай жасырын формадаы шыындарды балама (альтернативті) шыындар деп атайды. Аны жне аны емес шыындар сомасын экономистер экономикалы шыындар деп атайды.

2. Траты, згермелі жне жалпы шыындар. Траты шыындар (FC) - бл фирманы нім шыару клеміне туелсіз шыындары. (сырты ндіріс факторын тікелей олданумен байланысты шыындар). Ксіпорын нім ндірмеседе тленеді. Бан жалгерлік аы, жабдытар шін шыын, ызметкер (бухгалтер) жалаысы, салы тлеу, амортизациялы тлемдер, зайым бойынша пайыз т.б. жатады. згермелі шыындар (VC) - нім шыару клеміне сйкес згеретін шыындар. Материал, шикізат шін тлемдер, энергетикалы шыындар, німді ндіретін жмысшыларды жалаысы. Жалпы шыындар (TC) - траты жне згермелі шыындарды сомасы. TC = FC+ VC. Шыындарды таы 2 трі бар -орташа жне шекті. німні бірлігіне арай шыындарды лшеу шін орташа шыындар олданылады. Ол жиынты шыындарды німні клеміне блумен аныталады. Пайданы кп алу шін ндіріс клемін есептеу ажет, ол з кезегінде шекті шыындарды анытау ажеттілігін тдырады. Шекті шыындар рбір ндіріс бірлігін осымша ндіру шін осымша шыындарды жмсауды крсетеді.

3. Фирманы жалпы, орташа жне шекті табысы. Пайда дегеніміз - жиынты табыс (TR) пен жиынты шыындар (TC) арасындаы айырма. TР = TR-TC, ТР- пайда. Жиынты табыс (TR) нары баасымен барлы ндірілген тауарларды сатуда тскен тсім. TR=P*Q, P – баа, Q – тауар саны. Орташа табыс (AR) – бір німнен орташа алынан табыс. AR=TR/Q. Шекті табыс (MR) – осмыша нім ндіргеннен тскен тсім. MR= TR/ Q. алыпты пайда - Аны емес шыындарды (ішкі шыындар) теу керек.

Экономикалы пайда – алпыт пайдаданы стінен тскен табыс. Бухгалтерлік пайда – жалпы тсімнен сырты шыындарды алан сомаа те. Бухгалтерлік пайда - Аны емес шыындарды (ішкі шыындар) = экономикалы пайда