Таырып. Экономикалы дамуды ауытымалы болуы макроэкономика задылыы ретінде.
Дріс масаты: Экономикалы цикл теориясын тсіндіру. Экономикалы цикл фазаларын тереірек арастыру.
Жоспары:
1. Экономикалы цикл, циклды кейнстік, неокейнстік жне монетарлы тжырымдамалары.
2. азіргі циклды дамуды ерекшеліктері, зын толындар.
Негізгі сздер: Экономикалы кезе (цикл), дадарыс, рлеу, депрессия, тірілу
Иллюстрациялы материал: 1. Экономикалы цикл, циклды кейнстік, неокейнстік жне монетарлы тжырымдамалары.
Трасызды нарыты экономикаа тн сипаттарды бірі. Оан экономикалы циклды алыптастыратын рлеу де, лдырау да тн. Экономикалы дамуды циклды задылытарын зерттеу-макроэкономикалы талдауды раушы блігіні бірі болып табылады. Кптеген зерттеуші экономистер осы рынокты экономиканы циклды ауытуыны пиясы неде деген сраа жауап іздеді. Ал, экономикалы цикл дегеніміз-бл экономикада ыса жне за мерзім аралыындаы ндіріс, жмысбастылы жне табыс млшері дегейіні немі ауытып отыруы. Экономикалы циклды болуыны себептері: автономды инвестицияларды таусылуы, аша массасыны ауытуы, негізгі капиталды жаартылуы, мултипликатор серіні лсіреуі жне кптеген экономистерді пікірлері бойынша е маызды себеп – ттыну мен инвестиция арасындаы ауытуды болуы. Макроэкономикада экономикалы циклды интегриалды теориясы жо, сол себепті трлі баыттар мен мектептерді экономистері циклды болуыны себептеріне ртрлі кзараспен тоталады.
К. Маркс экономикалы цикл мселесіне алаш кп кіл блген экономист алымдарды бірі болып саналады. Ол циклды бірін-бірі кезектесе алмастырып отыратын негізгі трт фазасын бліп арастырды.
Экономикалы цикл фазалары: дадарыс, тоырау, жандану, рлеу.
азіргі экономикалы дебиеттерде АШ-ны экономикалы зерттеулерді лтты бюросында жасалан терминалогия бойынша цикл келесідей фазаларды амтиды: шы немесе бум, рецессия немесе лдырау, депрессия жне жандану. Экономикалы конъюнктураны сипаттау шін бір атар экономикалы крсеткіштер олданылады (Ж, ЖІ, жмыссызды дегейі, жеке табыс, нерксіптік німдер клемі, баалар дегейі, т.б.).
Цикл барысында экономикалы параметрлерді згеруіне байланысты олар проциклды, контрциклды жне ациклды болып блінеді.
азіргі кезде статистиктер мен экономистер экономикалы конъюнктураа толы, наты болжамдар жасай алмайды, тек оны жалпы тенденциясын ана анытай алады. Себебі экономикалы трасызды пен саяси атыыстар кезінде барлы сер етуші факторларды есепке алу, лтты экономикаа халыаралы ортаны ыпалын анытау иын жне де даму тенденциясын анытаанны зінде фазаларды жру мерзімін наты атап, экономикалы саясатты сол згерістерге арай баыттау ммкін емес.
азіргі оамды ылымда экономикалы циклдарды бірнеше типі белгілі. Олар, детте, осы толындарды зерттеп, ылыма енуіне негіз болан экономистерді атымен аталады.
| Циклдар типі | Циклдарды затылыы | Негізгі ерекшелектері |
| 1. Китчин циклі | 2-4 жыл | ор млшері инфляцияны, жмысбастылыты, Ж-ні ауытуы,тауарлы цил |
| 2. Жугляр циклі | 7-12 жыл | Инвестициялы цикл инфля-цияны, жмысбастылыты, Ж-ні ауытуы |
| 3. Кузнец циклі | 16-25 жыл | Табыс иммиграция й рылысыжиынты сраныс табыс |
| 4. Кондратьев циклі | 40-60 жыл | Техникалы прогресс, рылымды згерістер |
| 5. Форрестор циклі | 200 жыл | Энергия жне материалдар |
| 6. Тоффлер циклі | 1000-2000 жыл | ркениетті дамуы |
2. азіргі циклды дамуды ерекшеліктері. зын толындар.
Нарыты экономикаа трасызды, ктерілу жне лдырау асиеттері тн, ол экономикалы кезеді алыптастырады жне экономиканы кезеділігін анытайды. Экономикалы цикл – бл дадарыстар арасындаы мерзім жне осы кезде оны трт фазасы ауысады. Экономикалы суді кезедік ауытын Кейнсиан мектебі акселерат принципімен жне мультипликационды-акселерационды механизмні рекетімен тсіндіреді.Аылшын экономисі Дж. Кейнсті ойынша, цикл фазасыны алмасуы крделі аржы млшерімен байланысты, ол пайда млшері мен пайыз (%) млшері ара-атынасымен тсіндіріледі. Дадарыс сонда ана болады, егер пайда млшері (“шекті тиімділік”) пайыз (%) млшеріне дейін тмендесе, онда ол мынаан алып келеді: ксіпкерді ндірісті дамытуа аржы салу ниеті жойылады. азіргі Дж. Кейнстін ізбасарлары - "неокейнстіктер" - мселен американ экономисі - Пол Самуэльсон былай дейді: нарыты экономиканы циклды сыйпаты лтты табыстаы ттыну лесіні тмендеуімен жне акселератор жеделдету іс-рекетімен тсіндіріледі.
азіргі кезде циклды дамуды зіндік ерекшеліктері бар. Олар екінші дниежзілік соыстын, ылыми-техникалы революцияны серінен жне мемлекетті экономикалы ролінін суімен туындаан. Экономикалы дадарыстар тым жиіледі жне терендей тсті, сонымен атар депрессия фазасы затыыны лаюымен ерекшеленді. Мндай былыстар 1974-1975-ші жне 1980-1982-ші жылдардаы экономикалы дадарыстар кезеніде байалды. Бл былыстар кптеген индустриалды — дамыан елдерді экономикасын амтыды. Циклды теорияны жасауда айырыша орынды Николай Дмитриевич Кондратьев (1892-1938) алады. Экономикалы циклдарды 7-11 жыла созылатындыы белгілі болса, бдан басада 48-55 жыла созылатын за циклдарды бар екендігі белгілі бола бастады.