Таырып. Жмыссызды пен инфляция экономикалы трасыздыты крінісі ретінде.

Дріс масаты: Жмыссызды пен инфляцияа тсінік бере отырып, оны экономикалы трасыздыына талдау жасау.

Жоспары:

1. Жмысбастылы пен жмыссызды ымдарыны мазмны. Жмыссыздыты негізгі трлері.

2. Инфляция ымыны мазмны мен трлері. Филипс исыы.

Негізгі сздер: жмыссызды, инфляция, стагфляция, дезинфляция, гиперинфляция, циклды жмыссызды, рылымды жмыссызды

Иллюстрациялы материал: электронды оулы, кесте, слаид

1. Жмысбастылы пен жмыссызды ымдарыны мазмны. Жмыссыздыты негізгі трлері.

Ебек рыногы – бл тауар болып табылатын ебек ресурстарыны рыногы, оларды тепе-тедік баасы мен саны сраныс пен сынысты бір-біріне сер етуімен аныталады. Ксіпкерлер мен ебекке абілетті адамдар рынок агенттері, олар ебек рыногында зара атынаста болады. Сондытан ебек рыногы сраныс пен сыныс механизмі арылы экономикалы агенттерді арасындаы бсекелестікті нтижесінде жмыспен амтуды белгілі клемі жне тлемі дрежесі орнайтын экономикалы орта немесе болмыс болып табылады.

Ебек рыногы басты ш ызмет атарады: 1. леуметтік ызметте адамдарды табыстары мен жасы трмыс халіні деттегідей дрежесі мен жмыскерлерді ндірістік абілетін тиісті дрежеде дайы ндіруді амтамасыз ету. 2. экономикалы ызметте ебекке рационалды тарту, оны блу, реттеу жне пайдалану. 3. ынталандыру ызметі бсекеге абілетті кшеюіне, тиімділігі жоары ебекке ынтаны суіне, біліктілікті жоарылауына, мамандыты ауыстыруа ммкіндік тудырады.

Жмыссызды – ебек рыногыны рамдас элементі болып табылады. Жмыс кші бар ересек адамдар ебек рыногына атысуына байланысты бірнеше негізгі категориялара блінеді.

Ебекке абілетті адамдар – жасына жне денсаулыына арай ебек етуге абілеті бар адамдар. Жмысшы кшіне жмыспен амтыландар жне жмыссыздар жатады. Жмыспен амту жне жмыссыздыты болмысын мына крсеткіштер сипаттайды: институционалды емес адамдар (рынокты емес рылымда істейтіндер), жмыс істеушілерді саны, жмыссыздар саны, жмысшы кшіні рамына кірмейтін адамдарды саны.

Жмыссыздыты дрежесін батыс статистикасы олданатын крсеткіштер бойынша таралуы жне мерзімні затыы арылы айындай тсуге болады. Жмыссыздыты таралу крсеткіші жмыс кшіні жмыссызды дегейін сипаттайды.

Жмысбастылы ымымен ебекке жарамды халыты (есейген саныны) жмыспен амтыланы тсіндіріледі. Жмыссыздыты табиги дегейі дегеніміз - лшем, йткені уаытша жмыссыздара сйкес бос жмыс орындарды табу шін уаыт керек.

Жмыссыздыты табиги дегейі 5-6%-а те.

Жмыссыздыты типтері: 1. Фрикционды жмыссызды – ебек нарыында жмыссыздыты ашан болмасын, адамдарды бір орыннан екінші орына озалысымен жне бір ксіпорыннан екіншісіне ауысуымен байланысты белгілі бір дрежесін сипаттайды. Фрикционды жмыссызды мына жадайлармен байланысты: бар вакансия туралы толы апарат болмаанда немесе осы апарат тым ымбат боланда, жмыскерлер мен бос жмыс орындарыны арасында рдайым белгілі бір сйкессіздік болады.

2. рылымды жмыссызды – экономикадаы рылымды згерістерді нтижесінде бос жмыс орындары мен жмыссыздарды арасындаы ксіби-біліктілік пен ауматы сйкессіздік рылымды жмыссыздыты себебі болады. Олар: жаа технологиялар, жаа тауарларды пайда болуы. Осыны нтижесінде жмыс кшіні ксіби-біліктілік рылымында згерістер орын алып отырады. Экономиканы бір секторынан рылымды згерістерді нтижесінде жмыстан айрылан жмыскерлер баса саладаы бос жмыс орындарына орналаса алмаан жадайда рылымды жмыссызды орын алады.

3. Маусымды жмыссызды - ндірісті кейбір салаларындаы ндіріс клеміні маусымды ауытуымен байланысты болады: ауыл шаруашылыы, рылыс жне т.с.с. Бларда жыл бойында ебекке сраныс елеулі згеріп отырады.

4. Циклды жмыссызды. Мны негізін экономикалы лдырау мен экономиканы бір секторындаы немесе айматаы жмыс кшіні артуы баса жерде оны жеткіліксіз болуымен атар жреді. Ол экономикалы коньюктураны згеруімен аныталады. Ол циклды рлеу кезінде азайып, дадарыстар кезінде кбейіп отырады.

рылымды жне фрикционды жмыссыздытар оны «табии» дегейін білдіреді. Бл жадайда инфляция орташа клемде жреді. Циклды факторлар жмыссыздыты «табии» дегейден жоарылатады. Жалпы жмыссыздыты табии дегейі АШ-та жиырмасыншы асырды соында 6-7 пайыз болса, экономикасы дамыан баса елдерде ол біршама тмен.

Фрикционды жне рылымды жмыссызды трлері болмай алмайтын шарасызды, сондытан жмыссыздыты бл трлері елде жмысбастылы халыты толы амтиды деп санайды. Циклды жмыссызды деп экономикалы тоырау, дадарыста крінетін жмыссызды трін айтады. лемдік тжірибеде Оукен заы олданылады: жмыссыздыты дегейі аымды ктерілуі табии жмыссыздытан 1% лкен болса, потенциалды Ж салыстыранда Ж 2,5 % тмендейді.

Оукен заы – Ж мен жмыссзды дегейі арасындаы айырмашылы, яни жмыссызды дегейіні табии дегейімен салыстыранда 1% -а ктерілуі Ж-ні су жылдамдыын 2,5%-а тмендетеді.

2. Инфляция ымыны мазмны мен трлері. Филипс исыы.

Жмыссызды рынокты экономикаа тн былыс болып табылады. Ол ажетті дегейде трса, онда экономиканы тиімді дамуына олайлы жадай жасайды.

Инфляция термині азаша ампаю, ісіну дегенді білдіреді. Инфляция ндіріс процесіні бзылуы, шаруашылы салаларыны бір-бірімен йлесімсіз дамуы жне мемлекетті эмиссиялы саясаты мен коммерциялы банктерді іскерлігіні икемсіздігі салдарынан туындайтын крделі рі кп факторлы былыс.

Инфляция – экономикадаы жалпы баа дегейіні траты ктерілуінен ашаны нсыздану процесі.

Инфляция трлері: Ашы – бааны траты ктерілуі. ысыма тскен – баа мен табысты уаытша тратандыру, бааа баылау орнату. Сырымалы- жылына 10% дейін. ршімелі- жылына 10-нан 200% дейін. Гипер инфляция – айына 50%-а дейін немесе 200% дан жоары.

Инфляция себептеріні екі типін ажыратуа болады. 1. Шыын инфляциясы – орташа шыынны суі табысты ндіріс клемін ысартады, ал фирмалар ндіріс клемін азіргі баа дегейімен сынуа дайын. 2. Сраныс инфляциясы – арты сраныс бааны суіне келеді жне сраныс инфляциясын тдырады. Кп аша клемі аз тауар санына сраныс алыптастырады.

Сраныс инфляциясы негізінен ашалай фактора байланысты туындайды, яни айналыстаы аша массасы ссе, соны нтижесінде тлем абілеті бар сраныс та жоары болады. Ал сол кездегі бір алыпты баа жадайында ндірісті оралымсыздыы сранысты анааттандыра алмайды. Сйтіп жиынты сраныс экономикалы ндірісті ммкіндіктерін жоарылатып, бааны ктерілуіне келеді.

Шыындар инфляциясы німге баа белгілеуде сер ететін ашасыз факторлара байланысты туындайды. Ол е алдымен жалаы тлеуге шыындарды суі.

Тауар баасыны суі халыты табысын тмендетіп, жалаыны айта индекстелуін талап етеді. Жалаыны суі з кезегінде німді ндіру шыындарыны суіне, пайданы тмендеуіне, олданылып жрген баа бойынша шыарылатын нім клеміні ысаруына кеп соады. Пайданы сатап алу масатында ндірушілер тауар баасын ктеруге мжбр болады. Нтижесінде инфляциялы серіппе пайда болады, бааны ктерілуі жалаыны суін талап етсе, жалаыны суі бааны ктереді. Бл жалаы мен бааны «инфляциялы серіппе» теориясы деп аталады.

Жмыссызды пен инфляция арасында байланысты аылшын экономисті А.Филлипс зерттеген. Жмыссызды крсеткіштері атаулы жалаыны суі тмендеген жадайда жоарылайды да, жалаыны суіне арай тмендейді. ндірісті лдырауы – жмыссыздыты сіреді – табыс, шыындарды жне жиынты сранысты ысартады, нтижесінде – баалар тмендейді. ндіріс жоарылаанда – жмыссызды тмендейді – табыстар, шыындар, сраныс седі – нтижесінде баалар седі.