Кктемдік жмыстарда олданатын техника

Кктемде топыра дейтін машиналарды деу дістеріне жне трактора тіркелу ретіне арай бірнеше трге бледі. Топыра деуді механикалы дістеріне байланысты негізгі машиналар, арнайы машиналар, ыртыс деуші машиналар жне эрозияа арсы олданылатын машиналар деп трт топа бледі.

Плугты негізгі жмысшы бліктері: негізгі корпус, шола трен жне пыша.

Негізгі корпус жер ыртысын астыы жаынан кеседі, кесілген ыртысты ктеріп аударады жне сатайды.Бл жмыстарды атарушы негізгі корпус треннен, айырмадан, ріс татайшадан жне тіректен ралан.Олар зара біріктіріліп бекітіледі.

Трен жер ыртысын астыы жаынан кеседі де аз ана ктеріп айырмаа береді.Ол зіні рылысына байланысты трапециялы трен жне тмсыты трен болып блінеді. Трапециялы трендерді топыра кесетін дздері бір тзуді бойында жатады. Дздеріні арт жаында алы металл абаты болады. Оны магазин деп атайды. Трен дздері топыраа йкеліп тозан кезде алы металл абатты созып зартады. Бір тренді осындай жолмен ш-трт рет алашы алпына келтіруге болады. Трапециялы трендер кбінесе жмса топыратар шін олданылады.

Тмсыты трендер да трапециялы трендер сияты жасалан, тек топыраа кіретін шы зартылып, тмсы болып шыып трады. Бл трендерді кесетін дздері бір тзуді бойында жатпайды. Сондытан алаш топыраты тренні тмсыы кеседі, дзді алан блігі кейінрек іске осылады. Сйтіп мндай трендерді топыраты жырту тередігі біралыпты болады. Топыра аттылыыны згеруі тмсыты трен жмысына онша сер етпейді.

Негізгі деуді 20-35см тередікте, топыра абатын аударып, жерді жырту арылы плугтар атарады. Бл кезде топыраты бет жаындаы арамшп тымдары мен сімдік алдытары аударылып тереге тседі де астыы абаты гітіліп жер бетіне шыады. Кейбір жадайларда топыраты тайыз жыртады да 35-45см тередіктегі тменгі абатын опсытады. Мндай діспен дегенде топыраты нарлы абаты тменгі нарсыз абатпен бірте-бірте араласады, сйтіп нарлы абатты алыдыы жылдан-жыла арта береді. Топыраты негізгі деуден ткізу шін мынадай тсіл де олданылады. Ол шін топыраты аудармай, 35-40см тередікте, айырмасыз плугтармен опсытады. Мндай деуді 5-6 жылда бір рет жргізеді. Себебі, топыра жыл сайын 22-25см тередікте айта-айта жыртылатындытан, оны тменгі абаты тапталып тыыздалады, сйтіп ол абатты сімдік шін пайдасы шамалы болып алады.

Сегiз корпусты аспалы плуг ПН-8-35 меншiктi кедергiсi 0,9кгк см болатын топыратарды жыртуа арналан. Егер топыра кедергiсi 06 – 07 кгк\см болса онда К-700 тракторымен агрегатталан барлы сегiз корпус жмыс iстейдi ал кедергiсi 09 кгк\см ауыр топаратарда бiркорпусын алып тастайды.

Плугта негiзгi сегiз корпус, сегiз шола трен жне бiр дискалы пыша болады. Арты корпуста алмастырылатын кшесi бар жне зартылан рiс татайшасы орнатылан. Жмыс кезiнде плуг салмаы екi тiрек дгелегiiне жне корпустара тседi. Сол тiрек дгелектерi арылы плугты белгiлi жырту тередiгiне ояды.

Плуг 9,0км\саат жылдамдыпен жмыс iстей алатын айырмалармен жабдыталан. Жырту тередiгi 27см шамасына дейiн жетедi жне сегiз корпуспен iстегендегi алым кедiгi 2,8 м, ал бiр сааттаы жмыс нiмдiлiгi 2га. Бл плугты тетiктерiн реттеу аспралы плугтарды реттеумен бiрдей.

Трт корпусты аспалы плуг ПЛН-4-35 асты немесе техникалы даылдар себiлетiн, меншiктi кедергiсi 0,9кгк\см топыратарды жыртуа арналан. Плуг негiзгi трт корпуспен, трт шола тренмен жне бiр дискалы пышапен жабдыталан. Бл блiктердi рылысыны жоарыда айтылан плугты жмысшы мшелерi рылысынан айырмашылыы жо.

Плуг ш трлi корпуспен жабдыталады: мдени айырмалы, кесiгi бар айырмалы жне айырмасыз корпустар. Клбеу жерлердi жыртан кезде соы корпусты айырмасы зын болуы керек. Мндай айырмалы корпусты пайдалананда клбеу жер бетiндегi суды аып кетпеуiне ммкiндiк жасалады.

Плуг трактора екi нктелi схема бойынша жаласады жне тарту кшi 3т. тракторлармен агрегатталады. Ол 27см. жылдамдыы 5км\саат кезiндегi нiмдiлiгi 0,7га\саат. Е жоары жылдамдыта (7-8см\саат) нiмдiлiгi болады.

1,2,3 корпусты аспалы меншiктi кедергiсi 0,9кгк\см шамасындай топыраты деуге арналан. Бл плугтар асты жне техникалы даылдар сетiн жерлердi жырту шiн, жемiс сiретiн жерлердi жыртуа жне бау-башаларда олданылады. 3 корпусты плуг 27см, 1жне2 корпусты плуг 25см тередiкте жер жыртады. Бл плугтар мдени айырмалармен жне тмсыты лемехтармен жабдыталан. Сол сияты плуг жартылай винттi айырмамен де жмыс iстей алады.Бл плугтарды тасты жерлерде пайдалануа болмайды.

3 корпусты ПЛН-3-35 плугты жыртатын жерге арай, алым кедiгiн 90 жне 105см етiп пайдалануа болады. Жыртатын жер ылалды жне ауыр болса, алым кедiгiн 90см етiп, ал жеiл де ра болса-10005см етiп пайдаланады. Бл плуг “Беларусь” тракторыны барлы трiмен жне ЮМЗ-6Л тракторымен агрегатталады. нiмдiлiгi-0,63га\саат.

2 корпусты ПН-2-3ОР плугты тасы жо, клемi шаын жердi жыртуа барлы жерде олдануа болады. Т-40, Т-40А,Т-288 маркалы трактормен агрегатталады. нiмдiлiгi-0,3га\саат.

1 корпусты ПН-ЗОР плугты тасы жо, ауданы шаын жерлердi жыртуа пайдаланады. Т-25, Т-25А, Т-25К тракторларымен агрегатталады. нiмдiлiгi-0,15га\саат.

1,2,3 корпусты плугтарды тетiктерiн реттеу аспалы плугтарды реттеумен бiрдей жргiзiледi.

Тiркемелi 5 корпусты плуг ПЛ-5-35 меншiктi кедергiсi 1,3кгк\см шамасынан аспайтын жеiл жне орташа жерлердi жыртуа арналан. Тередiгiн 30см етiп айырмамен жыртуа жне тередiгiн 40см етiп айырмасыз жыртуа пайдаланады.

Плугты негiзгi бес корпусы, бес шола тренi жне дискалы бiр пышаы бар, ал кшейтiлген трiнде дискалы пышаы бесеу болады. Плугты рамасы рамалы боландытан оны 4 немесе3 корпусты етiп рауа болады.Тiркемеден йкелiс негiзiнде iстейтiн ораыш ондыры бар. Егер плуг лкен кедергiге тiрелiп, сынатындай болса, ораыш ондыры плугты трактордан ажыратып тастайды. Жол жру жадайына немесе жмыс жадайына плугты храповиктi автоматпен немесе гидроцилиндрдi кмегiмен ауыстырады. Плугты ртрлi айырмамен жабдытайды.Бл плуг Т-150, Т-4 тракторларымен агрегатталады. Плугты нiмдiлiгi-0,9га\саат.

Жартылай аспалы плуг ПЛН-6-35 меншiктi кедергiсi 0,9 кгк\см жерлердi тередiгiн 30см айырмамен жне айырмасыз жыртуа арналан. Оны топыраты сор басан абатын жоары шыармай, айдалатын абатты алыдыын арттыру шiн де олдануа болады. Ол шiн плуга топыра тередеткiш пыша немесе ойыы бар айырмалы корпустар бекiтiледi. оан осымша плуг мдени айырмалы, жылдам жретiн айырмалы, жартылай винттiк айырмалы жне айырмасыз корпустарды бекiтуге болады.Жыртылатын топыра кедергiсiне, жне тракторды уатына байланысты плуга трт, бес жне алты корпус алмалы-салмалы етiлiп бекiтiледi. Плуг трт немесе бес корпусты кйiнде аспалы трде жмыс iстейдi.

ППН-6-35 плугты тiркемелi жне аспалы плугтарды айырмашылыы бар Бл плугты арты блiгi тiркемелi плугты арты блiгi сияты, ал алдыы жаына аспалы плугтiкi сияты тiрек дгелегi мен асатын механизмдер бекiтiлген. Аспалы механизм мен арты дгелек механизмi зара тартышпен жаласан. Плуг жартылай аспалы кйде жмыс iстеген кезде жмыс алпынан жол жру алпына ауыстыру шiн тракторды гидрожйесiнi кмегiмен оны алдын ктередi. Плугты алды ктерiлген кезде тартыш арылы арты дгелектi осiн брады да дгелек рама астына арай тартылып оны ктередi. Ал аспалы алпында жмыс iстеген кезде плуг соы алтыншы корпусы мен арты дгелек механизмi алынып тасталады. Алашы механизмнi тартышы рамаа бекiтiледi.

ППН-6-35 плугы жартылай аспалы алпында (6 корпусты) Т-4 тракторымен, ал аспалы алпында (4 немесе 5 корпусты) ДТ-75, Т-74 тракторымен агрегатталады. нiмдiлiгi 1,14га\саат шамасына жетедi.

ППН-6-35 плугты орнына азiр ндiрiсте ПЛ6-35 жартылай аспалы плуг шыарыла бастады. Оны згешелiгi мынадай. Корпус тiректерi штамптау дiсiмен жасалан. Аспалы механизмнi жоары шын плуг рамасымен жалайтын тартыш кигiзiлмелi етiп жасалады жне оан тередеткiш ондыры орнатылады.

Тартыш ттiк пен штоктан ралан жне олар бiр-бiрiне кiрiп, еркiн жылжып трады. Штокты басы плуг рамасына, ттiктi басы аспалы механизмге жаласады. Осындай жаласуа байланысты жмыс кезiнде плуг жердi ойлы-ырлы бедерiмен еркiн жре бередi. Плуг ктерiлсе, шток труба iшiне кiредi де оан кедергi жасамайды. Бiра ол ктерiлудi шегi болады. Оны шегiн тердеткiш ондыры арылы реттейдi. Шток бранда жасалып, оан цилиндр трiздi гайка кигiзiлген. Гайка труба iшiне кiрмейтiндей етiп жасалан. Егер плуг оылан тередiктен кп жоары ктерiлетiн болса, осы гайка трубаа тiреледi де плугты одан рi ктерiлуiне кедергi дасайды. Сйтiп плуг атты жерлерде здiгiнен ктерiлiп кете алмайды.

Айналмалы екi корпусты аспалы плуг ПОН-2-30 меншiктi кедергiсi 0,6кгк\см шамасындай жерлердi 27см тередiкте жыртуа арналан тарту кшi 0,9-1,4т тракторымен агрегатталады.

Бл плугпен топыраты бiртегiс жыртуа болады. Ол шiн плугты рамасы бiр оське бекiтiлiп, айналмалы етiп жасалады. Рамаа негiзгi корпус тiрекрерi бекiтiлген. Тiректi екi шына екi корпус орналасады. Оларды бiреуi топыраты оа арай, ал екiншiсi сола арай аударатын корпустар. Плугта трт корпус бар, оны екеуi топыраты сола арай, екеуi оа арай аударады. рбiр корпусты алдына шола трен, ал арты корпусты алдына дискалы пыша бекiтiледi.

Агрегат жмысты шлмек дiсiмен iстейдi. Бiр баытта жылжыанда оа аударатын корпустар, керi айтанда сола аударатын корпустар пайдаланылады. Ол шiн загонны шетiне жеткен кезде плугты зiнi осi арылы 180* айналдырады. Плугты айналдыратын механизм гидроцилиндрмен басарылады.

Арнайы деуге ты жне балшыты жерлерде игеруге, плантациялы жне ярусты (текшелеп) жыртулар, тере опсыту, фрезерлеу, ааш отырызатын шырларды азу жатады. Топыраты мндай деуден ткізу шін арнаулы машиналар мен рал-саймандар олданылады.

ыртысты деуді мынадай трлері бар: тырмалау, сыдыра жырту, шлейфтеу (тегістеу), культивациялау, таптау, тптеу, жал жасау, жалды тегістеу жатады. Мндай деулер топыраты беткі, тайыз абатында жргізіледі. Бл кезде арамшптер жойылады, топыра кесектері уатылады жне топыраты беткі абаты опсытылады, оны капилляр ттіктері бзылып, ылал буланып шпайды. ыртысты деулер тым себу алдында немесе тым себілгеннен кейін сімдік атар аралыын баптау шін олданылады.

Эрозияа арсы деуді жел немесе су серінен эрозияа шыраан топыратарды жасарту шін жргізеді. Топыра эрозиясы кезінде, оны агрегатты рамында ша-тозадар трізді, те са тйіршіктері кбейіп кетеді. Мндай ша тозадар желді серімен шып немесе сумен шайылып аып кетеді. Егер топыра бетінде сімдік алдытары саталып алса, онда желді немесе суды серінен ша тозады блшектерді шып кетуіне кедергі жасайды. Сондытан да эрозияа арсы деуді негізгі масаты- жер бетінде сімдік алдытарын алдырып, тере абатты опсыту. Мндай деуді плоскорез культиваторлармен немесе аыза арналан сеялкалармен жргізеді.

Ылалды барынша мол саптау; арам шптерді отау; сімдікті бойына оректік заттар жинатау; топыраты су, ауа жнежылу келуін амтамасыз ететін кйге жеткізу; даылдарды зиянкестері мен арсы крес жргізу; микроорганизмдерді тіршілігі шін ажетті жадайлар туызу. Мндай шаралар топыраты тырмалау, деу, культивациялау жне тегістеу арылы жзеге асырылады.

Культиваторлар топыраты беткі ыртысын дейтін машиналар тобына жатады жне олар арамшптерді отайтын, топыраты опсытатын пышатармен жабдыталады. Ол пышатарды бірнеше трі бар.

Біржаты жазы кескіш пышатар арамшптерді кесуге, мдени сімдіктіктерді атарын сиретуге жне топыраты 6см тередікке дейін опсытуа арналан. Олар о жаты жне сол жаты болып блінеді.Дздеріні ткірлігін 0,5мм етіп 8-10 градус брыш жасап айрайды. Алым кедігі 85, 120, 150, 165, 250мм.

Екі жаты жазы кескіш пышатарда арамшптерді жоюа, тередігін 6см етіп топыраты опсытуа арналан. Дздеріні топыра бетімен жасайтын брышы 18*, оны алыдыын 0,3 мм етіп 8-12 градус брыш жасап жоарыдан тмен айрайды. Алым кедігі 145, 150, 260мм.

Екі жаты универсаль пышатар арамшптерді жояды, топыраты 10см тередікке опсытып сатайды. Дздеріні жер бетімен жасайтын брышы 28 градус пышатарды ттас дейтін культиваторларда олданады, ал 30 градус болатын пышатармен 14см тередікке дейін опсытады. Дздерін 0,3-0,5мм етіп 13-17 градус брыш жасап жоарыдан тмен айрайды. Алым кедіктері 220, 250, 270, 330, 380мм.

опсытыш тістер тыыз, байланысан топыратарда 15см тередікте деу шін олданылады. Бл тісті ерекшілігі тменгі ылалды топыра абатын стіне шыармайды. Ол шін оны иілген тмсы трізді етіп жасаан. Алым кедігі 20мм.

Екі жаты опсытыш пыша атты тіректе бекітілген тередігін 22-25см, ал серіппелі тірекке бекітілгенде 10-12см етіп опсытуа жне арамшп тамырларын сыдырып жлуа арналан. Оны екі шына да дз жасалан. Бір шы тозанда, екінші шын пайдалануа болады. Алым кедігі 45-60мм. оректендіргіш пыша опсытыш тістерді бір трі болып саналады. опсытыш пыша жерді 16см тередікке дейін опсытады да ттік арылы минералды тыайтыштар келіп тседі.

Тырмалар жыртылан жердегі кесек шымдарды сатауа жне жер бетін опсытуа арналады. Сол сияты тырмалармен айдалан жерді бетін опсытып, ондаы ылалды сатайды. Жаа ніп келе жатан арамшптерді ртады, егістікті ураан сімдік алдытарынан тазартады.

Тырмаланан жер мынадай талаптара сай болуы тиіс: а) топыра са тйіршектеніп, 3-4см тередікке дейін опсытылады; ) кесек топыратар 3см шамасынан аспайтындай дрежеде саталады; б) топыра бетіндегі абыршытар мен арамшптер жойылады; в) жырту кезінде пайда болан жалдар тегістеледі; г) дздік даылдар мен кпжылды шптерді тырмалаан кезде мдени сімдіктерді заымдануы 5 проценттен аспайды.

Жоарыда баяндаландай, тырмалар тісті, серіппелі жне дискалы болып, ал салмаына байланысты жеіл, орташа жне ауыр тырмалар болып блінеді. Егер бір тіске тсетін салма 1 кгк дейін болса, жеіл, 1-2 кгк болса-орташа, 1-2 кгк шамасынан кп болса-ауыр тырмалара жатады.

Тісті тырмалардаы р тіс зінше із алдырады жне рбір ізді ара ашытыы бірдей болады: клдене имасы дгелек, трт ырлы жне сопайтылан. Дгелек тістер топырата дес жанымен жанасады да оларды мыжып, кесектерді бір-бірімен йкелеп араластырады. Сондытан мндай тісті тырмаларды брыннан пайдаланып жрген жерлерді деуге жне тыайтышпен топыраты араластыру шін олданады. Трт ырлы тістер жріс баытына бір ырымен баытталанда ана тиімді болады.