Каспий теізіні экологиялы проблемасы
ЕМТИХАН БИЛЕТІ
Алдытарды тзілуін жне орналасуын нормалау
алдытар– табии шикізатты деу нтижесінде пайда болатын заттар мен ндірістік жарамсыз шыарылымдар. алдытарды барлы трлерін есептегенде ндірілетін табии заттар мен энергияны тек 2%-ы ана пайдаа асырылады. алан 98%-ы р трлі алдытара айналады.
Адам баласыыны кез-келген шаруашылы рекеті р трлі алдытармен биосфераны ластайды, бл халыты денсаулыы мен міріне, флора мен фауна трлеріні ысаруына, оршаан ортадаы тепе-тедікке ауіп-атер тудырады. Ке йінділерін, нерксіп тастандыларын, оыстарды, ала шп-шаламдарын тек оршаан ортаны бзатын ластаыштар деп санауа болмайды, олар нды шикізат кздеріне жатады. азіргі кезедегі ылым мен техниканы даму дегейіне сйкес бден жетілдірілген технологияны жотыына байланысты, оларды ндеп нды німдер алу зірше жола ойылмаан, сондытан бларды сатауа, жоюа, тасуа, кмуге, зиянсыз трде айналдыруа кптеген аражат, энергия, уаыт жмсалып отыр.алдытар шыаратын негізгі кздерге нерксіп, ауыл-шаруашылыы, й-жай шаруашылыы жатады.
Трмысты алдытарды барлы трі компост алуа жатпайды. Егерде оыстаы азык-тлік алдытарыны млшері 20%-тен тмен болса, олардан трмысты тынайтыш алынбайды. Себебі алдытарды ордаландыру аэробты микробтарды атысуымен жретін биохимилык процесс. Бл микробтардан те кп млшерде жылу блініп шыккандытан оыс 70 0С-ге дейін ызады. Бл жадайда ауру оздыратын микробтар жойылып, шикізат ызып, трмысты тынайтыша айналады. Табии жадайда бл процесс айлап жрсе, зауыт жадайыда аэрадия аркылы 2-3 кнде аякталады. Ал алдытарда азы-тлікке жаатын компоненттер аз болса процестін жру жылдамдыы крт тмендейді. Трмысты оысты айта ндеу шін магниттік сепарация дісі де олданылып келеді.
Экологиялы нашар айматы анытауды лшемдерін табу
Семей ядролы полигонындаы сынатарды сері
Тыш атомды жарылысты радиоактивті німдері айматы барлы елді мекендерін жауып алды. Крші онан скери объектіде не болып жатаны туралы титімдей тсінігі жо жаындаы ауылдарды трындары радиациялы сулені смды дозасын алды. Халыа сына туралы ескертілмеген де еді. Ядролы жарылыстар туралы халыа 1953 жылдан бастап ана ескертіле бастады. Онда адамдар мен малды радиоактивті заттарды таралу аймаынан уаытша кшіру, оларды арабайыр ораныш объектілеріне, орлара немесе кепелерге жасыру кзделді. Алайда жарылыстан кейін адамдар радиациядан быланан жерлердегі з йлеріне оралып отырды. Жарылыс толыны кптеген йлер терезесіні шынысын шырып жіберген, кейбір йлерді абыралары ирады. Кейінірек сына алдында уаытша кшірілген адамдар полигон жанындаы туан жерлеріне айтып орала бастаанда, оларды кбісі йіні орнын сипап алды, не аырап кеткен абыраларды крді. Семей ядролы полигонындаы сынатарды сері туралы алашы шын да жйелі деректер аза КСР ылым академиясы жргізген ке ауымды медициналы-экологиялы зерттеулерді нтижесінде алынды. Зерттеулерді, ылыми экспедицияларды профессор Б. Атшабаров басарды. Радиацияны адама ыпалыны механизмі азіргі кезде едуір жасы парыталан. Бл орайда е ауіптісі – иондалатын радиацияны ыпалы гендік кодты дауасыз згерістерге сотыруа ммкін екендігі. 1949 жылы алашы жер бетіндегі жарылыстан бастап Семей жне Павлодар облыстарыны радиациялы сулеленуді ыпалына шыраан баса ауматарды трындарыны арасында сырат саныны дайы сіп келе жатаны байалады. Блар кпе мен ст бездеріні рагы, лимфогемобластоз жне баса да атерлі ісікті патологиялары. Жалпы аланда рак ісігі сынатар басталалы бері ш есе сті. Семей полигонына жаын на сол аудандарда жетілуіндегі ртрлі ауытулар, тндік жне естік кемшіліктер рилы сбилер дниеге ерекше кп келеді.
Каспий теізіні экологиялы проблемасы
Каспий теізіні алып жатан географиялы орнына байланысты (шл зонасы) елімізді шаруашылы саласында атаратын маызы те зор. Сонымен атар сол мадаы шлді алапа ылал келуші су айдыны ретінде де лкен рлі бар. Солтстігіне ятын Еділ зенінде бгендерді салынуы, мнай ксіпшілігіні ркендеуі теізді экологиялы жадайын нашарлатты. Соы жылдары бл айма мнай мен газды ндіруді маызды экономикалы ауданына айналды. Теіз дегейіні ктерілуіне байланысты бл айма табии апат жадайына шырады. Табии орларын игеруде де, бл аудандаы табиат компоненттеріні згеруіне байланысты мынадай проблемалар туындауда: