Зерттеуді негізгі баытында
Ымны мазмны ашу алай тсінеміз.
Анытау
ылыми жне практикалы іс жзінде арастырылып отыран затты зге заттармен шатастырмай, терминдер мен сздерді маыналарын дл ажырату шін пайындалатын ымдарды мазмнын ашу кажеттігі немі туындап отырады. ымны мазмны мен маынасын тілмен рнектеп ашы беретін логикалы операция айындама (дефиниция — defintio — айындау) деп аталады. Мазмнын ашу ажет болып тран ым — айындалушы ым, айындалушы ымны мазмнын ашып беретін ым — "айындаушы ым деп аталады. Айындауды трлері номиналды жне реалды болып екіге белінеді. Номиналды ( лат. потеп— есім ) айындау деп, сол айындауды зіне сйеніп, белгілі бір затты сипаттамасыны орнына жаа термин (есім) енгізуді айтамыз. Сонда айналымды айындау жазытытаы бір нктеден бірдей ашытыта орналасан нктелерді геометриялы орны ретінде айындау номиналды болып табылады. Затты мнді белгілерін ашатын айындама "реалды" деп аталады. ылмыс стінде кінланушыны кінсіні длелі ретінде айа ымыны анытамасы реалды болады. Айындамалар айын жне айын емес болып блінеді. Айын анытамаа зата тн мнді белгілерді тура крсететін анытамалар жатады. Олар екі аны крініс беретін — анытаушы жне анытаушы ымдардан трады.
ым — сзбен ажырамас байланыста болады. ым керінісіні тілдік формасы — сз жне сз тіркестері. Адамны ойлау ызметінде ым мен сз бір-бірімен абысан байланыста болады. Алайда оларды теестіру ателікке сотырар еді. ым — ойды логикалы формасы, ал сезоны тілдік-грамматикалы крінісі. Кейде бір ым р трлі сздермен берілуі ммкін (синоним сздер). Сонымен оса маынасы бір болса да, олданылуына арай трлі маынада, трлі ымдарды білдіретін омоним сездер де болатыны белгілі (мысалы, "кілт" сзі). ымдар "есім" деп аталатын сздер мен сз рылымдарында бейнеленеді жне бекиді. арапайым есімдер, мысалы "ы", "за", "аалды", "атысу", ал киын есімдер — "демократиялы задылы", "аса ажеттілік", "оамды демократиялы зін-зі басару" жне таы баса осы ымдарды материалды, тілдік негізі болып табылады, бларсыз ымдар да, оларды жасалу амалдары да алыптаспайды.
Сзді ымнан айырмашылыы, ол барлы тілдерде р трлі: ал белгілі бір ым р трлі тілдерде де р трлі бейнеленеді. Сонымен атар бір тілде де ым мен сз тепетедігі болмайды. Мысалы, барлы тілде синоним сздер мен омоним сздер мір среді.
ымдар тек шынайылыты дрыс бейнелесе ана дрыс ым болады. Егерде бір ым болмысты дрыс бейнелемей, брыс бейнелесе, онда ымны жалан боланы. Жалан ым, мысалы, теория мен практиканы байланысы бзыланда пайда болады. Дрыс ымдар адамдарды ебек рекетінен, ебек дерісінде ралып шыады: ондай ымдарды болмыстаы нрселер мен былыстара сйкестігі адамны практикасымен тексеріледі.
Айналадаы болмысты тани, біле отырып, адам нрселерді бір-бірімен салыстырып, оларды састыы мен айырмашылыын табады; талдау жне жинатау арылы нрселерді мнін ашып береді, ойша оларды белгілерін бліп алады. Ол белгілерді абстракциялап, жалпылайды. Нтижесінде адамда болмыста бар нрселер мен былыстар туралы ым алыптасады.[1]
Тсіл ымындаы басты мн неде
Зерттеуді негізгі баытында
діс - зерттеу барысында белгілі бір орытынды алуа баытталан, бір немесе бірнеше метематикалы, немесе логикалы операцияларды теорияа немесе практикаа негізделген трі. Процедура – белгілі бір операциялар жиынтыыны орындалуын амтамасыз ететін іс-рекеттерді жиынтыы.
Тсіл – крделі діс болып табылады, ол зерттеу барысындаы бірнеше нысаналы дістерді жиынтыы.
діс , метод (гр. '',methodes зерттеу не тану жолы, бір нрсеге жетуді жолы) — кздеген масата жетуді тсілі, тртіпке келтірген ызмет жйесі. діс философияда зерттелетін нрсені ойша нсасын жасау шін ажетті таным ралы болып табылады.
діс - 1. (Грек. methodos-зерттеу) дниені, оамны объективтік задылытары мен былыстарын практика жне теория жзінде игеруге жне згертуге баытталан таным принциптеріні жиынтыы, зерттеліп отыран объекті жніндегі мліметтерді жне ылыми жаалытарды бір ізге келтіру тсілдеріні жйесі.
2. былыстарды танып-білуді, зерттеуді діс-тсілдері мен амалдар жиынтыы, таным мен істе белгілі нтижелерге жетуді тсілдері.
3. (Грек.odes – «бір нрсеге жетуді жолы») – кздеген масата жетуді тсілі, тртіпке келтірген ызмет жйесі.
Ылыми дістер
ылыми негізделген дістерді саналы трде олдану жаа малматтар алуды аса маызды шарты болып табылады. Танымны даму процесінде ылыми ойлау жйесіні индукция, дедукция, талдау жне жинатау, аналогия, салыстыру, эксперимент, баылау жне баса да дістері жасалып, алыптасты. Наты алым трлеріні арнайы дістері де болады. йткені оларды зерттеу объектілеріне тн зіндік ерекшеліктері бар. Философияны зге наты ылымдардан айырмашылыы — мнда танымны жалпыа орта дістері жасалады. Бкіл танымды діс негізінде болмысты объективті задылытары жатады. Диалектикалы дісті объективті негізін материалды лем дамуыны нерлым жалпылама задылытары райды. Бл діс зге ылым дістерін алмастырмайды, тек оларды жалпы философиялы негізі болып табылады жне барлы салалардаы таным ралы ретінде ызмет атарады.
ылыми дісті негізгі масаттары — объективтік аиатты ашу. Зерттеуді нтижесі де, оан апаратын жол да, діс те аиат болуы ажет. дісті негізінде белгілі бір білімдер (ымдар мен задар) жйесі жатады. Мысалы, рбір элементті зіндік спектрі барлыын физика ылымы ашаны млім. Мны зі физикада бдан брын алыптасан, спектрольды анализ дісі негізінде ана ммкін болды. Демек, дісті аиаттылыы оны негізінде жатан теорияны аиатына байланысты. Зерттелетін пнні ішкі рылымы зіне сйкес келетін діс болуын талап етеді. Алайда оларды арасында толы сйкестік, абсолюттік тепе-тедік бола бермейді. діс пн ерекшелігі арылы аныталанмен, олар бір-бірімен арама-айшылыта болады. діс пен пнні толы сйкес келуі субъектіні объектіге біртіндеп шексіз жаындауы нтижесінде болуы ммкін.