Фупдаменталды ылымдарды эксперименталды негіздеу
ылым (араб.: (ілім)— білім, тану; лат. scientia — білім) — жалпы маынасы: жйелік білім мен тжірибе. Арнайы маынасы — ылыми жолмен жинаталан білім жйесі, сонымен атар зерттеумен келген ретті білім жинаы.
Негізінен ылымдарды екі саната бледі:
Жаратылыс былыстарын (биологиялы мірді оса) зерттейтін жаратылыстану ылымдары жне
Адамзат мірі мен оамдарын зерттейтін гуманитарлы ылымдар.
Бл санаттар эмпирикалы ылымдар болып табылады, яни ондаы білім табиатта круге жне зерттеушілерді лдебір шарттарда тжірибе арылы тексеруге болатын былыстара негізделген.
Кейде фундаменталды ылым деп аталып шінші саната жатызылатын математика ылымыны жаратылыстану мен гуманитарлы ылымдармен састыымен атар айырмашылытары да бар. састыы — объективті, ыпты жне жйелі лдебір білімді зерттегенінде болса, айырмашылыы білімді тексеру тсілінде: ол эипирикалы емес, кбінше априори тсілдеріне жол береді. Статистика мен логистика ылымдары жататын фундаменталды ылымдар эмпирикалы ылымдар шін те маызды. Фундаменталды ылымдарыны ірі жетістіктері физика жне биология ылымдарына да жиі ірі жетістіктер келеді. Фундаменталды ылымдар нрселерді алай жмыс істейтінін (жаратылыстану ылымдары) ашу мен сипаттауда, сонымен атар адамдар алай ойлап, алай рекет ететінін (гуманитарлы ылымдар) сипаттауа маызды гипотезалар, теориялар жне задылытар руда лкен рль атарады.
ылым, зара тыыз байланыста болатын, ылыми зерттеулер нтижелерін адамзат мтаждыына пайдалану болып табылатын олданбалы ылымнан ажырату шін кейде тжірибелік ылым болып аталады.
ылым – адамны табиат пен оам туралы объективті білімін алыптастыруа ммкіндік беретін танымыны е жоары пішімі, оны практикалы ызметіні бір саласы. Адамзат оамыны дамуы барысында ылым сол оамны маызды леуметтік институтына жне тікелей ндірістік кшіне айналды. ылымны басты масаты – ылым задарыны негізінде ашылып отыран болмыс былысы мен процесін болжау, тсіндіру жне жйелеп мазмндап беру.
Эмпирикалы (тжірибелік) ылым жаа жетістіктер мен идеяларды шыару шін клемді практикалы жмыс ткізуі керек. Апаратты негізгі аымын тжірибе барысында лабораторияларда, арнайы ондырыларда ткізілген жмыстардан алынан нтижелер райды. ылыми жмысты мндай трінде лкен тзімділік, масаттану, стсздкке мойымау абілеті, жылдар бойы клемді, бір сарынды жмыстарды жргізе беру ниеті аса ажет.
Идеалданан, жзеге асырылмайтын жадайлар мен кйлерді конструкциялайтын жне оларды «таза трде» зерттейтін ерекше теориялы діс
Ойлау эксперименті
Идеалдандыру. Реалды трде кездеспейтін идеалды нысан туралы тсінікті енгізу теорияны ру дісі болады. Нкте, тзу т.б. секілді идеалды тсініктерді енгізбей функционалды теориялы рылымын жасау ммкін емес.
Кейбір дістер теориялы та эмпирикалы та дегейде олданылады анализ, синтез, орытындылау, аналогия, салыстыру т.б.. Танымды эмпирикалы жне теориялы дегейлері зара тыыз байланысты рі зара туелді. Оны кренкі мысалыны бірі – ойша эксперимент жргізі ылыми ойлау дісі жне ол материалды эксперимент рылымына састыы. Оны кмегімен теориялы білім мен эмпирикалы мліметтерге сйене отырып зерттелуші объектіні идеалды моделі жне оан сер етуші жадайлар жобаланып теориялы мселені мні ашылады. Сонымен ойша эксперимент материалды эксперимент негізінде алыптасан, материалды эксперимент ммкіндігі болмаанда олданылады. Ойша эксперимент (теориялы таным дісі ретінде) теория мен материалды экспериментті байланыстырушы аралы буын болып табылады. Ойша экспериментте танымны эксперименттік рі теориялы дістерінде жобаланан идеалды нысандармен жне олара идеалды сер ететін жадайлара басшылы жасалады.
Ойша эксперимент ылымда жеке роль атарады.Реалды экспериментпен састыын сатай отырып, одан зіні айырмашылыын крсетеді.
Реалды эксперимент оршаан ортаны тануды пндік монипулетивтік дісімен байланысты. Реалды эксперимент сйкес материалды техникалы кейде аражатты амтуды ажет етеді. Ал ойша эксперимент оны ажет етпейді.
37.Эксперименталды зерттеу идеясыны пайда болуы: