Ылыми теориядаы принциптер

ылыми жне ылыми емес білім трлеріні шегі ауыспалы, сондытан ылымды лшемдерді деу бойынша оматы жмыстар бір шешім бермеді. Біріншіден, ылымны даму тарихында ылымды лшемдер немі згеріп отыран. Ерте Грекияда ылымны басты асиеттері длдік пен белгілік, логикалы дйектеме, сына ашыты, демократизм болды. Ортаасыр ылымында негізгі асиеттер теология, схоластика жне догматизм болды, «сана аиаты» «наным аиатына» баынды. Жаа дуірдегі ылымды негізгі лшемдер – жалпылы жне мндік, затты, аидалы жне эмпирикалы негіздеме, жйелілік, практикалы пайдалылы болды. ылымны зі баылаушылытан аидалы жне эксперименталды ызметке айналды, зіні арнайы дістері мен тілін алыптастырды. Соы ш жз жылда ылым ылымды асиеттерді анытау мселесіне де тзетулер енгізді. Бастапыдаы ылыми білімге тн длділік пен белгілік ылыми білімні гипотетикалыына орын берді, яни ылыми білім ммкіндік сипата ие болды. азіргі ылымда субъект, нысан жне ылыми таным ралдары арасында ата шектеу болан жо. Нысан тр алан білімні аиаттылыын баалауда ылыми зерттеулерді алынан нтижелеріні ызмет ралдары мен операцияларыны ерекшеліктерімен атыстылыын ескеру ажет, сонымен бірге ылымны ндылы- міндеттік белгілері мен жалпы ылыми ауымдастыпен атысын есепке алу керек. Бны брі ылымды лшем абсолюттік сипатта емес, ылыми білімні мазмны мен статусы згергенде ауысатындыын крсетеді. Екіншіден, ылымды лшемдерді атынасты сипаты зерттелетін затты кп аспектілігімен, кп трлігімен, білімді алыптастыру тсілдерімен, оны шынайылы дістері жне лшемдерімен аныталады. азіргі ылымда ылымны ш трін бліп арастырады - табии, техникалы жне леуметтік- гуманитарлы. Табии ылымда ойлауды р тріне негізделген 66 тсіндіру дістері негізгі болса, ал леуметтік- гуманитарлы білімде интерпретация жне тсіну дістері негізгі болады. Затты жне жалпылы ылыми білімні блінбес бтіндігін, ттастыын крсетеді. ылыми білімні мнділігі (мні, заттылыы) оны жалпылы сипатына негізделеді. ылымны тпкі масаты практикалы ызметтегі затты німге трлену рдісі болады. ылыми рекет осы заа жауап берсе, нтижелі болма. Сондытан ылымны негізгі міндеті – солара сйкес нысанды згертетін жне дамытатын задылы пен байланыстарды анытау. Нысанды зерделеу – ылыми танымны басты ерекшелігі. Жалпылы, затты сияты адамны рухани міріні баса трлерінен ылымды згеше етеді. ылымда субъективтік фактор рлін атара алатын, таным нтижесіне сер ететін ралдар немі дамыса, онда нерде керісінше, суретшіні шыармасы ндылы атысы тікелей кркем бейнеге енген. рине бл алымны жеке асиеттері мен ндылытары ылыми шыармашылыта жне ылыми нтижеге млдем сер етпейді дегенді білдірмейді. ылымда е бастысы – жалпы байланыстар мен задылытара баынатын затты рау, адам рекеті затты зерттеу орытындысы негізінде нтижелі болуы. В.С Степинні пікірінше, ылым оны байланыстарына тн аныталан затты рай алмаса, онда оны тартылысы сол жерде аяталады деген. ылыми таным жйелілігі ылымны барлы жаын сипаттайды, (оны мазмнын, йымдасуын, рылысын, принцип трінде алынан нтижесін крсетуін т.б.) ылыми танымны ерекше асиеті болып табылады. Таным ылым сияты жалпы наыз лемді тануа тырысады, біра ылыми таныммен салыстыранда адамны тіршілік ету рдісінде ттенше рылады. Білім жйеленбеген: ртрлі апарат кздерінде алынатын нысандар туралы кейбір тсініктер. ылыми таным рдайым жне брінде жйеленген. Жйе бір-бірімен байланысты белгілі бір бтінді, ттастыты ратын осалы (кіші) жйелер мен элементтер жиынтыы екені белгілі. Бл мнде ылыми білім – зерттелетін лемні принциптерімен задылытарымен келісілген категориялар, задар, принциптер бірлігі болады. ылымны жйелігі оны йымдастыруында крінеді. Жаа ылым синергетиканы мні – крделі зіндік йымдасан жйе болса, ал ылыми дістер ішінде жйелік талдау, бтіндік принципін іске асыратын дістер ке таралуда.