Тщы су экожйелеріні ерекшеліктері: Лентикалы жне лотикалы экожйелер.

Организм жне оны тіршілік ету ортасы

Экологиялы факторлар жне классификациясы

Антропогендік факторды ерекшелігі

Организмні тіршілігі абиотикалы факторларды экологиядаы рлі

Оршаан ортаны биотикалы факторлары,анытамасы,мысалдар

Экологияны дамуыны ысаша тарихы жне экологияны алыптасуы

Ю.Либихты минимум задылыын сипаттаыз.Мысал келтірііз.

Шелфордты толерантты заыны маызын тсіндіріп мысал келтірііз.

Азаларды экологиялы уысы (ойма-ниша).Мысал келтірііз.

Популяцияны кеістіктегі рылымы.Тіршілік ету трлерін сипаттап, мысал келтірііз.

Популяцияны генетикалы жне жынысты рылымы

Популяцияны жасты рылымы

Популяцияны динамикалы жне статикалы крсеткштері

Экожйе трлері.рлы экожйелерін сипаттаыз

Су экожуйелері жне оны ерекшеліктерін сипаттаыз

Топыра тіршілік ортасыны ерекшеліктерін жне ондаы организмдерді экологиялы топтарын сипаттаыз.

Су тіршілік ортасы жне ондаы тіршілік ететін азаларды экологиялы топтары

Крлы ауа тіршілік ортасыны ерекшелігін сипаттаыз

Экологиялы сукцессия жне оны трлері. мысал келтіру

Биогеоценозды абиотикалы жне биотикалы рылымдары.

В.И.Вернадскийді биосфера туралы ілімі.

Тірі зат концепциясы жне оны биосферадаы ролі.

Аламды геологиялы айналымдар.Мысал келтірііз.

Биологиялы айналымдар:табиаттаы оттегіні айналымы сызбансасын сызып крсетііз.

Биологиялы айналымдар:табиаттаы суды айналымы сызбансасын сызып крсетііз.

Табиаттаы азотты жне фосфорды айналымы сызбансасын сызыыз.

Экологиялы пирамида жне оны трлері сызбансасын мысалдарымен крсетііз.

Оректік тізбек: жыртыштарды ішіндегі жоары сатыдаы ады крсетііз.

Табии ресурстарды тиімді пайдалану

Табии ресурстарды классификациясын сипаттаыз.

Азастан су ресурстарыны мселесі.

Топыра ресурсын тиімді пайдалану жне орау.

Н.В.Беклемишов бойынша биоценоздаы организмдерді арым атынас типтерін крсетііз.Мысал келтірііз.

Азастандаы ерекше орауа алынан ауматарды азіргі жадайы.

Аламды экологиялы мселелер: топыра деградациясы жне эрозиясы

Азастанны шлді айматарыны мселесі

Леуметтік экологиялы мселелер

38.Траты даму концепциясыны экологиялы аспектілері (азастан Республикасы мысалында)

Траты даму концепциясыны леуметтік аспектілері

Каспий теізі азастан блігіні экологиялы мселесі

Нерксіп орталытары жне оршаан орта мселелері

Линдеманны 10 пайызды теориясы оректік тізбек арылы крсетііз.

Азастанны ызыл кітабы, оны санаттары

Жасанды экожйелер рылымы:агроценоздар жне урбо жйелер

Экологияны маызды задары жне принциптері: Шредингер теориясы жне Шателье-Браун принциптерінен мысал келтірііз.

Парниктік эффект мселесі.

Аламды мселелер: лемдік мхиттарды техногендік ластану мселесі.

Аламды мселелер: Озон абатыны жаруы жне ышылды жабырлар мселесі.

Трмысты атты алдытар мселесі азастан мысалында

Ноосфера-аыл-ой сферасы.

Азастанны айматы экологиялы мселелрі: Семейді экологиялы жадайы.

52.Траты даму концепциясыны экономикалы аспектілері (азастан Республикасы мысалында)

Н.Н.Назарбаевты жаанды энергоэкологиялы стратегиясыны мнін тсіндірііз.

Орман ресурстарын тиімді пайдалану жне орау

Биосфераны рылымды шекаралары.

Оршаан орта мселелеріне байланысты Р халыаралы ынтыматастыы

Оршаан орта мселелеріне байланысты кіметтік емес йымдарды ролі

Оршаан орта мселелеріне байланысты кіметтік йымдарды ролі

Баламалы энергия кздеріні мселесі: кн жне жел энергетикасы

Тщы су экожйелеріні ерекшеліктері: Лентикалы жне лотикалы экожйелер.

1.Организм жне оны тіршілік ету ортасы

Тіршілік ортасы— азіргі тіршілік етіп жатан организмдерді арасында пайда болан табии кштер мен былыстар. Тіршілік ортасы деп белгілі бір аза (трді) дамуыны барлы кезендеріне ажетті табии орта факторлар жиынтыын айтады. Тірі организмдер тіршілік ететін табии орталар жиынтыын экологияда экотоп деп атайды. Бл абиотикалы факторлар жиынтыы деген ыммен маыналас. Оны кейде биотоп (грекше "bios" — тіршілік, "topos" — орын) деп те атайды. Белгілі бір экотопта тіршілік ететін барлы тірі азалар жиынтыын биоценоз (грекше "koinos" — жалпы) деп атайды. Белгілі бір аумакта тіршілік ететін барлы тірі азалар мен орта жадайларыны жиынтыын осып биогеоценоз (грекше "bios" — тіршілік, "ge" — Жер,"koinos" — жалпы) деп атайды.

Су — тіршілік ортасы. Су кптеген азалар шін е олайлы орта болып саналады. Сулы ортаны зіне тн физикалы жне химиялы асиеттері бар. Организмдер шін суды химиялы рамы, тнытылыы, тыыздылыы, ттырлыы, оттек пен жарыты болуы жне т.б. негізгі рл атарады. Суды рамында кптеген минералды заттар мен химиялы косылыстар кездеседі. Табии суды рамындаы минералды тздарды млшері де трліше болады. Мысалы, тщы суды бір литрінде 0,5 г тз болса, теіз суында тзды млшері 35—40 г болады. Суды рамында оттек млшері атмосферадан 20 есе аз жне суа жары аз тседі. Суда ысым крт згереді. Мны брі де кейбір азалар тіршілігі шін едуір олайсызды туызады. Суда тіршілік етуге бейімделген азалар тобы — гидробионттар (грекше "hydor" — су, "biontos" — тіршілік ететін) деп аталады. Олар суды трлі абаттарында тіршілік етуге бейімделген. Гидробионттар Дниежзілік мхиттарда, жер асты суларында, рлытаы су айдындарында кеінен таралан. Су айдындарында екі трлі тіршілік ортасын ажыратады. Оны бірі — суды алы абаты (пелагиаль грекше "pelagos" — теіз). Бл абатта тіршілік ететін азаларды пелагостар деп атайды. Екіншісі — су тбі (бенталь грекше "benthos" — тере) деп аталады. Мнда тіршілік ететін азалар бентостар деп аталады. Суды беткі абатында суды аысымен алып жріп тіршілік ететін сак азаларды (фитопланктондар мен зоопланктондарды) планктондар (грекше "planktos" — алып жретіндер) деп атайды. Суды трлі абаттарында белсенді трде жзіп жріп тіршілік ететін ірі азаларды (басаяты луларды, балытарды, жне т.б.) нектондар (грекше "nektos" — жзіп жретіндер) деп атайды. Ал суды е беткі абатында тіршілік ететін рі микроскопиялы, рі са азалар пейстондар (грекше "heustos" — жзетіндер) деп аталады.

рлы-ауа тіршілік ортасы. Бл табии тіршілік ортасы атмосфералы ауаны кп болуымен ерекшеленеді. Сондытан да бл ортада тіршілік ететін азалар — аэробионттар (грекше "Air" — ауа) деп аталады. Бл ортаны тыыздыы мен ысымы тмен. Ал оттек пен жары мол. рлы-ауа тіршілік ортасында температура мен ылалдылы жыл маусымдарына, тулік мезгілдерінде жне географиялы орналасан орнына сйкес крт згеріп трады. Бл ортада азаларды тіршілігі шін температура, ылалдылы, жер бедері, жел, жыл маусымдарыны алмасып труы негізгі рл атарады. Бл ортада тіршілік ететін азаларды орта жадайларына сері айын байалады, тіпті олар здеріне ажетті ортаны здері жасап алады. Экологиялы трыдан аланда бл орта те крделі рі ондаы орта жадайлары да сан алуан трлілігіменерекшеленеді. рлыта тіршілік етуге бейімделген азаларды террабионттар (латынша "terra" — "жер") деп атайды. Бл ортада тіршілік ететін азалар денесіндегі суды немдеп жмсайды, жылу реттеу механизмдері де трліше. Оттекті мол болуына сйкес ондай азаларда арнайы тыныс алу мшелері пайда болан. Температураны крт згеруіне сйкес азаларда орану шін трліше бейімделушілік белгілер калыптасан.

Топыра — тіршілік ортасы. Топыра рлыты беткі абаты. Ол немі литосферамен жне атмосферамен жанасып жатады. Топыра за уаыттар ішінде гітілген тау жыныстары мен тірі азаларды шіріген алдытарыны осылуынан пайда болан рі тарихи, рі табии дене. Сондытан да топыра рамында минералды жне органикалы заттарды осылыстары болады. Топыра абатын педосфера (грекше "podos"—аяк) абыы деп атайды. Топыраты беткі кабатында органикалы заттарды ыдыратушы са азалар (бактериялар, саыраулатар, рттар жне т.б.) тіршілік етеді. Топыра абатыны да тіршілік ортасы ретінде зіне тн ерекшеліктері бар. Топыра абатындаы тіршілік шін температура, ылалдылы жне оттек негізгі шектеуші факторлар болып саналады. Топыра тыыз, онда жары болмайды, температураны ауытуы шамалы ана рі оттек аз, оны есесіне топырата кмірышыл газы кп болады. Топыра борпылда (саылаулары мол) рылымды болып келеді. Топыра ішіндегі саылауларды газдар оспасы жне су ертінділері толтырып трады. Топыра кптеген азаларды тіршілігі шін те олайлы орта. Топырата тіршілік ететін азалар — педобионттар деп аталады.

Организм — тіршілік ортасы. Жер бетінде тіршілік алаш рет пайда болан кезді зінде-а кейбір жеке аза тіршілік ортасына айналан. Бір азаны екінші бір аза тіршілік ортасы ретінде пайдалану табиатта кеінен таралан. Табиатта кездесетін рбір трді зіне тн паразиті болады. Организмні де тіршілік ортасы ретінде зіне тн ерекшеліктері бар. Мысалы, ондай ортада денеге оай сіетін оректік заттар мол, температураны жне химиялы заттарды рамы траты, рап кету каупі жне жаулары болмайды. Организмні тіршілік орта ретіндегі олайсыз факторларына оттек пен жарыты жетіспеушілігін, тіршілік кеістігіні шектеулілігін жне т.б. атауа болады. Организмді тіршілік ортасы ретінде пайдаланатын азалар тобын — эндобионттар (грекше "endon"—ішкі) деп атайды. Оларды тіршілік ету ерекшеліктеріне сйкес паразиттер, симбионттар (селбесіп тіршілік ететіндер), комменсалдар жне т.б. деп бледі.

2. Экологиялы факторлар жне классификациясы

Организмге сер ететін кез келген орта жадайларын немесе орта компоненттерін экологиялы факторлар деп атайды. Экологиялы факторлар тірі организмдерді тіршілігіне, санына (молдылыына) географиялы таралуына тікелей немесе жанама сер етеді. Барлы факторларды шартты трде лкен 3 топа бледі-абиотикалы,биотикалы жне антропогендік.

Абиотикалы факторлар – тірі организмдерге тікелей немесе жанама сер ететін лі табиат факторлары. Олара климатты (температура, уа ысымы, жел, ылалдылы, жары т.б) атмосфералы (атмосфераны химиялы рамы), топыра (эдафикалы), геоморфологиялы, гидрологиялы жне т.б факторлар жатады.

Биотикалы факторлар – тірі организмдерді бір-біріні тіршілігіне жне тіршілік ететін ортасына сері. Олар тріші жне траралы болып блінеді. Тр іші факторларына – демографиялы, этологиялы, бсекелестік, жне т.б жатады. Ал траралы факторлара популияциялы дегейдегі ртрлі теріс серлер (бсекелестік) аменсализм жне о серлер (комменсализм, мутуализм сембиоз) жатады. Трлер арасындаы арым-атынастарда екі топада жататын серлер (жыртышты, паразитизм) болуы ммкін. Биотикалы факторлар тікелей – бір организмдерді екінші бір организмге тікелей сері (кейбір сімдіктердегі паразитті шырмауытар) жне жанама (оршаан лі табиатты згеруі арылы) болып блінеді. Мысалы, шыршаны алы бтатары топыраа клеке тсіріп, тмендегі сімдіктерге жарыты аз ткізіп, баса шптесін сімдіктерді суіне сер етеді.

Антропогендік факторлар – адамны атысуымен оршаан ортаа, организмдерді тіршілігіне немесе сімдіктер мен жануарлара тікелей сер ету.Антропогендік факторлар жыл ткен сайын кшейіп келеді. Соы кездері антропогендік факторларды серінен крделі экологиялы проблемелер пайда болды.

Антропогендік факторлар организмге тікелей (ааштарлы кесу, а аулау) жне жанама сер ету(ортаны ластануы, зендерге су оймаларын салу)болып блінеді.Антропогендік факторлара техногендік факторлар (радиация, ластану, рату жмыстары т.б) да жатады.

3.Антропогендік факторды ерекшелігі

Антропогендік факторлар организмге тікелей (ааштарлы кесу, а аулау) жне жанама сер ету(ортаны ластануы, зендерге су оймаларын салу)болып блінеді.Антропогендік факторлара техногендік факторлар (радиация ластану, рату жмыстары т.б) да жатады.

Ол адамны атысуымен оршаанортаа,организмдерді тіршілігіне немесе сімдікер мен жануарлара тікелей сер ету. Антропогендік факторлар жыл ткен сайын кушейіп келеді. Соы кездері антр.факторларды серінен биосферада курделі экологиялы проблемалар болды (биортурлікті азаюы,парникті эффекті,ышыл жабырлар,орманды ааштарды кптеп ырылуышлейттенуортаны улы заттармен ластануы т.б.Адам оамыны оршаан ортаа тигізетін сері мол.оршаан ортаны рамы мен асиетін,зендерді,теіздер мен мхиттарды,сонымен атар топыраты жай ана емес рылымына,кптеген сімдіктер мен жануардар дниесіні биологиялы алуантрлілігіні азаюы мен жойылып кетуіне келуде.Антропогендік факторлар организмге тікелей жне жанама сер ету болып блінеді.Анторпогендік факторлара(радиация,ластану,рату жмыстары,электромагнитизм жне т.б.) да жатады.Жалпыа белгілі факторлар классификациясынан баса экологиялы факторларды баса да классификациялары кездеседі.

4.Организмні тіршілігі абиотикалы факторларды экологиядаы рлі

Абиотикалы факторлар - тірі организм-ге тікелей н/е жанама сер ететін лі табиат факторлары.Олара климатты (температура, ауа ысымы, жел, ылалдылы, жары т.б.), атмосфералы (атмосфераны химиялы рамы), топыра(эдафикалы),геоморфологиялы,гидрологиялы жне баса факторлар жатады. Абиотикалы факторлар (бейорганикалы лі табиат жадайлары:ылалдылы,жары беру шамасы,температура,ауа,топыра,суды химиялы жне механикалы рамы) ымыны мазмны арастырылып, оларды организмдер тіршілігі, популяцияларды трлерді, биоценоз дарды алыптасуы шін зор мні бар екендігіне тіршілік рекеті процестер іне,жануарлар мен сімдіктерді жер жзіне таралу задылытарына, тірі табиат эволюциясына серіне баса кіл аударылады. Абиотикалы факторлара биотикалы (бірге орын теуіп,бір-біріне белгілі дрежеде ыпал жасайтын жануарлар,сімдіктер,микроорганизмдер) факторлар арама-арсы ойылады.Тірі организмдер зара сан алуан байл-р трімен осылан, оларды ішінде оректік жне хорологиялы (кеістікте, территорияда бірігу) байланысты бірінші орына ою керек.

Жары оршаан ортаны маызды абиотикалы факторлары.Жарыты жне клекелік деп аталатын жапыратар біратар крсеткіштері бойынша,яни жапыра татасыны ауданы,жасушалар саны,жйкелену жиілігі жне т.т.ерекшеленеді.Жапыратарды орналасуы мен формасына кптеген факторлар,соны ішінде жарыталу,суды болу-болмауы,желді кбірек соатын баыты жне шпоректі жануарлар ыпал етеді.Кптеген сімдіктер клекеде скенде,жары жердегімен салыстыранда ірілеу жне кемірек тілімденген жапыра береді.Орман шымылдыын тзуші трлермен салыстыранда,клекеге тзімді орман бталарыны жапыратары ірілеу жне формасы жаынан арапайымдау келеді.жануарлар шін кнні жарыы жасыл сімдіктердегідей аса ажетті емес.Алайда жануарлар мірінде жарыты маызы орасан зор.Осыан байланысты жануарларды фотофиллдер жне фотофобтар ажыратылады.жары жануарлар шін кеістікте бадар алу,кру шін ажет.Жары арылы жануарлар сырты лем туралы апараттар алып отырады.Жануарларда кзді дамуы жйке жйесіні дамуымен атар жріп отырды.

Температура-оршаан ортаны маызды абиотикалы факторы.Организмдерді тіршілігі мен дамуы жне таралуы шін ажетті факторларды бірі. Сондытан организмдер тменгі немесе жоары температураа бейімделе отырып зіні алыпты тіршілігін йлестіріп отырады. Жылу режимі жер шарындаы сімдіктер мен жануарларды таралуына фактор ретінде сер етеді. Десе де, организмдер шін температурамен атар, баса да факторлар жиынтыы елеулі роль атарады.Кптеген тірі организмдер температураны 0С жне 50С арасында тіршілік ете алады.йткені зат алмасу процесі осы температурада жасы жреді.Оптимум аймаы жоары температурада орналасан трлерді термофилдер деп атайды.су жне тіршілік ету шін олйлы температура (-10 С ,30 С оптималды деп аталады.Температура сімдік суіні барлы кезедерінде сер етеді.сімдіктерді дамуыны кезеінде температураа ажеттілігі де ртрлі дрежеде болады.Мысалы,шыршаны кптеген скндері мен жас особьтары тменгі температурада,сіресе ар абатымен оралмай,ашы алса сіп кетеді.Олар температураны туліктік жне маусымды згеруі аса атты байалмайтын баса сімдіктерді панасында немесе орманда болса міршендігін жасы сатайды.Ал ересек шыршалар атты аяздара да ттеп береді.Тірі организмдер оршаан ортадаы температура згерген кезде зат алмасу процесстерін реттейтін ртрлі эволюциялы бейімделушіліктерге ие болды.Бл екі жолмен жреді;

1.ртрлі биохимиялы жне физиологиялы айта рулар .

2.оршаан орта температурасына араанда дене температурасын біралыпты дегейде стау,бл алыптасан биохимиялы реакцияларды жруіні атты бзылмауына алып келеді.

Ылалдылы(су)-оршаан ортаны маызды абиотикалы факторы Ылал – жыл мезгіліні маусымдары мен тулік бойы да згеріп отырады. Бл згерістер организмдерді де маусымды немесе тулік тіршілік ыраын туызады.Су-тіршілік ортасы Гидросфера - планетамызды е лкен клемін алып жатыр. Су - жер шарыны барлы клеміні 71 % камтиды. Суды негізгі орын, яни 94 %-ын мхиттар мен теіздер райды. алан 6 % мгі мздатар, тодар, зен мен клдерді лесіне тиеді. Суларда жануарларды 1 500 000, сімдіктерді 500 000 астам трлері тіршілік етеді. рлы пен мхиттардаы организмдерді кп трлілігі мен биомасса араатынасын салыстырса тмендегідей ызыты тепе-тедікті креміз. Мселен, рлытаы жануарларды кп трлілігі мхиттардаы жануарлар дниесімен салыстыранда кп боланымен биомассасы керісінше аз, ал сімдіктер леміні рлыта саны аз боланмен, керісінше биомассасы мхиттардан лденеше есе арты болып келеді. Десе де, рлык жадайы мхиттара араанда зіні алуан трлі табиатыны ерекшелігімен, ауа райыны былмалы згерістерімен организмдер дниесіне мхиттара араанда олайсыз орта болып саналады. Мселен, фаунасы мен флорасыны сан алуандыы мен биомассасы млшері жнінен экваториалды жне тропикалы облыстардаы мхиттарды (Тыны жне Атлантика) ерекше атауа болады. Негізінен мхиттаы организмдерді кп шоырланан жерлері жер шарыны оыржай белдеулер аймаына сйкес келеді. Су ортасы организмдер шін олайлы орта боланымен зіне тн ерекшеліктері болады. Оларды атарына суды ттырлыын, тз концентрациясын, ысым, оттегіні млшерін, су абатыны озалыстары мен аыстарын, айналымдарды, орек орын, суды ащы немесе тщы асиеттерін жатызамыз. Гидросфера - планетамызды е лкен клемін, жер бетіні жалпы ауданыны 71 %-а дейінгі блігін алып жатыр. Суды негізгі орын, яни 94 %-ын мхиттар мен теіздер райды. алан 6 % мгі мздатар, тодар, зен мен клдерді лесіне тиеді. Суларда жануарларды 1 500 000, сімдіктерді 500 000 астам трлері тіршілік етеді.

5.оршаан ортаны биотикалы факторлары,анытамасы,мысалдар

Биотикалы факторлар-тірі организмдерді бір-біріні тіршілігіне жне тіршілік ететін ортасына сері.Олар тр іші жне тр аралы болып блінеді.Тр іші факторларына-демографикалы,этологиялы (мінез-лы), бсекелестік жне т.б. жатады. Ал тр аралы факторлара популяциялы дегейдегі ртрлі теріс серлер (бскелестік,аменсализм) ж/е о серлер(комменсализм,мутуализм,симбиоз)ж/ды. Сондай-а трлер арасындаы арым-атынастарда екі топа да жататын серлер (жыртышты,паразитизм) болуы ммкін. Бл серлер сімдіктер(фитогенді), жануарлар (зоогенді), саыраулатар ж/е микроорганизмдер тарапынан болуы ммкін.Тірі организмдер орек,тіршілік ету ортасы рлін атара отырып,кбеюге немесе бір-біріне химиялы,физикалы жне басадайда сері болуы ммкін.биотикалы факторлар тікелей –бір организмдерді екінші бір организмдерге тікелей сері жне жанама болып блінеді. Мыс:шыршаны алы бтатары топыраа клеке тсіріп,тмендегі сімдіктерге жарыты аз ткізіп,баса шптесін сімдіктерді зат алмасуы нтижесінде ортаа химиялы заттар блуі арылы сер етуі.Мны аллелопатия деп атайды.

Биотикалы арым-атынастар типтері.Биотикалы факторлар – бір организмдерді тіршілік ету барысында баса организмдерге сері. Биотикалы арым – атынастарды негізгі типтер: бсекелестік,жыртышты, комменсализм, мутуализм,симбиоз,синойкия, паразитизм.

Бсекелестік –бір н.е бірнеше трге жататын организмдерді зара орек, траы т.б ресурстарды жетіспеуінентуындайтын арым-атынас. Ч. Дарвин тр ішіндегі бсекелестікті тіршілік шін кресті маызды рі жоары формасы ретінде баалаан.бл крініс сімдіктер мен жануарлар арасында жиі байалады. Траралы бсекелестік р трге жататын трлер арасында болады. Эколог Г.Ф.Гаузені зерттеулері бойынша екі трге жататын популяциялар еш уаытта бір жерде мір сре алмайды. Оны біреуі белсенді тр ретінде басымдылы крсетіп,екіншісін ыыстырады н.е жойып жібереді.кейбір жадайда бсекелестік оректік фактор ар.емес баса да(мінез лы, тра шін, ауматы т.б)факторларды жетіспеуінен де болады.

Жыртышты-орек, аума т.б ресурстар шін бірін бірі лтіру,уу, жеу ар.крініс береді.Жыртышты-трлер арасындаы арым атынастарды жоары ф.сы. жыртышты орг.р шін оайа тспейді. Жыртыш жемтігін іздеп, тауып,стауы к.к. жемтік жауынан орану шін жоары бейімделушілік асиетке ие. Олар сімдіктерде тікен,жаымсыз иіс трінде берілсе,жануарларда улы без, панцирлер,ораныс тстер,трін згерту, ашып кету т.б былыстар ар.жзеге асады. Эволюция барысында кейбір жыртыштар жемтігін тадап жеуге, екіншілері кпоректілерге айналан. Мыс.,асыр кпоректі болса,кейбір стар тек балыпен оректенеді.

Паразитизм – біртр кіліні екінші тр кілін орек н.е тіршілік ортасы ретінде пайдалану ар.тіршілік етуі. Бл процестер бактериядан бастап жоары сатыдаы организмдер арасында кездеседі. Паразиттерді оректі пайдалануына, бейімделуіне арай монопаразиттер, олиго-полипаразиттер болып жіктеледі. Кейбіреулері сырты ж.е ішкі паразиттер болып бейімделген. Оларды ішінде пайдалы н.е те ауіпті ауру тарататын трлері де бар. Мыс.,бізді жерімізде кездесетін зиянкес жндіктерді паразиттері оларды табиаттаысанын реттеп,ауыл шаруашылыына мол пайда келеді. Паразиттерді кптеген трлері жпалы, атерлі аурулар(сзек,тырыса, безгек т.б)таратады.

Симбиоз- екі трге жататын организмдерді кеістікте біріне бірі еш зиянын тигізбей,керісінше селбесіп пайдалы тіршілік етуі. Мыс.,мырса мен сімдік биті,шаян мен актиния арасындаы селбесіп тіршілік етуі жатады.

Комменсализм– бір трді оректік алдыымен екінші организм оректене отырып, оан ешбір зиянын тигізбеуі.кейде екінші организм біріншісін озау ралы н.е оранысы ретінде де пайдаланады. Мыс.,ірі балытарды желбезегінде са балытар еркін тіршілік етуге бейімделген. Бл симбиозды бір ф.сы ретінде белгілі.

Мутуализм – р трге жататын орг.ді бір біріне олайлы жадай туыза отырып, селбесіп тіршілік етуі. Мыс.,мырса мен сімдік биті арасындаы байланыс. Зоохария– жануарларды орын ауыстыру ар.сімдіктер тымдарын кеістікке тарату. Зоохария-сімдіктер мен жануарлар дниесіні бір тобыны за жылдар бойы бірлестікте тіршілік етуіні жемісі нт.де сімдіктер тымында жабысыш ілгектер п.б олар стар, сторектілерді ж.е баса жануарларды денесіне жабысуа бейімделіп,осы ар.алыс кеістіктерге таралуы. сімдік тымдарыны мндай жолмен таралуын – пассивті (эктозоохория) дейді.ал кейбір сімдіктерді тымдары жануарларды соы німдері (экскременттері) ар. таралады. Оларды – активті (эндозоохориялы) таралу жолы дейді.

Аллелопатия – организмдерді денесіне зіне тн химиялы заттар шыару ар. арым атынас жасау жолы. Яни, сімдіктерден блінген заттар баса жануарлара теріс н.е жаымды серін тигізетін асиетке ие болады. Мыс.,кдімгі жусан иісі кптеген сімдіктерге (жгері, картоп,томат т.б)теріс серін тигізсе,ал лобия сімдігі бидайды суін тежейді. Организмдерге теріс ыпалын тигізу ар.арым атынас жасауды таы бір трін – аменсализм д.а.