Траты даму концепциясыны леуметтік аспектілері

Траты даму азіргі уаытты ажеттілігін анааттандыратын, біра келешек рпаты абілеттілігіні меншікті ажеттіліктерін анааттандыруды ауіп-атерді астына оймайтын даму. Болашата траты дамуды 4 белгіге ерекшелеуге болады. Тап осы белгілер табии орларды топтастыруларынан жне оларды дайы ндіріс динамикасынан рылады: ·айта жааратын (жер, орман) табии орларды саныны біраз уаытта азаймауы. ·айта жаара алмайтын (кн, жел) табии орларды азаюын ммкіндігінше баяулату. ·Ммкіндігінше алдытарды азайтатын ор жинатаушы технологияларды жне аз алды шыаратын ндірістерді енгізу. оршаан ортаны ластануы (жалпы жне блек трде), оны дегейінен, шамадан тыс аспауы керек . ·Заа сйенген траты дамуды негізін жасау, табиатты олдану экономикалы механизмдер арылы жнге салу жне оршаан ортаны орау. Бл трт белгіні траты даму концепциясын деу кезінде тиісті есепке алынуы керек. Траты даму концепциясы бл дамуда оршаан орта факторлары, сіресе экономика ескеріледі. Траты даму концепциялары ркениет тарихында те маызды лайыты талаптар туралы дамуды негізі болатын принциптерді келтіреді: табиат жне оаммен аралы тедік; оам ішіндегі тедік кезедегі даму (блек елдер мен оларды айматары, ркениеттер мен ірі дние жзілік агломерациясы); адамзатты азіргі заманы жне келешек жадайыны аралы тедігі. Келешек рпаа арналан табии орларды тіршілігін сатауы. егер адамзат аыла табиат пен з меншік мірін баындырса, онда баытын табады. Траты даму бадарламасы 5 негізгі айшылытан трады. Оларды шешу шін р трлі даму тсілдерін олданады. Бл айшылытар зін жою жолымен рсат ете алмайды, рсат синтезін талап етеді: наты мір аралыындаы жне табиат пен йлесімді мір сру; айшылыы, адамдарды тиісті орнында болуы жне табиатпен йлесімді мірде болуы; наты даму жне оршаан орта айшылыы; азіргі заманы жне келешек рпа аралыындаы ынта айшылыы; бай жне кедей елдерді адамдары аралыындаы айшылы; экономика ішіндегі айшылытар: ндіріс лгілеріні орындаулары жне оны ттынуа жадай жасаушылар, траты дамуды шыаруды жне азайтуды болжайды. Траты дамуды негізгі маызды масаты – ажетті млшерде организмдерді табии бірлестіктері айта алпына келуі. Саяси - заа сйенген аспекті: а) азіргі заманда демократияны дамуы, халыты кімет, конституциялы кіметтер, заа сйенген мемлекеттер, наыз азаматты оамны дамуы; ) аылды за шыару жне салы салуды жйесі; б) леуметтік, ділеттілік, бостандыпен амтамасыз ету жне барлы адамдарды за алдындаы тедіктері; в) бостанды амтамасыз ету жне барлы адамдарды за алдында тедіктері; г) патриотизмді жне интернационализмді бірлік, халытар достыы, азамат жне оамны зара жауаптылыы; ) кімет жне оамды рылымдарды йлесімділігін жне оамда ноосфераны дамуын амтамасыз етеді. Экономикалы аспекті: а) халыты, шаруашылы, мемлекеттік, оамды жне жеке меншік аылды йлестіру, тауарлы базарлы мдениетті экономика; ) демонополизация жне ндірушілерді, сатушыларды азат бсекелестігі; б)ауылшаруашылы жне нерксіптік ндірістік нім, планета барлы трындарды негізгі тіршілік ажеттіліктерін анааттандыруына арналан мдениетті игіліктер. Экологиялы аспекті: а) оамны жне табиатты коэволюциясын амтамасыз ету, адамны жне биосфераны салыстырмалы йлесімі арылы аралы алпына келуге, рылуа трансформацияны барлы кздеуі негізгі тіршілікті ажеттіліктерін анааттандыруы; ) табии орларды теориялы деу жне нтижелі олданып, оларды дістеріні практикалы орындалуы; б) ноосфералы дамуды экологиялы ауіпсіздігін амтамасыз ету; в) аз алдыты жне алдысыз ндірісті биотехнологиясын тйы циклмен кеінен дамыту; г) энергетиктер негізін салан органикалы отынды ртеуде, баламалы энергетикте энергия айнарлары олданылады; ) негелі кодексті - экология талаптарыны деу міндетін сатауы. леуметтік аспекті: а) аштыты жне кедейшілікті, жмыссыздыты тп тамырымен рту, яни азайту; ) мосал адамдара, аурулара жне жарымжандара аморлы; б) мектепке дейінгі балаларды жне жасспірімдерді трбиелеу; в) е жасы оу мекемелеріні, ксіпшілік орталарды ке жне арзан дамуы. Халыаралы аспекті: а) дниежзілік соыстарды жне айматы дауларды апайлау, саяси ралдармен бейбітшіл шешім абылдау; ) барлы серіктестік елдерді нерксіптермен амтамасыз ету, ауыл шаруашылыа, халыа , мдениетке жне ылыма екі жаты немесе кп жаты сер ету; б) экономиканы даму аспектілерінде лсіз дамыан елдерге р трлі жан-жаты кмек крсетуі; в) Б–ны ораушылы ызметі, оны белсенді ызмет крсетуі. . Хабарлы аспекті: а) ылымны жоары дрежеде дамуы, техникаларды іске асырылуы; ) табии жне оамды ылымдарды теорияларыны арым- атынасыны жеуі; б) баралы хабар ралдарыны ке таралуы; в) стратегиялы траты дамуды жете бааламауды фактілеріні сыншысында идеологиялы жмыса электронды, баралы, хабар ралдарды ке таралуы; г) апаратты орларды басты орында сыну; ) болмысты сананы дамуыны адамдара ылыми болжау абілеттіліктері.

азастан Республикасыны траты даму тжырымдамасына ту принциптері
Р Президентіні Жарлыымен Траты даму тжырымдамасы абылданды. Осы Тжырымдамаа сйкес негізгі масат елді бсекеге абілеттілігін за мерзімде амтамасыз ету жне мір сру сапасын арттыру негізінде экономикалы, саяси, леуметтік, экологиялы аспектілерді балансына ол жеткізу. ойылан масата сйкес Траты даму тжырымдамасында келесідей міндеттері шешу ойылан.
1. Ресурстарды тиімді пайдалану крсеткішін 2012 жыла арай 37%-а, 2018 жыла арай 43%-а жне 2024 жыла арай 53%-а дейін арттыру
2. 1000 адама шаанда халы міріні орташа затыын 2012 жыла арай 68 жаса, 2018 жыла арай 70 жаса, 2024 жыла арай 73 жаса дейін лайту
3. Экологиялы тратылы индексін 2012 жыла арай 10 %-а, 2018 жыла арай 15 %-а, 2024 жыла арай 25 %-а дейін сіру
4. Ішкі жне сырты саясатты табыспен іске асырылуын амтамасыз ету
Траты дамуа ту трт кезеге блінеді: дайынды кезеі, бірінші, екінші жне шінші кезе.
Дайынды кезеі (2007- 2009 жылдар) – Траты даму принциптерін оамды жне саяси іс рекеттерді барлы салаларына ендіру, экономиканы ртараптандыру, технологиялы ала жылжуды жзеге асыруа ажетті жадайларды жасау.
Бірінші кезе (2010 - 2012 жылдар) – Р ны лемдегі бсекеге абілетті елу елді атарына кіруді амтамасыз етуге негізделген.
Екінші кезе (2013 - 2018 жылдар) – мір сру сапасы дегейі бойынша лемдік дамудаы кшбасшылар арасындаы елімізді жадайын ныайту, табии ресурстарды орынсыз пайдалану салдарынан болатын шыындарды айтарлытай ысарту, елді экологиялы тратылыыны жоары дегейін амтамасыз ету.
шінші кезе (2019 - 2024 жылдар) – траты дамуды абылданан халыаралы лшемдеріне ол жеткізу.

азастан Республикасында Траты дамуа кшуді негізгі принциптері мыналар болып табылады:
• бкіл оамды траты дамуа ол жеткізу рдісіне тарту;
• Траты даму шін саяси негіз жасау;
• ведомствоаралы ыпалдасу, мемлекетті басаруа деген жйелі кзарас, дамуды негізгі крсеткіштерін болжамдау, жоспарлау жне реттеу тиімділігін арттыру;
• ел экономикасына жоары технологияларды белсенді енгізу нтижесіндегі экономикалы прогресс, ресурстарды пайдалану тиімділігін арттыру;
• ылым мен білім беруді бсекеге абілеттілігін амтамасыз ету;
• салауатты оам лгісін енгізу негізінде халыты денсаулы жадайын, демографиялы жадайды жасарту;
• оамны аса маызды ноосфералы ызметі ретінде оршаан ортаны орау ызметін жетілдіру;
• трансірлік экожйелік кзарас негізіндегі ауматы даму.
Траты дамуа кшуді басымдытары мыналар:
• ндіріс пен ттынуды траты лгілерін енгізу;
• жаа жне экологиялы ауіпсіз технологияларды пайдалану;
• траты клік жйелерін дамыту;
• энергетикалы тиімділік жне энергия жинатау;
• Траты дамуды ірлік мселелері;
• халыты леуметтік ауіпсіздігіні дегейін арттыру;
• экологиялы жне гендерлік аспектілерді ескере отырып, кедейшілікке арсы крес;
• Траты даму шін ылым мен білім беруді одан рі дамыту;
• тарихи жне мдени мраны сатау;
• халыты денсаулыына тнетін экологиялы ауіп-атерді алдын-алу жне азайту;
• шлейттенуге арсы крес;
• биологиялы ралуандыты сатау;
• эмиссияларды, оны ішінде ызан газдар мен озон абатын бзатын заттарды азайту;
• сапалы ауыз суа олжетімділік;
• трансшекаралы экологиялы проблемаларды шешу;
• радиациялы жне биохимиялы ауіпсіздік.
Траты дамуа кшуді баыттары мен механизмдері келесі кестеде крсетілген. Траты дамуды механизмдері мен баыттары республиканы р саласы бойынша пайда болан мселелерді шешімін тауып, траты дамуа сйкес дамуына негіз алайды (9-сурет). 2007-2024 жыла арналан Траты даму тжырымдамасында экологиялы тратылыты амтамасыз ету жолдары мен баыттары келесідей крсетілген.