Линдеманны 10 пайызды теориясы оректік тізбек арылы крсетііз.

Организмдерді оректік тізбегіндегі энергияны берілу заы «10 % ереже» деп аталады. Бл зады 1942 жылы Р.Линдеман ашандытан, кейде оны «Линдеман заы» деп те атайды.

Бірлестікті маызды асиеті-оларды жаа биомассаны рауа абілеттілігі. Бл асиет жйені німділігі тсінігіні негізінде жатыр.

Экожйелерде органикалы заттарды ралу жылдамдыы- биологиялы німділік, ал тірі организмдерді дене массасы- биомасса деп аталады. Сонымен, биологиялы німділік оларды биомассасын ру жылдамдыы. нім млшері кбіне энергетикалы эквиваленттермен (мысалы, бір тулікте 1 м² –ге келетін калория немесе джоуль) немесе ра органикалы затты массасыны млшерімен (мысалы, 1 жылдаы 1 гектардаы килограмм) сипатталады.

Экожйені биотикалы рамына энергия продуценттер арылы келеді.

Бастапы немесе алашы німділік (Б). Ол продуценттерді биомассасын тзу жылдамдыы. Кн энергиясыны 100 %-тіні 1-5 %-і ана хлорофилмен сііріліп, органикалы молекуланы синтезі шін жмсалады (сулені алан 95-99%-і шаылысып жылуа айналуына байланысты сііріледі жне суды булануына жмсалады).

Химиялы байланыстарды энергиясы трінде сімдіктерді энергия жинатайтын жылдамдыы жалпы бастапы німділік деп аталады (ЖБ). Бл энергияны шамамен 20%-і сімдіктерді тыныс алуына жне тіршілігіні баса да процестеріне жмсалады. Оларды Р процестеріне жмсалатын блігін есептеп алып тастааннан кейінгі, органикалы заттарды жинаталу жылдамдыы таза бастапы німділік деп аталады (ТБ).

ТБ = ЖБ - Р

Бір организмні оректенуі шін орек (зат пен энерия) бір оректік дегейден екіншісіне кшеді. оректі орытылмаан блігі жануарларды экскременттерімен сырта шыарылады (оларды рамында энергияны белгілі бір млшері болады). Жануарлар да, сімдіктер сияты, зіні тыныс алуында жне баса да тіршілік процестерінде энергияны бір блігін жоалтады. Тыныс алу, ас орыту жне экскрециямен байланысты жоаланнан кейінгі энергия суге, іс рекетін олдауа жне кбеюге пайдаланылады.

Гетеротрофты организмдерде органикалы заттарды жиналу жылдамдыы екінші реттік німділік (Е) деп аталады. Екінші реттік німділік барлы оректік дегейде кездеседі. сімдіктер німділігі алашы, ал жануарларды немесе баса консументтер німділігі екінші реттік німділік деп аталады. Екінші реттік німділік біріншіден кп болуы ммкін.

Консументтерді энергетикалы тепе тедігі былай жинаталады: пайдаланылан орек = су + тыныс алу + экскремент немесе Р=П+ R +H, мнда

Р- консумент рационы, яни белгілі бір уаыт аралыындаы оларды жеген таамдарыны саны.

П- организмні суіне жмсалан энергия

R-тыныс алуа жне баса да процестерге жмсалан энергия.

Н -экскремент трінде бліп шыарылан оректі энергиясы.

орыта айтанда, наты бір оректік тізбектерде сімдіктер орегінде жинаталан энергияны млшерін жне берілуін есептеуге болады. сімдік фотосинтез кезінде шамамен 1% кн энергиясын байланыстырады. Осы сімдікпен оректенген жануарлар, онда жинаталан энергияны толыымен пайдалана алмайды. оректі бір блігі орытылмайды жне экскременттер трінде блінеді. детте сімдіктер жеміні 20-60%-ке дейінгі млшері мегеріледі. Мегерілген энергия жануарларды су, кбею т.б. тіршіліктеріне жмсалады. Мшелер мен клеткаларды жмысы кезінде жылу блінеді, йткені оректі энергиясыны біразы оршаан ортаа таралады. орытылан оректі тек шамалысы ана жаа лпаны тілуіне, майды ора жинаталуына жмсалады. Жас организмдерге бл лес ересектерімен салыстыранда бірнеше есе кп. Сондытан алашы кезенен бастап оректік тізбектен энергияны кп жоалуы байалады.

Заттар мен энергия тасымалдануыны рбір кезеінде шамамен 90 %- і жоалады жне оларды 1/10 блігі ана келесі ттынушыа кшеді. Организмдерді оректік тізбегіндегі энергияны берілу заы «10 % ереже» деп аталады. Бл зады 1942 жылы Р.Линдеман ашандытан, кейде оны «Линдеман заы» деп те атайды.

Егер сімдіктерді органикалы алашы німділігі 1000 Дж болса, онымен оректенетін шп оректі жануарларды денесінде бл млшерден 100 Дж алады. Ал осы шп оректі жануарлармен оректенген жыртыш денесіне барлыы 10 Дж теді, кейін бл жыртышпен басасы оректенсе, оны лесіне тек ана 1 Дж тиеді. Сонымен жасыл сімдіктен жинаталан энергия оры оректік тізбектерде тез таусылады. Сондытан оректік тізбек детте, барлыы 4-5 звенодан аспайды.