Нормативті жаттар келесілерді регламенттейді
Р МЖ обьектілері болып мыналар табылады:
- шамалар бірліктері;
- шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондары жне шамалар бірліктеріні эталондары;
- лшеу ралдары;
- лшеу ралдарын салыстырып тексеру дістемелері;
- лшемдерді рамдарына, дістеріне жне нтижелеріне ойлатын талаптар;
- лшемдерді орындау дістемелері;
- мемлекеттік басарма органдарын, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша жеке жне зады тлаларды метрологиялы ызметтеріні ызметі.
| Шамалар бірліктері |
| Шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондары жне шамалар бірліктерініэталондары |
| лшеу ралдарын салыстырып тексерудістемелері |
| Р МЖ обьектілері |
| лшеу ралдары |
| лшемдерді орындаудістемелері |
| лшемдерді рамдарына, дістеріне жне нтижелерінеойлатын талаптар |
| мемлекеттік басарма органдарын, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша жеке жне зады тлаларды метрологиялы ызметтерініызметі |
2 сурет. азастан Республикасыны лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік жйесіні обьектілері
Р МЖ аясында жалпы асиеттерге, сипаттамалара жне талаптара ие, ызметті жеке баыттары бойынша лшем бірлігін аматамасыз ету бойынша ызметті субьектілерін, нормаларын, ралдарын жне трлерін біріктіретін жйешелерді ру ммкіндігі арастырылады.
Р МЖ рылымына мыналар кіреді:
- Р МЖ йымдастырушылы негізін райтын азастан Республикасыны метрологиялы ызметі;
- Р МЖ техникалы негізін райтын шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондары, шамалар бірліктеріні эталондары жне лшем бірліктері;
- Р МЖ нормативтік негізін райды, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша жмыстарды йымдастыруды жне тртібін регламенттейтін нормативтік ыты актілер жне нормативтік жаттар.
| Р МЖ йымдастырушылы негізін райтын азастан Республикасыны метрологиялы ызметі |
| Р МЖ техникалы негізін райтын шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондары, шамалар бірліктеріні эталондары жнелшем бірліктері |
| Р МЖ нормативтік негізін райды, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша жмыстарды йымдастырудыжне тртібін регламенттейтін нормативтік ыты актілер жне нормативтік жаттар |
| Р МЖ рылымы |
3 сурет. азастан Республикасыны лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік жйесіні рылымы
азастан Республикасыны метрологиялы ызметіне мыналар кіреді:
- мемлекеттік метрологиялы ызмет;
- лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттікызметтері;
- мемлекеттік басарма органдарыны, жеке жне зады тлаларды метрологиялы ызметтері;
- лшем бірлігін амтамасыз ету саласындаы сарапшы аудиторлар;
- лшем бірлігін амтамасыз ету саласында консалтингті ызмет крсететін зады тлалар.
| Мемлекеттік метрологиялы ызмет |
| лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттікызметтері |
| лшем бірлігін амтамасыз ету саласындаысарапшы аудиторлар |
| азастан Республикасыны метрологиялы ызметі |
| лшем бірлігін амтамасыз ету саласында консалтингті ызмет крсететін зады тлалар |
| мемлекеттік басарма органдарыны, жеке жне зады тлаларды метрологиялы ызметтері |
4 сурет. азастан Республикасыны метрологиялы ызметіні рылымы
Мемлекеттік метрологиялы ызмет мыналардан трады:
- техникалы реттеу жне метрология жніндегі укілетті орган (рі арай укілетті орган) жнеоны ауматы блімшелері;
- мемлекеттік ылыми метрологиялы орталы (рі арай ММО).
лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік ызметтеріне мыналар кіреді:
- уаыт пен жиілікті мемлекеттік ызметі (рі арай УЖМ);
заттар мен матиериалдарды рамы мен асиеттеріні стандартты лгілеріні мемлекеттік ызметі (рі арай СМ);
- заттар мен материалдарды физикалы константталары мен асиеттері туралы стандартты анытамалы деректерді мемлекеттік ызметі (рі ара САДМ), сондай-а лшем бірлігін амтамасыз етуді баса да мемлекеттік ызметтері.
Р МЖ техникалы негізін мыналар райды:
- рылуын жне стауын мемлекет жзеге асыратын шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондарыны жиынтыы;
- республика аумаында олданылатын шамалар бірліктеріні эталондарыны, лшеу ралдарыны, сондай-а заттар мен материалдарды рамы мен асиеттеріні стандартты лгілеріні жиынтыы;
- заттар мен материалдарды физикалы константалары мен асиеттері туралы стандартты анытамалы деректеріні жиынтыы.
| рылуын жне стауын мемлекет жзеге асыратын шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондарыны жиынтыы |
| Республмка аумаында олданылатын шамалар бірліктеріні эталондарыны, лшеу ралдарыны, сондай-а заттар мен материалдарды рамы мен асиеттеріні стандартты лгілеріні жиынтыы |
| Заттар мен материалдарды физикалы константалары мен асиеттері туралы стандартты анытамалы деректеріні жиынтыы |
| Р МЖ техникалы негізі |
5 сурет. азастан Республикасыны лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік жйесіні техникалы негізі
Р МЖ нормативтік негізі азастан Республикасында лшемдерді бірлігін жне талап етілетін длдігін амтамасыз ету жне баалау бойынша жмыстара ойылатын талаптарды жне жргізу тртібін анытайтын, бірыай ережелер мен нормаларды белгілейтін нормативтік ыты актілерді жне нормативтік жаттарды кешенінен трады.
лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша нормативтік жаттарамыналар жатады:
- халыаралы стандарттар;
- метрология бойынша айматы стандарттар, ережелер мен нсаулар;
- азастан Республикасыны мемлекеттік стандарттары;
- мекемелер стандарттары;
- азастан Республикасыны метрология бойынша нсаулары;
- баса елдерді метрология бойынша ержелері, нормалары жне нсаулары, мекеме стандарттары.
лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша нормативтік жаттар мыналарды регламенттейді:
- шамалар бірліктері;
- шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондары жне мемлекеттік салыстырып тексеру слбалары;
- лшеу ралдарын салыстырып тексеруді жне калибрлеуді дістері мен ралдары;
- лшеу ралдарына жне нормаланатын метрологилы сипаттамалара ойылатын талаптар;
- лшемдерді длдік нормалары;
- лшемдер нтижелеріні жне лшемдерді длдігін крсеткішиерді баяндалу тсілдері жне сыну нысандары;
- лшеу ралдарын салыстырып тексеру дістемелері, лшемдерді орындау дістемелері;
- заттар мен материалдарды рамы мен асиеттеріні стандартты лгілеріне, заттар мен материалдарды физикалы константалары мен асиеттері туралы стандартты анытамалы деректеріне ойылатын талаптар;
- лшеу ралдарын сынауды, метрологилы аттестаттауды, салыстырып тексеруді жне калибрлеуді жне лшем бірлігін амтамасыз ету саласындаы баса да жмыстарды йымдастыру жне жргізу тртібі;
- лшем бірлігін амтамасыз ету саласындаы терминдер мен анытамалар.
Р МЖ нормативтік жаттары:
- негізгі, жалпы талаптарды, ережелерді, нормаларды белгілейтін жне Р МЖ йымдастырушылы-дістемелік ережелері;
- німді, ызмет крсетулерді, процесстерді баылау талаптарын жне дістерін белгілейтін болып блінеді.
лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша нормативтік ыты актілер жне нормативтік жаттар олданылады.
Р МЖ жмыстарын мемлекеттік басаруды, азастан Республикасыны метрологиялы ызметіні ызметін йлестіруді, мемлекеттік баарма органдарымен, жергілікті басару органдарымен, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша оамды мекемелермен, баса жеке жнезады тлалармен зара рекеттесуді укілетті орган жзеге асырады.
Укілетті орган з ызметін тікелей немесе оан баынышты ксіпорындар мен блімшелер арылы жзеге асырады.
Укілетті органы негізгі ызметтеріне мыналар жатады:
- лшем бірлігін аматамасыз ету бойынша мемлекеттік саясатты зірлеуді жне жзеге асыруды йымдастыру;
- азастан Республикасыны метрологиялы ызметіні ызметін йлестіруді жзеге асыру;
- азастан Республикасыны аумаында олдануа жіберілген шамаларды анытау;
- метрология саласында ылыми зерттеулерді жргізуді йымдастыру;
- лшем бірлігін амтамасыз ету ойынша нормативтік жаттарды зірлеу тртібін анытау;
- лшеу ралдарын олдану, ндіру жне жндеу тртібін анытау, лшеу ралдарын салыстырып тексеру жне калибрлеу нтижелерін салыстыруды йымдастыру;
- лшем бірлігін амтамасыз ету саласында кадрларды айта дайындау жне біліктілігін жоарылатуды йымдастыру;
- лшембірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік жйесіні тізілімін жргізуді йымдастыру;
- мемлекеттік метрологиялы адаалауды йымдастыру жне жргізу;
- азастан Республикасын метрология бойынша халыаралы жне айматы мекемелерде таныстыру.
| лшем бірлігін аматамасыз ету бойынша мемлекеттік саясатты зірлеуді жне жзеге асырудыйымдастыру |
| азастан Республикасыны метрологиялы ызметіні ызметінйлестіруді жзеге асыру |
| азастан Республикасыны аумаында олдануа жіберілген шамаларды анытау |
| лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша ызметті трлері |
| шем бірлігін амтамасыз ету ойынша нормативтік жаттарды зірлеу тртібін анытау |
| Метрология саласында ылыми зерттеулердіжргізуді йымдастыру |
| Мемлекеттік метрологилы адаалауды йымдастыру жне жргізу |
| лшеу ралдарын олдану, ндіру жне жндеу тртібін анытау, лшеу ралдарын салыстырып тексеру жне калибрлеу нтижелерін салыстыруды йымдастыру |
| лшем бірлігін амтамасыз ету саласында кадрларды айта дайындау жне біліктілігін жоарылатуды йымдастыру, - лшем бірлігінамтамасыз етуді мемлекеттік жйесіні тізілімін жргізуді йымдастыру |
| азастан Республикасын метрология бойынша халыаралы жне айматы мекемелерде таныстыру |
6 сурет. азастан Республикасыны лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік жйесіні ызметіні трлері
ММО негізгі ызметтері мынадай:
- лшем бірліктері эталондарын дайындау, ру, сатау жне метрологиялы аттестаттау;
- шама бірліктеріні эталонды базасын ру жне жетілдіруді мемлекеттік бадарламасын дайындау жне жзеге асыруды іске асыру;
- метрология саласында олданбалы ылыми зерттеулерді бадарламасын дайындау жне жзеге асыруды іске асыру;
- шама бірліктеріні жаа эталондарын, жоары длдіктегі лшеу ралдарын ру бойынша ылыми зерттеулерді, оларды дайындау жне ндіру бойынша тжірибелі – конструкторлы жмыстарды жргізу;
- заттар мен материалдарды рамы мен асиетіні стандартты лгілерін дайындау жне ндіру бойынша зерттеу жмыстарын жргізу;
- мемлекетаралыжне халыаралы дегейлерде жргізілетін азастан Республикасы шама бірліктері эталондарыны айналмалы салыстыруында атысу;
- республика тірегінде шама бірліктері эталондарын айналмалы жне радиалды салыстыруды йымдастыру жне атысу;
- уаыт пен жиілікті мемлекеттік ызметі, заттар мен материалдарды рамы мен асиетіні стандартты лгілері, заттар мен материалдарды асиеті жне физикалы константалары туралы стандартты анытамалы деректер жмысын йымдастырады жне амтамасыз ету;
- метрология саласында зады, нормативті жне ыты дайындау жне іске асыруа атысу;
- лшем бірілігін аматамсыз ету саласында нормативті жаттарды дайындауды, оларды мемлекетаралы жне халыаралы нормалар жне ережелермен йлестіруді іске асырады;
- метрология саласында мемлекеттік стандарттарды, сыныстарды жне де баса нормативті жаттарды, соны ішінде салыстырып тексеру дістемелерін, лшемні дістемелік орындалуын метрологиялы сараптау жргізу;
- лшеу ралдарын сынау, лшем ралдарын метрологиялы аттестаттау, лшемні дістемелік орындалуы бойынша жмыстар жргізу;
- лшеу ралдарын ндіру, салыстырып тексеру, калибрлеу жне жндеу кезінде ойылатын квалификациялы талаптара зады жне жеке тлаларды сйкестігіне туелсіз экспертті баалау жне техникалы тексеру жргізу;
- ММО ызметіне тиісті лшем бірлігін амтамасыз ету мселелері бойынша апаратты амтамасыз ету бойынша жмыстарды жргізу.
лшем бірлігін амтамасыз етуді мемлекеттік ызметтеріні ызметі укілетті орган бекітетін Ережелерді негізінде жзеге асырылады.
УЖМ негізгіызметтері мыналар болып табылады:
- техникалы ралдарды жне УЖМ жйелерін дамытуды жне здіксіз ызмет етуді амтамасыз ету бойынша ылыми-техникалы ызметті жзеге асыру;
- уаыт пен жиілік бірліктеріні млшерлерін, УЖМ пайдаланылатын эталондарды негізінде азастан Республикасындаы уаытты лтты шкаласын жаырту жне сатау;
- Жерді айналу параметрлерін баылау пунктерінде алынан апарат негізінде бкіллемдік уаыт пен Жер полюстеріні координаттарын анытау жне болжау;
- елді уаыт пен жиілікті эталонды дабылдарына, сондай-а байланысты келісілген арналары бойынша жерді айналу параметрлері туралы апарата деген сраныстарын радио жне теледидар арналары, спутникті навигациялы жйелері, Инетернет басты желісі бойынша здіксіз амтамасыз ету;
- азастан Республикасыны аумаында техникалы ралдар жне жйелер арылы берілетін уаыт пен жиілікті эталонды дабылдарын метрологиялы баылау;
- ттынушыларды УЖМ апаратты деректерімен амтамасыз ету;
- эталонды базаны, жерді айналу параметрлерін анытауды техникалы ралдарын жне уаыт пен жиілікті эталонды дабылдарын беру жне абылдау жйесін жетілдіру бойынша ылыми-зерттеу жне тжірибелі конструкторлы жмыстарды жргізу;
- уаытты Мемлекеттік ызметінен берілетін уаыт пен жиілікті эталонды дабылдарыны, жерді айналу параметрлеріні сипаттамаларына ойлатын талаптарды жне болжау;
- УЖМ мселелері бойынша халыаралы ынтаматастыа атысу;
- уаытты, жиілікті жне жерді айналу параметрлеріні техникалы ралдарыны трін бекіту бойынша жмыстарды йымдастыру жне жргізу;
- азастан Республикасыны аумаында уаытты санауды белгіленген тртібін сатауды баылау.
СМ негізі ызметтері мыналар болып табылады:
- стандартты лгілерді жасау жне олдану негізінде заттар мен материалдарды рамы мен асиеттеріні бірлігін жне талап етілетін длдігін амтамасыз ету;
- СМ ызмет етуін жне дамытуын амтамасыз ету бойынша ылыми-техникалы жне практикалы ызметті жзеге асыру;
- стандартты лгілерді жасау жне олдану бойынша айма аралы жне салааралы йлестіруді жзеге асыру;
- экономиканы стандартты лгілерге деген сранысын анытау жне болжау;
- ттынушылар заттар мен материалдарды рамы мен асиеттерін анытау длдігіне оятын талаптарын талдау жне болжау жргізу;
- стандартты лгілерді жасауды, ндіруді, жзеге асыруды жне олдануды регламенттейтін нормаларды жне техникалы талаптарды белгілеу;
- стандарты лгілерді трлерін бекіту бойынша жмыстарды йымдастыру жне жргізу;
- «Заттар мен материалдарды рамы мен асиеттеріні стандарты лгілерні бекітілген трлері» блімі бойынша лшем бірлігін аматамасыз етуді Мемлекеттік жйесіні тізілімін жргізу (рі арай – трі бекітілген стандартты лгілерді Мемлекеттік тізілімі);
- ттынушыларды СМ анытама апаратымен амтамасыз ету,
- стандартты лгілерді жасау, стандартты лгілерді аттестаттау ралдарын жетілдіру бойынша ылыми-зерттеу жне тжірибелі-конструкторлы жмыстарды жргізу;
- СМ мселелері бойынша халыаралы ынтыматастыа атысу.
САДМ негізгі ызметтері мыналар болып табылады:
- стандартты анытамалы деректерді ылымда, ндірісте жне білім беруде оларды негізінде лшем бірлігін аматамасыз етумасатында зірлеу жне олдану бойынша аймааралы жне салааралы йлестіруді жзеге асыру;
- аны стандартты анытамалы деректерді нерксіптік ндірісте, ылыми-техникалы ызметте, метрологияда, стандарттауда, німні сйкестігін баалауда, коммерциялы ызметте, басармада, адамдарды жне оршаан ортаны ауіпсіздігін амтамасыз ету бойынша ызметте олдануды амтамасыз ететін нормаларды, ережелерді жне талаптарды зірлеу;
- стандартты анытамалы деректерге деген сраныстарды анытау жне болжау;
- стандарты анытамалы деректерді жасауды бадарламаларын зірлеу жне жзеге асыру;
- стандартты анытамалы деректер мселелері бойынша халыаралы ынтыматастыа атысу;
- стандарты анытамалы деректермен нерксіптік, ылыми мекемелерді жне де баса раныстарды амтамасыз ету.
лшем бірлігін амтамасыз ету бойыншажмыстарды орындау жне метрологиялы баылауды жзеге асыру шін мемлекеттік басарма органдары, жеке жне зады тлалар метрологиялы ызметтер рады.
Мемлекеттік басарма органдарыны, жеке жне зады тлаларды метрологиялы ызметтері мемлекеттік басарма органдарыны, жеке жне зады тлаларды басшылары бекітетін Ережелерді негізінде жасалады.
Мемлекеттік басарма органдарыны, жеке жне зады тлаларды метрологиялы ызметтеріні негізгі ызметтері болып мыналар табылады:
- ызметті тексерілетін аясында лшемдерді бірлігін жне талап етілетін длдікті аматамасыз ету ету;
- процесстер мен ызмет крсетулерді зерттеу, зірлеу, ндіру, сынау, пайдалануды метрологиялы аматамсыз ету бойынша ызметтік негізгібаыттарын анытау жне жмыстарды орындау;
- занамалыпен белгіленген метрологиялы нормалар мен ережелерді з уаытында енгізу жне сатау;
- олданылатын лшеу ралдарын салыстырып тексеру, калибрлеу жне жндеудійымдастыру жне жргізу;
- лшемдерді орындау дістемелерін зірлеу;
- нормативтік жне техникалы жаттаманы метрологиялы сараптау;
- метрологиялы баылауды жзеге асыру.
лшем бірлігін амтамасыз етусаласындаы сарапшы-аудиторлар ызметті мынабаыттары бойынша жмыстарды жзеге асырады:
- лицензилау кезінде біліктілік талаптарына сйкестікке жеке жне зады тлалара туелсіз сараптама баалау жргізу;
- зады тлаларды метрологилы ызметтерін лшеу ралдарын салыстырып тексеру (калибрлеу) ыына аккредиттеу кезінде техникалы зерттеу жргізу;
- зады тлаларды метрологиялы ызметтерін лшемдерді орындау дістемелерін метрологиялы аттестаттау ыына аккредиттеу кезінде техникалы зерттеу жргізу;
- лшеу, аналитикалы зертханаларды аккредиттеу кезінде техникалы зерттеу жргізу;
- лшеу ралдарына сынатар жргізу;
- сынау жабдыына аттестаттау жргізу;
- лшемдерді орындау дістемелерін метрологиялы аттестаттау;
- техникалы жаттаманы метрологиялы сараптау жргізу;
- аналитикалы, сынау, лшеу зертханаларында жадайын баылауды жргізу.
лшем бірлігін амтамасыз ету саласында сарапшы-аудитор Р СТ 2.45 сйке біліктілік талаптарына сйкес келуі ажет.
лшем бірлігін амтамасыз ету саласындаы ызмет, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша нормативтік ыты актілерге жне нормативтік жаттара сйкес жзеге асырылуы ажет.
Р МЖ зара рекетте болады:
- техникалы реттеуді мемлекеттік жйесімен;
- нормативтік жаттарды зірлеу жне жетілдіру бойынша жмыстарды жзеге асыру кезінде азастан Республикасыны мемлекеттік стандарттау жйесімен;
- сертификатталатын німдерді, процесстерді жне ызмет крсетулерді сапасын жне ауіпсіздігін баалау бойынша жмыстарды жзеге асыру кезінде азастан Республикасыны мемлекеттік сертификаттау жйесімен;
- зады тлаларды метрологиялы ызметтеріні метрологиялы жмыстарды жзеге асыру ыына аккредиттеу кезінде азастан Республикасыны мемлекеттік аккредиттеу жйесімен;
- нормативтік жаттарды йлестіру жне шамалар бірліктеріні мемлекеттік эталондарын салыстыру кезінде баса елдерді лтты жйелерімен зара рекетте болады.
лшем бірлігін амтамасыз ету саласында обьектілерді, жмыса атысушыларды жне жаттарды есепке алу Р СТ 2.7 сйкес жзеге асырылады.
Мемлекеттік метрологиялы адаалауды укілетті орган жне оны ауматы блімшелері жеке жне зады тлаларды, азастан республикасыны баса нормативтік ыты актілеріні, лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша нормативтік жаттарды талаптарын орындауын тексеру масатында жзеге асырады.
лшем бірлігін амтамасыз ету бойынша халыаралы ынтаматасты баса елдерді тиісті мекемелерімен екі жаты немесе кп жаты негізде, экономикалы жне ылыми-техникалы ынтыматасты бойынша кіметаралы комиссияны шешімдеріні негінде азастан Республикасыны метрология бойынша халыаралы жне айматы мекемелерді ызметіне атысуынан туатын ынтыматасты туралы келісімдерді (келісім шарттарды, хаттамаларды) жасау жолымен жзеге асырылады.
Метрология бойынша халыаралы ынтыматасты бойынша жмыстарды йымдастыру жне жргізу азастан Республикасыны занамалыына скес белгіленген тртіпте жзеге асырылады.