Физикалы шамаларды бірлік жйесі

 

ылымда, техникада жне оршаан ортада адамзат баласы кптеген физикалы объектілерді асиетімен жмыс істейді. Бл асиеттер осы объектілерді зара серлесу процесін айындап крсетеді. Оларды сипаттау физикалы шаманы атысумен жргізіледі. Сонымен бл асиеті млшерлік айырмашылыын крсету шін трлі физикалы шаманы ажетілігі туады. Осыан байланысты метрологияда физикалы шаманы лшемі мен мні тсінігі арастырылан.

Физикалы шама лшемі -бл арастырылып отыран объектілерді физикалы шаманы тсінуіне сай келетін асиетті млшерлік маызы. Мысалы: рбір дене белгілі бір массаа ие, осыны арасында денелерді зара сапасыны нтижесінде оларды массасы бойынша ажыратуа болады, яни бізді ызытырып отыран физикалы шама лшемі бойынша. Бл жерде физикалы шама денені массасы.

Физикалы шама мні- бл физикалы шаманы лшеміні абылдаан бірліктердегі сан тріндегі баасы.

Физикалы шаманы бірлігі –бл белгіленген лшемдегі физикалы шаманы жне де оан бірлік мнге те келетін сонымен атар біртекті физикалы шаманы млшерлік трде крсету шін олданылады.

Физикалы шаманы бірлігіні лшемі – мемлекеттік метрологиялы орган мен зады бекітілген анытаманы кмегімен орнатылады.

Физикалы шаманы басты сипаттамасы лшемі жне де оны лшемін кбейтуге, блуге дрежеге шыару, тбірден шыару амалын орындауа болады.

лшем ымы бірлігін-бір жйеден 2-ші жйеге ауыстыру шін:

- теория жзіндегі тжырымдамалар;

- крделі рнектерді дрыстыы;

- шамалар арасындаы туелділікті алу жне т.б. кеінен олданылады.

абылдаан принциптерге сай бір шамалар туелсіз шама ретінде екіншісі, оларды функциясы ретінде арастырылады. Физикалы шаманы жиынтыын- физикалы шаманы жйесі деп аталады.

Физикалы шаманы –негізгі жне туынды бірліктер абылданан.

Физикалы шаманы негізгі бірліктерін абылдау жне орындау барысында мынандай йарымдар арастырылады:

- ылым мен техниканы барлы саласын амту;

- трлі физикалы шама шін туынды бірліктерін алыптастыруды негізін ру;

- ке олданым тауып отыран негізгі бірліктерді практикалы олайлы лшемін абылдау;

- эталон кмегімен ммкіндінше дл крсетілген физикалы шаманы бірліктерін абылдау.

Туынды бірлігі физикалы шаманы арасындаы байланысты орнатылан задарды негізінде немесе физикалы шаманы анытамасы ретінде алыптастырады.

Туынды бірліктерді орнату шін мынандай йарымдар арастырылады:

- бірлігі негізгі бірлік ретінде олданылатын физикалы шаманы абылдау;

- абылданан бірліктерді лшемін орнату;

- туынды бірлікке орнатылан шамамен негізгі бірлік пен байланыстырушы шаманы анытау шін тадап абылдау;

- анытаушы рнекке кіретін пропорционалды коэффиценті бірікке теестіру.

Туынды бірліктер когеренті жне когеренті емес болып блінеді: когерентті деп-санды кбейтіндісі 1-ге тен деп абылдаан рнектер жйесіні баса да бірлікпен байланыста болатын физикалы шаманы туынды бірлігін айтамыз.

Физикалы шама бірлігін жйелік немесе жйелік емес деп блінеді.

Физикалы шаманы бірліктер жйен ру принциптері:

Жаа бірліктер жне ру немесе енгізу барысында ылымдар тек 1-ана принциптті басшылыа алады, яни бл практикалы масата сйкес адам мірінде олдануа ыайлы жазылуы, есте саталуы жеіл болуы керек.Бл принцип негізінде келесі базалы принциптер абылдаан:

1. Туынды физикалы шама мен оларды бірлігін алыптастыруды арапайымдылыы, яни байланысты тедеулерде прорпорционалды коэффицент бірлікке теесу керек.

2. Негізігі жне туынды бірліктерді жоары длдігі мен оларды лшемін тменге орнатылан эталона бере алу.

3. Негізгі бірлік эталоныны жойылмайтындыы, яни жоалан немесе жойылан жадайда айта алпына келтіретіндігі.

4. Бірлікті алмастырымдыы, яни жаа бірліктер жйесін енгізу барысында оларды ол шешімдері мен атауды саталатындыы.

5. Негізгі жне туынды бірлік лшеміні физикалы шаманы лшеміне жаындыы немесе практикада жиі кездесетіндігі.

6. Негізгі жне туынды бірліктеріні эталонынан за мерзімді саталуы.

7. Негізгі е кіші сан ретінде біршама жылжымалы асиетін крсететін физикалы шаманы тадап абылдау.

8. Эталоны за мерзімге саталынуы.