Жйелік ателіктерді алып тастау жне айындау амалы

Баылау барысында, тзелмейтін деп – жйелік ателіктеріні барлыыны алынуын айтады. Ескеру жне жйелі ателіктерді сер етуін шыару, лшем кмегімен дерекнама ателігінен басына дейін лшеуге болады, аныталынан тзетулерді жне лшем нтижесіні жіктелінуі, жйелі ателіктерді баа шегі шыарылмайды.

 

лшемні математикалы трдегі нтижесі мынадай:

Х_і=Х_и+_і+_і

Мндаы Х_і- лшеу ауымыны белгісі

_і –і- кездейсо ателік

_і – і- жйелік ателік

ат-абатты лшемнен кейін орташа арифметикалы белгілерді лшем ауымы мынадай трмен беріледі.

Егер жйелі ателіктерді барлы лшемдері траты болса, яни

:= _і, онда

Х_і=Х_и+ _і+_і

Мндай кезде, траты жйелі ателік ат-абатты, лшем кмегімен жояды. Олар арнайы жргізілген лшем процесін жоюы ммкін.

Траты жйелі ателіктерді алып тастауды мынадай дістері бар:

- ауыстыру дісі - ртрлі дісті салыстыру, тенстіру лшем ауымыны млім болан, ауыммен ауысуымен орындалады, осы ахуал кезінде жне лшем шарасын олданан кезде ешандай згеріс болмайды. (міндетті трде реттеуші тсіл ажет);

- арсы тру дісі – арсы тру дісі кезінде екі рет мынадай болады, траты ателік себептері ашанда ртрлі, біра баылау нтижесіні зады трде сер етуі млім;

- тем ателігіні дісі. Баылау кезінде екі белгімен аралады, орындалан, біра траты жйелі ателіктер р нтиже кезінде ртрлі белгімен енгізіліп отыран;

- рандолизациялы дісте лшем ауымы ртрлі приборлармен лшенеді, сонымен атар ол зара теп алады.

- кездейсо ателікті тзелмейтін анализдік белгісі. Егер белгілер тзелмейтін кездейсо ателіктер белгілі бір задылытармен кезектессе, онда ауыспалы жйелі ателік аралады. Егер келесідей белгі "+" кездейсо ателіктерде ауысады келесідей белгіге "-" немесе керісінше, онда монотонды згермелі жйелі ателіктер бар болады. Егер белгі топтары "+" жне "-" кездейсо ателіктерде кезектессе, онда периодты жйелік ателіктер бар болады.

- графикалы діс. Ол баылау нтижелерінде ауыспалы жйелі ателіктерді табуды е арапайым бір дісі болып табылады жне еруші тзелмейтін белгі баылау нтижелеріні график руын орытындылайды. Графикте растырылан нктелерде бір алыпты исы жргізеді, лшеу нтижесіні тенденциясын білдіретін, егер ол бар болса. Егер тенденция аныталмаса, онда ауыспалы жйелі ателікті жо деп есептейді.

- симметриялы баылау дісі. Бл дісті мнін лшеуді згертуші мысалы ретінде арастырамыз, беру фунуциясыны мынадай трі бар у=kх+у₀, ондаы х,у – кіруші жне шыушы шамасы згертушіні, k – коэффициент, ателігі оны уаыт бойынша сызы заымен згереді; у₀ – траты.

Жйелі ателіктерді жою шін шыушы шамасы у те уаыт ішінде t ш рет лшенеді. Бірінші жне шінші лшеулерде згертушіні кіруіне сигнал беріледі х₀ лгілі діспен. лшеу нтижесінде тедік жйесі пайда болады:

 

; ; .

 

Оны шешімі х мнді береді, ауыспалы жйелі ателіктен туелсіз, k коэффициентіні згеруі белгіленген:

 

.

 

- арнайы статистикалы діс. Бан тізбектелген ртрлілісі атысты (Аббе критериі) дисперсионды анализ жне т.б.

Соларды кейбіреулерін натыра арастырайы.