Тарау. ДРЕКІ АТЕЛІКТЕР ЖНЕ ОЛАРДЫ ЖОЮДЫ ДІСТЕРІ

Дрекі ателіктер - лшеу атарына келтірілетін жеке лшеу орытындысыны ажеттілігі, берілген шартта осы атарды алан орытындыларын айырмашалыы аз дрекі ателіктік кздерін мыналар кіреді.

- шкалаларды аз блу баанасын дрыс есептеулерден пайда болатын лшегіш приборларды шкалалары бойынша есептемені дрыс есептігі;

- пайдаланылан жинаты жеке лшеу мндерін баылауды орытындыларын ретсіз згерту параметрлері;

- лшеу шарттарыны кездейсо ыса уаытты

- аспапты байалмай жне жнделмей алуы.

Дрекі ателіктер бірреттік лшеуде пайда болады жне айталап лшеуде жиі жойылады.

Тадаманы статикалы жолмен делуі біркелкі болан жадайда ммкін болады, ол оны жйелері сол бір жинаа жатса, ол керісінше жадайда берілгендерді деу ммкін емес.

10.1 Дрекі аліктерді жойандаы критериі.

 

Біркелкі лшеу барысында ателікті табу ммкін емес; 2-3 лшеулер жргізіледі жне орытынды ретінде алынан есептемені орташа арифметикалы мнін абылдайды. ателіктерді анытау барысында кп лшеулерде статикалы критерилерді пайдаланады, лшеу орытындысы ай таралыма скес келетінін алдын – ала анытайды.

ателіктерді крсету шін q аиатымен беріледі, яни лшеу нтижелеріні берілген жинаында кнделікті нтижені орын алу ммкін.

«ш сигма» критериі алыпты заны таралуы бойынша лшеу ортындамалары шін олданылады. Осы критериі бойынша, q 0,003 аиатымен пайда болан орытындыны аиатты тмен жне оны ателік деп санауа болады, егер деп есептесек, мндаы Sх –ОКА лшеміні баасы. жне Sх млшерлерін -экстремальді мндерді бекітусіз (енгізусіз) анытайды. Бл критериі лшеу санында n 20...50 ыайлы (тиімді). Тадаманы клеміне байланысты цензурлауды падалану сынылады:

6 < n 100

100 1000

100< n 10000

Есептемені тадамасыны центрінен алыстатылан «те» ні алыстату, критериді кмегімен орындалатын тадаманы цензідрлеу шектері жне q<1/(n+1) мні дрежесінде t ГР – коэффицентіні есептемесі, жарытан мынадай болады;

-таралымыны эксцесі.

Бл мыналара олданылады:

- екімодульді биікдгелек -пен таралу, ол екімнді тарлымыны дискретті компазициясы жне Лапласты таралуы болып табылан.

- боландаы дреже крсеткіштерімен тепе-тедік жне экспоненциялды таралымны компазициясы;

- Экспоненциялды таралыммен

Романовский критерилі - лшеу саны n<20 боланда олданылады. Осыны барасында атынасы аныталадыжне салыстырылады.

10.1 кесте

q п =4 п =6 п =8 п =10 п =12 п =15 п =20
0,01 1,73 2,16 2,43 2,62 2,75 2,90 3,08
0,02 1,72 2,13 2,37 2,54 2,66 2,80 2,96
0,05 1,71 2,10 2,27 2,41 2,52 2,64 2,78
0,10 1,69 2,00 2,17 2,29 2,39 2,49 2,62

 

10.1-ші кесте – Рамоновский критериіні мні . Егер , онда -ателік болып саналады жне шегеріледі.

Шарлье критериі –атардаы баылау саны лкен емес (n<20) боланда пайдаланылады.

Бернуллиді теоремасы бойынша, абсолютті мні бойынша КшSх –млшеріне орташа арифметикалы мнін жоарлатуда олданылады. Мндаы Ф(Кш)-Х=Кш шін Лапласты алыпты функциясыны мні.

Баылау нтижесіні ретінде 1- орытынды сенімсіз болса, онда бл жерден Ф(Кш)=( n-1)/ n, Кш- жне 10.2 кесте –Шарлье критериіні мні.

10.2 кесте

п
Kш 1,3 1,65 1,96 2,13 2,24 2,32 2,58

 

Диксонны вариациялы критериі ателіктерді аиатын те ыайлы. Оны олдану барысында, баылаудан алынан орытындыларды вариациялы су атарына жазады X1, X2,..,Xn /( X1<X2<..<Xn)

Kд=(Xn-Xn-1)/( Xn –X1) ретінде анытылады. Осы критери шін критикалы айма - мні 6.3-кестеде крсетілген.

Диксон критериіні мні 6.3-кесте

 

п   Zq при q равном  
0,10 0,05 0,02 0,01
0,68 0,76 0,85 0,89
0,48 0,58 0,64 0,70
0,40 0,41 0,54 0,59
0,35 0,35 0,48 0,53
0,29 0,33 0,41 0,45
0,28 0,31 0,39 0,43
0,26 0,30 0,37 0,41
0,26 0,26 0,36 0,39
0,22 0,24 0,31 0,34

Осы критерилерді олдану сеніміміз жадайларда лшеуді объективті жадайын тексеруді талап етеді. Статикалы критерилерді кмегімен осымша лшеулер жасаан дрыс.