Тісті дгелектерді механикалы жне термиялы деу
Клік техникаларыны беріліс конструкцияларында цилиндрлік жне конусты тісті дгелектер олданылады. Цилиндрлік тісті дгелектер тіктісті, исытісті жне шыршатісті етіп жасалады. Диаметрі 400 мм дейінгі тісті дгелектер мен ыса білік-тістегеріштер кдімгі прокаттан, соылма мен алыптамадан жасалады, олар шін 45,40Х,40ХH маркалы болаттар пайдаланылады. Диаметрі 400 мм-ден жоары тісті дгелектерді 35Л-11 жне 55Л-11 йып жасайды да, алыптандырудан ткізеді. Тісті берілістер детальдары жмыс сызбаларына жне МЕСТ талаптарына сйкес болуы тиіс. Арнайы редукторларды тісті берілістеріні жмыс беттеріні дайындалу длдігі мен кедір-бдырлыы 4.1-кестеде келтірілген.
4.1-кесте
Тісті беріліс беттеріні дайындау длдігі мен кедір-бдырлыы
| Редукторды беріліс типі | Шеберлік жылдамды, м/с | Дайындау длдігіні дрежесі | Жмысты беттер кедір-бдырлыы  , тмен емес
| |||
| Тістегеріш | Дгелек | |||||
| m=5 дейін | m=5 жоары | m=5 дейін | m=5 жоары | |||
| Цилиндрлік | 12,5  20
| 8-7-7-В | 0,8 | 1,6 | 1,6 | 3,2 |
| Конусты | 10…16 | |||||
| Цилиндрлік | 8…12,5 | 9-8-7-В | 1,6 | 3,2 | 3,2 | 6,3 |
| Конусты | 7…10 | |||||
| Цилиндрлік | 5…8 | 9-9-7-В | ||||
| Конусты | 4…7 | |||||
| Цилиндрлік | 5 дейін | 10-9-7-В | 3,2 | 6,3 | ||
| Конусты | 4 дейін | |||||
| Цилиндрлік жне конусты | - | 10-В | 6,3 |
Тісті дгелектерді механикалы деуді технологиялы дерісіне дайындамаларды токарлы деу, оймакілтектерді немесе кілтек ойытары мен тістерді кесіп салу жатады.
Токарлы деу сырты беттер мен тісті дгелектерді орталы тесіктерін жонуды арастырады. Бірліктік жне кішісериялы ндірісте токарлы деу токарлы немесе карусельдік станоктарда екі рет ауыстырып бекіту арылы орындалады. Ортасериялы ндірісте диаметрі 250…300 мм болатын тісті дгелектерді токарлы деуін токарлы-карусельді станоктарда, ірісериялы ндірісте токарлы кпкескішті автоматтарда орындайды (4.6-сурет).
Бл жадайда дгелек дайындамасы кескіштер кіруге арналан К арнашасы бар ралбілікке отырызылады [13]. ралбілікке ысар кезде дайындаманы баыттау шін N мойыншасы ызмет жасайды. Кішісериялы ндіріс кезінде кілтектік ойытарды соу станоктарында, ал ірісериялы ндірісте тарту станоктарында дейді. Тісті дгелектерге тіс салу шін блу (кшірме) жне домалатып айналдыру дістері олданылады.
4.6-сурет. Тісті дгелек дайындамасын кпкескішті автоматта жонып деу
Блу дісі бойынша тістерді жасау дискілі (4.7-сурет а) жне модельді саусаты (4.7-сурет ) фрезалармен орындалады. Осы масатта мбебап-фрезерлік немесе арнайы станоктар олданылады.
Домалатып айналдыру дісі бойынша тістерді жасау брамдыты модульді фрезамен (4.7-сурет б) жне дгелек немесе рейкалы тісашауыштармен орындалады. Бл масатта арнайы тіскескіш станоктар пайдаланылады. Тіс жасау дістеріні барлыы да тістерді эвольвентті профильдерін олдануа негізделген.
4.7-сурет. Тісті дгелектерді тістерін жонышпен кесу дістері: а – дискілі; – саусаты; б – брамдыты модульді
Тісті дгелектерді деуде саталуа ажетті негізгі технологиялы талаптар тмендегідей [18]:
делген тістегеріштер мен дгелектерде тоын мен кпшекті абыраларыны біркелкі еместігі 10%-дан аспауы тиіс, ал тісті дгелектерде тоын абырасыны біркелкі еместігі тіс еістігінен бастап есептелуі тиіс. Дискіні ыысуы 0,1 тоын енінен аспауы тиіс, ал абыра ыысуы – оны алыдыыны 50%-ын райды, ал осьтік сызытан ауыту 
-тан труы тиіс.
Егер сызат атар жатан екі немесе одан да кп тістерде орналасса, онда оларды пісіруге рсат етілмейді. Тістердегі йма аауларын кетіру шыарушы ксіпорынны конструкторлы ызметіні келісімімен жргізіледі.
Тісті дгелектерді дайындау кезінде тістерді майысуа арсылыы мыты жне жмыс беттеріні тозуына кедергіні жоары болуы талап етіледі.
азіргі кезде тісті дгелектер, біліктер жне таы баса айналу денелері трізді детальдарды дайындайтын, сонымен бірге тісті дгелектерді дефектациялайтын жндеу ксіпорындарында оларды метрологиялы жне пайдаланушылы сипатына баа беру масатында тісті дгелектер шыаруды сапасын баылауды автоматтандырылан жйелері кеінен олданыс табуда.
Бл жйе лшеу ондырысынан (центрлер арасын лшейтін), ЭЕМ-ы бар байланыс интерфейсінен, жеке компьютерден жне ксіпорындаы сапа менеджменті жйесіне кіруге ммкіндік беруді амтамасыз ететін бадарламадан трады.
Бадарламалы амтамасыз етумен бірге жйені тмендегідей ммкіншіліктері бар:
- дискреттілігі айналыма 200 адыммен (18 
) горизонталь жазытыта баылаудаы детальді вертикаль ось бойынша айналумен автоматты трде жргізуге;
- сйкес математикалы модельді олдана отырып, горизонталь жазытыта 0...1 мм аумаында жылжу туралы апаратты автоматты трде алуа;
- станцияларды сервер беру арылы локальді есептеу жйесіне біріктіре отырып, шексіз жмысты баылау станцияларын олдана білуге. Жеке детальа жне барлы баылау элементтеріне арналан метрологиялы сипаттамаларды бірыай дерек базасы детальді дайындау сапасына сер ететін кптеген факторларды баалауа ммкіндік береді.
Тісті дгелектерді тістерін деуді химия-термиялы дістеріні ішінде е кп олданылатыны – азоттау мен кміртектендіру. Азоттауды ортакміртекті жне легірленген болаттан жасалатын детальдар шін олданады. Азоттаудан со босадатумен шынытыру жасау арылы тістерді жмысты беттеріні аттылыы 40...50HRC жетеді. Азотталан (шыныан) абат алыдыы детте 2,5...4,0 мм аралыында болады.
20,20 Г маркалы тменкміртекті болаттардан жасалан тісті дгелектер кміртектендіруден теді. Тісті дгелектерді шыныан кміртектендірілген абатыны 2,5...4,0 мм алыдытаы аттылыы 40...50 HRC аралыында болады. Ортакміртекті жне легірленген болаттардан (40, 40Х, 40 ХH жне т.б.) жасалан детальдар беттік шыныуа тседі.
Орта жне ірімодульді тісті дгелектерді беттік шыныуа рбір тісі жеке-жеке тседі. Бл кезде шыныуды екі дісі олданылады: тістерді тек жмысты беттерін немесе еіс беттерді осандаы бйірлік беттерді барлыын шынытыру. Бірінші діс кезінде шыныан металдан шыныпаан метала ту аумаында кернеулер жиынтыы пайда болады да, бл осы ималар бойынша тістерді жиі-жиі сынуына кеп сотырады. Ал екінші діс кезінде тпелі аума жо болады, бл тістерді майысуа беріктігін арттырады.