Детальдар тозуына сер ететін факторлар

Машиналарды пайдалану барысында детальдарды заымдануы мен бзылуына себепкер болатын процестерді зиянды процестер деп атайды. Бл процестерге жататындар: йкеліс салдарынан детальдарды жмысты беттеріні тозуы, ртрлі кштерді серінен детальдар бзылуы (илемділік деформация, металл ажуы, сынытар, жылулы жне электрлік бзылулар), химиялы белсенді ортаны серінен электрхимиялы коррозияны пайда болуы, атынас детальдарды ызметтік асиеттерін жоюы (магнитсіздену, серпімділікті жоалту) жне т.б.

Зиянды процестерді толыымен жою ммкін емес. Ал оларды техникалы кту мен аымды жндеу арылы баяулатуа болады, бл машинаны жмыс істеу жадайында болуын амтамасыз етеді.

Тозу жылдамдыы кптеген факторлара байланысты, оларды негізгілері тмендегідей:

– жктемені тсу сипаты (жктемені сер ету периодтылыы, соылар, дірілдер жне т.б.) мен детальдарды зара сері – йкеліс трі, сыранау жылдамдыы мен беттік температура, меншікті ысым, детальдар жанасуындаы саылаулар;

– детальдарды жанасу беттеріні параметрлері – материал рылымы мен аттылыы, бетті кедір-бдырлыы.

– аралы орта – майлау, беттік абыршатар, абразивтер (абразив аттылыы, блшектерді лшемдері мен формалары):

– пайдалану жадайлары – озалтыша арналан отын, ызмет ету персоналыны біліктілігі, техникалы ызмет крсету мен жндеуді уатылы ткізілуі мен сапасы;

– машина жне оны блшектеріні конструкциясы – детальдарды геометриялы формалары мен лшемдеріні сер етуші кштер мен жмыс сипатына сйкестігі, техникалы кту мен жндеуге атысты аландаы конструкцияны технологиялылыы.

– оршаан орта – орта температурасы жне оны белсенділігі.

Детальдарды тозуы оларды геометриялы лшемдері мен формаларыны згеруінде болады.

Тозуды нтижесінде цилиндрлік блшектер диаметрі бойынша сопа, зындыы бойынша конусты болып алады. Баса жадайларда блшектерді беттік аттылыы азаяды, мысалы, кміртектелген немесе шыдалан тозу кезінде, керісінше, бекітуді нтижесінде аттылы ныая тседі, сонымен бірге стігі бет абатыны осалдыы да лая тседі.

атты дене бетінен материалды бліну мен тозу процесі жне дене формасы мен млшеріні немі згеріп труы, йкеліс кезінде алды деформациясыны жиналуы тозу деп аталады. Тозуды мні клемні, массаны, зындыты т.б. бірліктерінде крінеді.

Блшек беттеріні тозу процесі те крделі, ол клікті пайдалану жадайында кездесетін р трлі факторларды кп трлеріне байланысты болады. Бл факторлара блшек беттеріні аттылыы мен сапасы, йкеліс бетіндегі салыстырмалы ысым, блшек материалдарыны рылымы, бір беттен екінші бетке жылжу жылдамдыы, йкеліс процесіндегі жанасатын блшек беттеріні зара арасындаы саылауларды сырт пішіні мен млшерін жатызуа болады.

йкеліс трлері салыстырмалы озалысты бар-жотыы бойынша тынышты йкелісі жне озалыс йкелісі, салыстырмалы озалысты сипаттамасы бойынша сыранау йкелісі жне домалау йкелісі, майлаушы материалдарды бар-жотыы бойынша майлаушы материалдарсыз йкеліс жне майлаушы материалдармен йкеліс деп блінеді.

Тынышты йкелісі – салыстырмалы озалыса арай ткелге дейінгі жылжу кезіндегі екі денені йкелісі, ал озалыс йкелісі – салыстырмалы озалыстаы екі денені йкелісі.

Сыранау йкелісі – атысты нктедегі баыты мен шамасы бойынша ртрлі денелерді жылдамдыы кезіндегі озалыс йкелісі.

Домалау йкелісі – атысты нктедегі оларды жылдамдыы баыты мен шамасы бойынша бірдей екі денені озалыс йкелісімен сипатталады.

йкелісті азайту шін, сонымен атар, детальдарды йкеліс беттеріні тозуын кеміту шін майлау процесін олданады. Детальдар арасындаы майлау абышасы йкеліс сипатын згертеді.

Майлауды бар-жоына жне майлау абышасыны алыдыы мен сапасына байланысты сыранау йкелісі тмендегіше блінеді: сйыты, жартылай сйыты, шектік жне ра.

Сйыты йкеліс дегеніміз - йкелу беттері майлау абатымен тгелімен блініп тратын жне йкеліс задылытары майлау материалдарыны асиеттерімен аныталатын йкеліс. Сйыты йкелісті задылытары абатты алыдыы 0,5 мм-ден тмен боланда жмыс істейді.

Сыранау мойынтіректері шін майлау абатыны алыдыы мына формуламен аныталады:

; (1.6)

мндаы, - майды абсолюттік ттырлыы, Па*с; d - білік диаметрі, мм; р - біліктегі жктеме, Па; s - саылау (білік пен мойынтірек диаметрлеріні айырмасы), мм; с - мойынтіректі келтірілген зындыы, с=(d+l)/l, мндаы l - мойынтірек зындыы.

Формуладан байайтынымыз: жктеме мен саылау лайан кезде детальдарды тозуына байланысты ттырлы май олданылады. Майлау абатыны алыдыы білікті айналу жылдамдыына байланысты болады.

Сйыты йкеліс білік мойны бетіні кедір-бдырлы биіктігі майлау абатыны алыдыына те немесе одан лкен болан жадайда бзыла бастайды.

Бл кезде білікті тегіс еместігіні мойынтірек бетіне жанасу процесі жреді де, жартылай сйыты йкеліс пайда болады.

Машинаны осанда немесе тотатанда, білікті айналу жылдамдыы бірден згереді де, жартылай сйыты йкелісті байауа болады. Сондытан да машинаны жиі-жиі осанда немесе тотатанда тозу се тседі.

Шектік (шекаралы) йкеліс - майлау абатыны алыдыы 0,1 мкм-ден аспайтын жне беттер микроскопты абышалар арылы блініп тратын йкеліс. Шекаралы йкеліс шектеулі брышты жылдамдыы, лкен жктемелері мен таза делген беттері бар детальдарда болады. Мысалы, сыранау мойынтіректеріндегі жай айналатын біліктер мен жабы тісті берілістерде шекаралы йкелістер кп кездеседі.

ра йкеліс - жанасу беттерінде майды жо болуы кезіндегі йкеліс. Бл йкеліс кезінде детальдар арынды трде тоза бастайды. Бан мысалдар: жетектегі жлдызшалар, тежеу алыптары мен барабандары, фрикционды муфталар, шынжыртабан буындары.

Тербелу йкелісі сыранау йкелісімен салыстыранда крделі процесс болып табылады, себебі мнда кезектесіп тербелетін тіректі беттерді деформациясы орын алады.

23.002-84 МЕСТ бойынша машиналарда тозуды ш тобы белгіленген: механикалы, коррозиялы-механикалы жне электр тогыны сері кезіндегі (1.1-сурет).

Механикалы тозу механикалы серлерді нтижесінде, ал коррозиялы-механикалы тозу материалды оршаан ортамен химиялы жне электрлік зара серінен тратын механикалы серді нтижесінде жреді.

 

Детальдарды тозу трлері

Коррозиялы-механикалы

Механикалы

Электр тогыны сері кезінде

1.1-сурет. Детальдарды тозу трлері

 

Материалды абразивтік тозуы оан бос немесе бекітіліп тран жадайдаы атты детальдарды сыранайтын немесе кесетін рекеті нтижесінде теді. Абразивтік тозуа, мысалы, тепловозды экипаж бліміні блшектері, электр машиналарыны ылшатары мен жинаыштары, дизельді жанармай аппаратуралары жне т.б. жатады.

Гидроабразивті жне газабразивті тозу сйытыта лшенген жне тозан денеге атысты ауыстырылан атты денелер серіні нтижесінде пайда болады.

Гидроабразивті тозуа кбінесе компрессорды, дизельді блшектері шырайды (жылжымалы бірлік блшектері сырыма мойынтіректерімен, цилиндрлі-піспекті жиналмалы бірліктер, жанармай аппаратуралары жне т.б.).

Эррозиялы тозу газ бен сйы аынны механикалы серінен болады. Гидроэрозиялы тозу сйы (газ) аыныны сері кезіндегі эрозиялы тозу болып саналады.

Кавитациялы тозу– жергілікті ысым мен температураны ктеретін, газды кбіршіктері стігі бетке жаындаанда жарылатын сйытыа атысты атты денені озалысы кезіндегі гидроабразивті тозу. Кавитациялы тозуа баббиттен жасалан антифрикционды абатты дизельдер иінді біліктеріні мойынтірек осымшалары, цилиндрлі тлкелерді суытылан беттері, су сорысыны корпусы жне т.б. шырайды.

ажып тозу стігі бет материалдарыны кіші клемдерін айта деформациялау кезінде пайда болады. Ол сырыма йкелісі кезінде жне тербелу йкелісі кезінде баыланады. ажып тозу – домалау мойынтіректері мен тісті берілістерде, сырыма мойынтіректерде, кбінесе дизельдерді иіндібілік мойынтіректерінде баылауа алынады.

Айасып алу кезінде тозу – материалдарды теренен жлынып алуда оны бір йкеліс бетінен басаа ауыстыру мен ілініскен бетте пайда болан тегіс еместікті ыпалынан армау нтижесінде болып теді. Тозуды бл трі дизельдерді цилиндрлі-піспекті жиналмалы бірліктерді блшектері жне жиналмалы бірлік блшектеріні домалау мойынтіректермен зара арасында баыланады.

Тотыулы тозу – оттегіні немесе баса да тотыан ортаны материала сері кезінде болатын химиялы реакция. Тотыулы тозуа, мысалы, тепловозды экипаж блімдеріні блшектері мен кузов бліктері т.б.шырайды.
Фреттинг кезіндегі тозу – орын ауыстыруда жай тербелістерде болатын жанасан денелерді механикалы тозуы.

Фреттинг-тоттану кезіндегі тозу – йкеліс пен тоттану ортасын бір уаытта болдыратын, орын ауыстыруда жай тербелістерде болатын жанасан денелерді механикалы тозуы.

Электрлі-эрозиялы тозу – электр тогыны жру кезінде болатын разряд серлеріні нтижесінде стігі беттеріні эрозиялы тозуы. Тозуды бл тріне электр машиналары мен аппараттарыны тйісіп бірігулері, тйіспе-блшектеріні жмыс алпындаы стігі беттері шырайды.

Тозуды сипаттау шін тмендегі крсеткіштер пайдаланылады: сызыты тозу, тозу жылдамдыы, тозу арындылыы, тозуа тзімділік, салыстырмалы тозуа тзімділік.

Сызыты тозу йкелу бетіне перпендикуляр баытта тозу нтижесінде пайда болан деталь (лгі) размеріні згерісі.

Тозу жылдамдыы тозуды тозу уаытына атынасы. Тозу жылдамдыына арап детальді замерзімділігіне баа беруге болады.

Тозу арындылыы тозуды тозу пайда болан жол йкелісіне немесе орындалан жмыс клеміне атынасы.

Тозуа тзімділік - йкелісті белгілі бір жадайларында материалды тозуа кедергі жасау асиеті. Тозуа тзімділік жылдамдыа немесе тозу арындылыына кері шамамен бааланады.

Салыстырмалы тозуа тзімділік - бірдей жадайда тозу кезінде берілген материал мен лгі есебінде алынан материалды тозу тзімділіктеріні атынасы.

Тозу процесіні негізгі факторларына жататындар:

- бірікпені конструктивтік сипаттамалары, яни йкеліс трі (сыранау, тербелу немесе крделі йкеліс), есептік жктемелер, салыстырмалы жылжу жылдамдыы, озалыс сипаты (біралыпты немесе біралыпсыз), есептік саылаулар, бірігу беттеріні деу сапасы, материалдарды тозуа тзімділігі;

-бірікпені пайдалану сипаттамалары, яни есептік жктемелерді іс жзіндегі жктемеге сйкестігі, оршаан орта ерекшеліктері (жоары ылалдылы, ша басушылы, оршаан ортаны жоары немесе те тмен температурасы), майлау сапасы.